Catharina Johanna Maria Halkes

Posted on

Het gaat om een mentaliteitsverandering. Een cultuur en een kerk verander je niet in een handomdraai.

*2 juli 1920, Vlaardingen – † 21 april 2011, Nijmegen

In 2021 laaide er een discussie op over seksisme in onze kerk(en). Menig vrouwelijke predikant krijgt nog regelmatig vernederende opmerkingen te horen. Aan Catharina (Tine) Halkes heeft het niet geleden, tien jaar daarvoor overleden en in ons land vanaf de jaren ’60 het boegbeeld van de feministische theologie.
Ze had juichend op het plein gestaan toen in 1962 in Rome het Tweede Vaticaans concilie geopend werd die een nieuwe wind door de rooms-katholieke wereldkerk zou laten waaien. Met haar boek Storm na de stilte (1964) kwam ze in de voorhoede van de vrouwenbeweging. Ze was afkomstig uit een welgesteld katholiek middenstandsmilieu. Maar theologie studeren was er voor rooms-katholieke meisjes eind jaren ’40 niet bij geweest. Ze had Nederlands gestudeerd, maar kreeg toch een aanstelling aan de Katholieke Universiteit Nijmegen (nu Radboud universiteit). Na een Amerikaans eredoctoraat voor haar publicaties en haar optreden werd ze hoogleraar Feminisme en Christendom, de eerste in Europa. Als lobbyiste en vergadertijger richtte ze haar pijlen op de kerk en op de universiteit, vechtend om serieus genomen te worden. Ze wilde een spoor nalaten, waarop anderen konden verder gaan. En ook na haar emeritaat in 1987 bleef ze actief en groeide ze verder uit tot de grande dame van de feministische theologie. De eretitel ‘kerkmoeder’ beviel haar wel. Ze had geen last van grote bescheidenheid. ‘Het is goed om naast al die kerkvaders ook kerkmoeders te hebben. Ik ben een warm voorstander van alles wat we kunnen doen om het vrouwelijke gezicht van de kerk en van God op te waarderen.’
Ze is getrouwd geweest en gescheiden. Er is sprake van een intieme relatie met een priester. Haar laatste boek heette: En alles zal worden herschapen: gedachten over de heelheid van de schepping in het spanningsveld tussen natuur en cultuur (1995).
Er is een fonds naar haar genoemd. Dat bevordert met lezingen en subsidies feministische theologie. Dat zal nog wel een tijd nodig zijn. De eerste vrouwelijke paus is nog heel ver weg. En zou er misschien een verband kunnen zijn tussen seksistische opmerkingen en de verknochtheid aan mannelijke taal voor het Godsgeheim, het liefst met hoofdletter, in Bijbelvertalingen, liederen en gebeden?

Johannes Tauler

Posted on

Zou de mens helemaal opgaan in het inwendige werk, maar God zou hem te verstaan geven dit hoge edele werk te staken om een zieke te gaan bezoeken en wat soep voor hem te maken, dan zou deze mens dat in grote vrede moeten doen

*Rond 1300 – † 15 of 16 juni 1361, Straatsburg

Tauler is een van de grote leermeesters van het innerlijke leven uit de turbulente veertiende eeuw. Hij trad al jong in bij de Dominicanen. Hun Straatsburgse klooster bevond zich vlakbij zijn ouderlijke huis. Meester Eckhart was er de prior. Met zijn mystieke theologie had hij een diepgaande invloed op Tauler.
Na zijn priesterwijding werd hij prediker en geestelijke begeleider van verschillende dominicanengemeenschappen en begijnenhuizen in plaatsen als Straatsburg, Bazel, Keulen en Medingen. Hij heeft veel gereisd. Er is sprake van contacten met ‘Godsvrienden’ die ‘in de wereld’ een bewust spiritueel leven leefden. Er zijn 84 preken van hem overgeleverd, in het Middelhoogduits, door toehoorders genoteerd. De enige bewaarde tekst in zijn eigen handschrift is een brief aan medezusters die alleen maar gaat over kaas.
De preken sluiten aan bij schriftlezingen volgens het kerkelijk jaar. Tauler verbindt de teksten steeds met de wegen en dwaalwegen van de ziel die zoekt naar God. Net als Eckhardt spreekt hij over de adel van de ziel en de godsgeboorte in de mens. Iets in ons verlangt naar de innerlijke omvorming ‘in’ God. Via de menswording van zijn Zoon wil God ‘leven uit zichzelf’ geven. Maar we beschikken over nogal wat afleidingsmanoeuvres om het verlangen van onze ziel te smoren. Zelfgenoegzaamheid, aanmatiging, drukte en trots en vele andere ondeugden staan de omvorming in de weg.
En durven we ook nog alle beelden en ideeën over onszelf en de wereld en God kwijt te raken? In een preek voor de vierde zondag na Drie-eenheid vergelijkt hij de vrouw uit de gelijkenis van Lucas 15 die haar hele huis omkeert om een verloren muntje te vinden, met de beweging van God die op zoek naar onze ziel en haar kostbaarheid ons innerlijk ondersteboven keert. En dat houdt nooit op dat de zienswijzen die ons gisteren nog zo heilig waren, vandaag weer uit handen geslagen worden. ‘Steeds maar weer overnieuw begint het.’
En hoe belangrijk de weg naar binnen ook is, wie denkt te kunnen blijven hangen in zalige gevoelens die het spirituele leven kan opleveren, bijvoorbeeld dankzij een mooie liturgie die je weer helemaal optilt, heeft er geen kaas van gegeten. We worden juist extra gevoelig voor de roep om een lepel soep.

Juliana van Norwich

Posted on

Er groeide er in mij een intens verlangen naar drie wonden: de wonden van een oprecht berouw, van een diepmenselijk medelijden, en van een niet aflatend hunkeren van mijn wil naar God

*plm. 1342 – † plm. 1416, Norwich (GB)

Juliana is genoemd naar de Sint Julianuskerk waarbij zij haar kluizenaarsverblijf had. Haar doopnaam is onbekend. Norwich was de tweede stad van Engeland. De heftige veertiende eeuw was overal vol oorlogsrumoer. De Zwarte Dood maaide in haar jonge jaren hele dorpen leeg. Er vonden boerenopstanden plaats, er meldden zich vurige pleitbezorgers van hervormingen, er rookten talloze brandstapels.
De vormen van spiritualiteit die opbloeiden waren ook drastisch. ‘Juliana’ was niet de enige die koos voor zelfisolatie in de stilte van een kluis. Niet tegen de pest, maar tegen de wereld, gericht op het brandend houden van een ander vuur dan dat van oorlog en opstand. Haar gebedsmeditatie concentreerde zich op het lijden van Christus. Ze leefde zich zo in dat ze verlangde naar een dodelijke ziekte op haar dertigste. Ze wilde ervaren hoe het is om totaal aan de goddelijke genade overgeleverd te zijn. En ze hoopte op verschijningen van de Heer. Die wensen werden vervuld. Op de dag dat ze van ziekte dacht te gaan sterven, 8 mei 1373, kwamen er 15 ‘showings’ van Christus.
Visioenen waren niet uniek. Maar zij schreef ze op en werd zo de eerste Britse schrijfster. ‘Getuigenissen’ is een verrassend helder verslag, doordacht geformuleerd, fris. Latere onderzoekers kunnen er eigenlijk niets neurotisch in ontdekken. En de liefde die ze van Christus ontvangt is intens, maar hoffelijk. ‘Een vorstelijke koning of een machtig heerschap bewijst zijn arme dienaar de hoogste eer als hij zich met hem op vertrouwelijke voet wenst te begeven.’
Ook de Britse vorstin kent haar zin: ‘Alles is goed en alles komt goed.’ Die komt uit het visioen waarin ze worstelde met de leer van de veroordeling van de ongedoopten en onbekeerden tot de hel. Juliana kon die niet rijmen met de goddelijke liefde die ze zo intens had ervaren. Maar ze ‘zag’ dat God weliswaar zijn woord houdt, maar ook hoe dan ook alles ten goede keert wat niet goed is.
Margery Kempe, een jongere tijdgenote en ook een mystica die een boek schreef vol gesprekken met Christus, heeft Juliana ontmoet. Zij beschreef haar als een expert in het geven van goede raad. Want de aanraking door de goddelijke liefde betekent wel een verwonding van het dikke Ik, maar berooft je niet van gezond verstand. (2021)

Geesiena Jacoba (Sienie) Strikwerda-van Klinken

Posted on

In vredesnaam: luister naar de ander, sta elkaar maar wat bij, dan zijn we misschien God voor elkaar

*7 november 1921, Musselkanaal – † 23 juni 2013, Amsterdam

Honderd jaar geleden werd ze geboren. Van 1971 tot 1976 was ze presidente van de NCVB, de protestants-christelijke vrouwenbond die later opging in de Passage (nu helaas de opheffing nabij). Ze was een strijdbaar feministe en zag haar werk voor de NCVB als onderdeel van de bredere beweging voor vrouwenemancipatie. In de NCVB bracht ze onderwerpen als vrije abortus, geboorteregeling en homoseksualiteit ter sprake. Samen met de theologe Joanne Klink vervaardigde ze in 1981 het werkboek voor feminisme en christendom ‘Leer mij de vrouwen kennen’. Over de vertaling van de Godsnaam met HEER zei ze eens: ‘De HEER kan niet meer!’ De kiem voor haar feminisme was gelegd toen ze tijdens de oorlog als verpleegster al voor haar huwelijk zwanger was geworden en er over werd gesmaald dat dit een gelovige overkwam.
Nog bekender werd ze als vredesactiviste. Op 21 november 1981, veertig jaar geleden dus, vond een demonstratie plaats tegen de plaatsing van nieuwe kruisraketten gericht op Oost-Europa, met 420.000 deelnemers. Het Interkerkelijk Vredesberaad met Mient Jan Faber was de belangrijkste gangmaker. Daarna werd het Komitee Kruisraketten Nee geformeerd, een coalitie van verschillende organisaties. Zij werd de aanvoerder. Ze had verbindende kwaliteiten terwijl ze zelf juist ‘tamelijk ongebonden’ was. De vredesdemonstratie in Den Haag in 1983 bracht meer dan een half miljoen deelnemers op de been. Op 26 oktober 1985 overhandigde Strikwerda aan toenmalig premier Lubbers symbolisch 3,7 miljoen handtekeningen. De regering gaf geen gehoor aan de oproep, maar de raketten kwamen er toch niet. En al snel volgde het einde van de Koude Oorlog.
Haar vooruitstrevende koers in de NCVB riep wel weerstand op. En over de kernwapens liepen de gemoederen in de kerk soms zo hoog op dat kerkgangers tijdens preken de voorganger gingen tegenspreken of demonstratief de kerk verlieten. Maar Sienie Strikwerda wist als religieus bevlogen ‘leraar en wereldverbeteraar’ wel heel veel mensen mee te krijgen. En ze schrok voor een lange weg van bloed, zweet en tranen niet terug.
Eerder in haar loopbaan had ze godsdienstles en maatschappijleer gegeven op middelbare scholen. Ze was opgegroeid in Leeuwarden in een gereformeerd onderwijzersgezin. Vanaf de oorlog woonde ze in Amsterdam. Op haar 68ste werd ze nog Statenlid en tot na de eeuwwisseling is ze bestuurlijk betrokken geweest bij het ouderenbeleid.

Het belang van empathie, erkenning en excuus

Posted on

Blij en opgetogen deden twee vrouwen verslag voor de radiomicrofoon van hun gesprek met de koning. Ze zijn slachtoffer in de toeslagenaffaire. Hun verhaal was al voor de tv geweest. Ze hadden ministers gesproken en een staatssecretaris. Maar die ontmoetingen waren teleurstellend geweest. De koning had pas echt blijk gegeven van oprechte belangstelling, inlevingsvermogen en medeleven. Nu voelden ze zich gezien en begrepen.

Hoe moeilijk is empathie?
De koning heeft dus een goede beurt gemaakt in een groot probleem dat politiek en samenleving in de greep houdt. Mij gaat het hier om het effect van invoelend luisteren. Veel meer kan een koning niet doen. Hij heeft niet de macht om af te dwingen dat gebeurt wat hij in Troonredes aan beloftes en toezeggingen moet voorlezen, hoogstens kan hij een oproep twitteren. En daarin lijkt zijn positie op die van de kerk. Ook die kan vaak niet veel meer dan luisteren en naast mensen gaan staan. De vraag is of dat voldoende gebeurt.
Waarom slagen bewindspersonen erin om, ondanks hun getoonde belangstelling in de problemen van burgers op hun stoep, die burgers voor hun gevoel in de kou te laten staan? Ze nemen toch de nodige maatregelen? Het verhaal van deze vrouwen vormt niet alleen een spiegel voor politici, maar ook voor de kerk en voor de communicatie in onze pastorale en persoonlijke ontmoetingen. De sleutelrol voor een gevoel van erkenning ligt bij empathisch luisteren en reageren.
Dat is veel moeilijker dan we denken. We denken vaak dat we belangstellend zijn geweest. Maar ondertussen peilden we toch maar half wat de ander doormaakt. We vinden het vaak moeilijk om de nood, het verdriet, de vertwijfeling van de ander echt tot ons door te laten dringen. Het vraagt om stil staan, onbevangenheid en ontvankelijkheid voor gevoelens die we liever niet hebben en die lastig zijn.

NIVEA
‘Niet Invullen Voor Een Ander’. Het is een bekende stelregel voor de pastorale communicatie. Want het dwingt je om het puntje van je tong af te bijten als je weer wilt zeggen ‘Ik kan het me voorstellen’ of ‘Ik begrijp het’. Want de koning weet niet wat het is om te leven met torenhoge schulden en ik weet niet hoe het is om zwaar depressief te zijn of kanker te hebben. En ook al heb ik ook geen ouders meer, begrijp ik dan wat het betekent voor die ander om haar moeder te verliezen?
Ja, als we goed luisteren maakt ons brein een terugkoppeling naar eigen ervaringen. Het heeft iets met de zogenaamde spiegelneuronen te maken. We begrijpen wat we horen door het te ‘spiegelen’ met wat we zelf meemaken. Maar als we niet oppassen gaat ons eigen verhaal met ons aan de haal en ontaardt ons belangstellende bezoekje in een monoloog over onze eigen belevenissen.
Een andere valkuil is onze oplossingsgerichtheid. We willen de ander helpen. We gaan al snel adviseren, hulplijnen aanbevelen, de hulpverlener spelen. Zijn we geen volgelingen van Jezus die zieken genas, bedroefden opbeurde, doden opwekte, zonden vergaf? De Britse theoloog Samuel Wells heeft daarom een heel boek gewijd aan het woordje ‘met’. Christus was er niet allereerst ‘voor’ de ander. Hij was ‘met’ de ander. ‘God met ons’. Zijn wonderbaarlijke genezingen zijn maar de helft van het verhaal. De andere helft is dat van zijn kruis, zijn medelijden, zijn totale machteloosheid. Kunnen wij het dan ook af en toe eens proberen uit te houden met de uitzichtloosheid of het schuldgevoel van de ander?

Erkenning
De vrouwen vonden bij de koning erkenning. Ze zijn er geen cent rijker van geworden. Maar de waarde was groot. Erkenning geeft kracht om de rug te rechten en om op te staan. Ze konden doorgaan met op te komen voor de belangen hun kinderen. Het gaat hier om het element waar we in de wonderverhalen van de evangeliën misschien nog te vaak overheen lezen. Vaak staat er dat Jezus stil staat, hoort, ziet, en vraagt ‘Wat wil je?’ Bij hem wisten mensen zich allereerst gezien en gehoord. Dat belang van erkenning komt ook telkens naar voren in onderzoeken en discussies over de noodzakelijke steun aan de slachtoffers van de Groninger gaswinning. Het heeft lang moeten duren voordat ook in Haagse kringen en bij andere overheden doordrong dat aardbevingsslachtoffers niet geholpen zijn met alleen onveiligverklaringen van hun huizen en gelden voor versterkingsoperaties. Echte erkenning van de psychische nood is nodig en daarmee erkenning van de waardigheid als mens die in nood misschien niet altijd elegant reageert. Erkenning van staatswege en vanuit de samenleving.

Excuus
En zo komen we bij de voortdurende roep om officiële excuses over zaken als ‘ons’ militaire optreden in Nederlands-Indië, het falen in Sebrenica, het slavernijverleden, het seksuele misbruik in de Rooms-katholieke kerk, het gebruik van de treinen van de NS voor het wegvoeren van Joden. De publieke spijtbetuiging van onze koning over het wegkijken van zijn overgrootmoeder maakte indruk, evenals de toespraak van Rutte over het aandeel van overheidsfunctionarissen in de Jodenvervolging. Zo worden angels weggehaald uit pijn, mits de excuses oprecht zijn en gepaard gaan aan pogingen tot compensatie van geleden leed.
Daarom heb ik eerder dit jaar meegedaan aan de oproep van een groep predikanten aan onze Kerk om ook een excuus uit te spreken tegenover het Palestijnse volk, na de kerkelijke schuldbelijdenis van vorig jaar over het christelijke aandeel in de Jodenvervolging. Ons christendom draagt met eenzijdige Israëlliefde na 1945 medeverantwoordelijkheid voor groot onrecht en aanhoudend lijden. We gunnen een diep gekrenkte bevolkingsgroep uit het land van de Bijbel hetzelfde gevoel als de vrouwen na afloop van hun bezoek aan onze koning.

Bijdrage voor de Groninger Kerkbode, oktober 2021

La Saussaye over het ambt

Posted on

Fragment uit D. Chantepie de la Saussaye GEDACHTEN over het wezen en de behoeften der Kerk
1855
Uit Verzameld Werk dl 1, p. 262-273

(…) De Hervorming stelt dus ook dit algemeene priesterschap der geloovigen tot grondleggend ideaal voor de kerkvorming, tot ideaal, dus in de bewustheid dat het nog niet bereikt is. Daarom weert zij met vaste hand alle sektarische anticipaties op die toekomst af, en verklaart het luide dat zij niet is eene nieuwe sekte na de zoo velen, als in den loop der tijden ontstaan en vergaan waren; doch dat zij is vervolging van de katholische lijn. Terwijl zij niets meer wil zijn dan – niet de zuivere gemeente, maar – de zuivere katholieke kerk, is zij dit, doch op andere wijze dan zij gemeend had. Door de moederkerk (..) verstooten, en gedwongen eene inrigting te zoeken buiten haar, wordt zij zich bewust de kiemen van die inrigting reeds in zich zelve te bezitten, reeds als ligchaam te bestaan. Juist de vereeniging der geloovigen, tot hiertoe verspreid en onderdrukt, is de ligchamelijkheid der Hervorming. Door het zwaartepunt van de kerk te verplaatsen van de inrigting naar de gemeente, wordt echter het denkbeeld kerk niet opgeheven, integendeel, des te beter en zuiverder opgevat. Het ligchaam der gemeente is geestelijker geworden. Wel verre van aan de onmiddellijke gemeenschap der gemeente met haar Hoofd hinderend in den weg te staan, bevordert het veel meer deze gemeenschap, die daardoor voor het eerst in eene voor deze aardsche huishouding betrekkelijke volkomenheid ontstaat. Eene betrekkelijke volkomenheid. |89 Immers het onderscheid tusschen gemeente en kerk, dat in deze aardsche huishouding zal blijven bestaan, duidt op zich zelve eene onvolkomenheid aan. De volmaaktheid zal eerst dan gekomen zijn, wanneer wat in de Apostolische Kerk was aangeduid, die dit onderscheid niet kende en onder ekklesia zoo wel kerk als gemeente verstond, wederom werkelijkheid zal geworden zijn, d.i. wanneer ziel en ligchaam in volkomen harmonie zullen zijn, of de geest van Christus zijn volkomen adequaten vorm in de menschheid zal hebben bekomen. De betrekkelijke volkomenheid der kerk moet dus bestaan in zulk eene inrigting of ligchamelijkheid, die het wassen der gemeente tot de volheid van Christus niet alleen niet belemmert maar bevordert.
En welke nu is deze inrigting? Welke is de kerkvorm der Hervorming? Wij zeiden dat zij het algemeene priesterschap der geloovigen tot grondleggend ideaal stelt. Doch juist door het als ideaal te stellen, verwerpt zij niet het bijzondere ambt. Dit ambt evenwel is haar niet meer een priesterlijk, als of er nog een bijzondere middelaarsstand noodig ware tusschen den Heer en de gemeente. Het ambt zal zijn de verpersoonlijking der gemeente, het orgaan waardoor zij zich uitspreekt en den Geest in haar midden hoort spreken, dus zich zelve aanschouwt en te aanschouwen geeft. Het is hetzelfde denkbeeld, dat aan de uitdrukking Engel der gemeente in de Openbaring van Johannes ten grondslag ligt. Dit verband tusschen het ambt en de gemeente is echter niet een zoodanig, dat de gemeente in hare verschijning, d.i. de vereeniging der leden eener bepaalde kerkgemeenschap, aan den dienaar des Woords vermag voor te schrijven, wat hij leeren en hoe hij haar leiden zal, zoo dat hij een ambtenaar der gemeente (namelijk niet der ideële maar der konkrete) wierd en de slaafsche afhankelijkheid, waar|90in vroeger de gemeente gestaan had van het ambt nu wierd overgebragt op de betrekking van het ambt tot de gemeente. Zulk eene voorstelling gaat uit van eene volkomen miskenning van den feitelijken toestand der gemeente en eene verwarring van hare toekomstige volkomenheid met hare tegenwoordige onvolkomenheid, en zij eindigt konsequent op hetgeen men heden ten dage Darbysme noemt, namelijk het sektarisch wegwerpen van het ambt als overtollig en schadelijk. Natuurlijk: de gemeente tot haar ideaal gewassen, behoeft geen ambt meer. Neen; het verband tusschen het ambt en de gemeente is van geestelijken aard. De dienaar des Woords is de dienaar der gemeente in de liefde. Wat hij heeft is voor haar en door haar. Door en in de gemeente ontwikkelt zich de hem eigenaardige gave, door den Geest tot geestesgave geworden. Voor haar gebruikt hij die gave. Zoo is er werking en wederwerking tusschen hem en de gemeente. Deze spiegelt zich in hem af en door het Woord dat hij haar brengt en dat hij regt snijdt, d.i. in overeenstemming met hare behoeften, wordt zij door zijne werkzaamheid gelouterd en opgebouwd, even als hij door haar en in haar is gevormd. Dit onderstelt voorwaar eene gave en met de gave eene roeping. Doch zonder deze is ieder ambtsbekleeding slechts een ledige vorm, een karikatuur der waarheid. Wel is het der gemeente niet gegeven deze gave en roeping met onfeilbare juistheid te erkennen; – dit is het gevolg harer onvolmaaktheid, van het onderscheid dat er nog bestaat tusschen gemeente en kerk, – toch erkent zij de noodzakelijkheid der gave en roeping door aan de wijding tot het ambt, het sakramentelijk karakter te ontnemen, dat de roomsche kerk daaraan had toegeschreven, welke daardoor die wijding had beschouwd als eene bovennatuurlijke en dadelijke bekleeding met de ambtsgave. De Hervorming keert terug tot het apostolisch denkbeeld van het ambt als gave des Geestes (Eph. 4: 11). |91
Dit verband nu tusschen ambt en gemeente, schoon van geestelijken aard, is niet zonder een zigtbaar middenpunt. Ook hier streeft de geest naar ligchamelijkheid. Dit middenpunt is het geschreven Woord. Men onderscheide tusschen woord Gods en ingegeven schrift. Niet op rationalistische wijze, die het Woord afscheidt van de Schrift of de Schrift als een los kleed om het Woord gehangen beschouwt. Maar het Woord heeft bestaan en gewerkt vóór het in de Schrift was neêrgelegd, en ook toen de zamenhang van het Woord met de Schrift weinig was gekend en gewaardeerd. Eerst door het gewigt dat de Hervorming op het geschreven woord legde, heeft men zich rekenschap gegeven van het onderscheid tusschen het Woord, zoo als het in de Kerk was bewaard en zoo als het in de Schrift is neêrgelegd, en heeft zich de roomsche leer der overlevering gevormd, als van eene aan die der Schrift in waarde gelijke kenbron van het Woord Gods. (…)

Kort commentaar (HJ)
Een van de belangrijkste ecclesiologische en ambtstheologische geschriften uit het werk van Daniël Chantepie de la Saussaye (1818-1874), spraakmakend theoloog in het derde kwart van de 19e eeuw.
Geschreven op een cruciaal moment: het is de uitwerking van zijn toespraak van oktober 1854 op het moment dat het Réveil met een knetterende ruzie tot een historisch einde kwam (in de geschiedschrijving van mw. Kluit) en la Saussaye in de voorhoede kwam van de strijd om de belijdende kerk i.p.v. een belijdeniskerk, een strijd die in zekere zin voortduurde tot 1951 (kerkorde NHK) en 2004 (fusie PKN). Dit is uitwerking van stelling 11 van 23 stellingen.
Opvallende elementen:
 Het vertrekpunt van de plaatselijke gemeente als vereniging van gelovigen (in plaats van de reglementaire besturenkerk)
Hoe de gedachte van het algemeen priesterschap verbonden wordt met de mondigheid van de gelovigen, en in de context van na 1848 zal het dan ook gaan over kiesrecht.
De dualiteit tussen gemeente en kerk. De Reformatie maakt de kerk, het ‘ligchaam van Christus’, minder instituut, maar de gemeente wordt daar méér lichaam van.
De ontsacralisering van het ambt. Het is geen priesterschap. Maar wel ‘orgaan’ van de gemeente van ‘algemene priesters’ (in een eerder geschrift verbond hij het ambt vooral met de noodzaak van het tegenwicht van de gemeenschap tegenover individualisme)
De plaatsing van het ambt op de grens tussen gemeente en kerk, zonder met zoveel woorden te zeggen dat de dienaar van het Woord vertegenwoor-diger van gemeente in de kerk of van de kerk in de gemeente wordt.
Het woord ‘tegenover’ valt niet, maar wel ‘werking en wederwerking’.
Hoe het onvoltooide en onvolmaakte karakter van de gemeente onderweg naar Gods toekomst tot uitdrukking komt in het ambt dat de gemeente bij de les houdt.
Dit bijzondere ambt is dat van dienaar des Woords, de andere ambten zijn niet in beeld, ondanks het feit dat la Saussaye in Gedachten blijk geeft van gedegen studie van Calvijn Institutie boek IV.
De tucht van het Woord in plaats van het gezag van de paus.
Het accent op de feitelijke bediening en het belang daarvoor van gave en roeping, dus op de persoon, gepaard aan afwijzing van sacrale wijding. Zou hij uit de voeten kunnen met de term ‘ordinatie’?
De wisselwerking die er nodig is tussen gemeente en kerk voor het (nooit ‘onfeilbaar’) onderkennen van gave en roeping.

Conversietherapie

Posted on

Schiet progressief, liberaal en verlicht Nederland niet te ver door met zijn roep om een verbod op conversietherapie? Ik overweeg geen seconde om dit in het activiteitenaanbod van mijn kerkgemeenschap op te nemen. Maar zo’n verbod hoort niet bij een samenleving gebaseerd op een lange reeks grondwettelijke vrijheden. Zo’n samenleving leeft met allerlei ongemakken zoals straffeloos verhandelde partydrugs, politieke partijen met racistische ideeën, sluierdwang, reclame voor second love, antivaccinatieleugens en de discriminatie van vrouwen bij de toelating tot kerkelijke ambten. Het voorstel doet mij denken aan het gedwongen ontslag van ‘weigerambtenaren’ en de strafkorting voor de SGP om het vrouwenstandpunt. De weg van (stevig!) debat en van geduld in afwachting van het effect van deze debatten wordt verlaten en ingeruild voor dwang, verbod en straf.  
Daar komt bij dat ik het onlogisch vind. Ik snap het gewoon niet. Op wat voor opvatting over het ontstaan en ontwikkelen van seksuele identiteit is die roep eigenlijk gebaseerd? Vroeger werd de strijd om erkenning van homorechten gevoerd op basis van argumenten over natuurlijke aanleg. Homoseksualiteit was niet tegennatuurlijk omdat bewezen kon worden dat sommige mensen nu eenmaal die aanleg hebben. Maar is het dominante frame nu niet veeleer dat seksuele identiteit een sociaal construct is? Vergeet het idee over genetische aanleg! Roze of blauwe muisjes bij de geboorte zijn taboe, alleen gemengd toegestaan! Het aanbod van zowel poppen als autootjes in de speelgoedbak van ieder kind verplicht! Weg met de m/v-notering bij de burgerlijke stand (ook als er bij de overgrote meerderheid van de pasgeborenen geen misverstand mogelijk is)! En dan kan ieder vrijelijk kiezen uit de grote snoepdoos van diverse identiteiten.
Of toch niet en is de mainstream gedachte dat het bij de ontwikkeling van een zelfbeeld waarin iemand gelukkig kan zijn om een combinatie van nature en nurture gaat? Maar als dat zo is dan speelt zich die conversietherapie in het zelfde gebied af waar ook de LHBTI++ pleidooien voor ruimte en aandacht in het onderwijs hun goed recht hebben. Want bij een combinatie van nature+nurture bestaat niet alleen het gevaar dat iemand onder dwang van een rigide conservatieve opvoeding (met bijvoorbeeld thuisonderwijs ergens in de Bible belt) zijn of haar natuur onderdrukt. Dan bestaat ook de kans dat iemand onder druk van een al te constructivistische ideologie van zijn of haar pedagogische omgeving het contact met de eigen natuur verliest. Ook dan kan iemand in de zucht om er vooral toch maar bij te horen, verstrikt raken in onwaarachtige zelfbeelden.
We leven in een land waarin hormoonbehandeling al is toegestaan op een leeftijd waarin iemand nog niet kiesgerechtigd is omdat het puberbrein nog onvoldoende in staat is om een helicopterview te ontwikkelen voor een zelfstandig oordeel. De wereld van film, theater en tv is druk bezig met een inhaalslag om te zorgen dat lesbische vrouwen en transgenders volop in beeld en op de planken komen. Klassieke Romeo+Julia’s zijn helemaal uit, songfestivals wemelen van de diversiteit. Is het niet gezond als er in de samenleving dan ook enige ‘tegenmacht’ bestaat? Zo ja, dan zit er niets anders op dan de ruimte die fanatieke ‘constructivisten’ voor zichzelf claimen ook te gunnen aan hun creationistische tegenpolen.
En verder vind ik conversietherapie een prachtig woord. Zonde dat dit nu geclaimd is voor één speciale vorm van bekering. Geloofsgemeenschappen zijn als het goed is allemaal plekken waar we samen permanent in conversietherapie zijn.

John Woolman

Posted on

O, laten wij die de oorlog verklaren aan oorlogen en die erkennen dat wij alleen op God vertrouwen, in het licht wandelen en daarin onze bezittingen, waardevolle spullen, meubels en kleren bezien of zij mogelijk de zaden van oorlog voeden.

*19 oktober 1720, Rancocas, New Jersey
† 7 oktober 1772, York (GB)

Tot ver in de achttiende eeuw was ondanks bewegingen van religieuze opwekking en intellectuele Verlichting slavernij volstrekt vanzelfsprekend. Ook voor de Quakers, de Vrienden van het Licht. Dat zij in de voorhoede kwamen van de strijd om afschaffing van slavenhandel en slavernij is voor een flink deel te danken aan John Woolman.
Geheel in Quaker stijl is zijn autobiografie doorspekt van getuigenissen over dromen en spirituele inzichten. ‘Al voor mijn zevende raakte ik vertrouwd met de werken van Goddelijke Liefde’. Ongeveer 23 jaar oud kreeg hij veelvuldig ‘verse hemelse openingen’ over de zorgzame voorzienigheid van de Almachtige voor zijn schepping, de mens in het bijzonder. Hij was toen werkzaam bij een koopman. Die vroeg hem om een rekening te schrijven voor de verkoop van een zwarte vrouw. Een gewetensconflict! Slaven houden leek hem ‘inconsistent’ met christelijk geloof. Deze keer gehoorzaamde hij zijn chef nog. De volgende keer weigerde hij.
Woolman trouwde met een geloofsgenote en koos voor onafhankelijkheid door kleermaker te worden, goed te combineren met de publieke verkondiging die hij als zijn opdracht voelde. Na twee grote reizen door zuidelijker staten vond hij dat de extreme onderdrukking van veel slaven maar een duister schijnsel over het land liet hangen. Hij schreef Enkele beschouwingen over het houden van negers. Mannen en vrouwen zijn gelijkelijk geschapen naar het beeld van God. Christelijk geloof is een boodschap over vrijheid voor iedereen! En er ging hem ook een licht op over de positie van de oorspronkelijke bevolking van Amerika. Hij bezocht dorpen van Indianen, zette zich in voor het beperken van de verkoop van rum en ijverde voor een rechtvaardiger landpolitiek.
Kenmerkend was zijn consequente levenshouding. Hij reisde zoveel mogelijk te voet, at vegetarisch en droeg ongeverfde kleding (verfstoffen werden vervaardigd door slavenhanden). Bij oorlogen in 1755 met Fransen en Indianen weigerde hij belasting te betalen. Een keer liep hij weg van een diner toen bleek dat de zwarte bedienden slaven waren. Waarop de eigenaar beloofde hen vrij te laten.
In 1772 voer hij naar Londen. De Quakers namen er een anti-slavernij-oproep op in hun jaarlijkse rondzendbrief. De rijke Londenaren waren onder de indruk geraakt van zijn oprechtheid. Kort erna overleed hij aan waterpokken. Zijn Dagboek verscheen postuum en is eindeloos herdrukt: een monument van Amerikaanse spiritualiteit. (2020)

Leonard Cohen

Posted on

In alles zit een barst. Zo komt het licht binnen


* 21 september 1934, Montréal
† 7 november 2016, Los Angeles

‘There’s a crack in everything, that ’s how the light gets in.’ Alleen al vanwege die ene zin uit Anthem moet Cohen ook op mijn lijstje geloofsgetuigen, de Canadees-joodse zanger en liedjesschrijver met zijn diepe stem, de zanger van het onvolmaakte waarin het Eeuwige zich verborgen houdt. De beroemde zin lijkt op een regel uit zijn bekende nummer Hallelujah: ‘There’s a blaze of light in every word. It doesn’t matter which you heard’. ‘In elk woord zit wel een vleugje licht.’
Van Suzanne, een liefdesliedje uit 1966 waarin Jezus over het water liep, tot en met zijn afscheidsbundel speelde hij met religieuze thema’s. Hallelujah laat de bijbelse singer-songwriter koning David zingen voor een God die misschien helemaal niet om muziek geeft, terwijl de losbandige Bathseba zijn haar doet op een keukenstoel. En hij sombert opgewekt over al zijn beperkingen, twijfels en onmacht. Misschien is er een God daarboven, maar hij heeft het Licht niet gezien. Hij deed zijn best. En ook al ging alles verkeerd, hij zal voor de Heer van het lied staan met niets anders op zijn tong dan een Hallelujah.
Cohens grootvader was rabbijn. In de jaren zestig werd Cohen lid van de Church of Scientology. Later verdiepte hij zich in het boeddhisme, bracht hij enige tijd als monnik door in een Zenklooster en werd hij zelfs officieel ingewijd. Het hielp hem bij zijn depressies en neiging tot ‘eindeloze zelfanalyse’.
Op een concert in Tel Aviv gaf hij het publiek eens zijn zegen. Een Cohen is immers een priester! Maar ook het protest van de profeten klonk door als  hij zong over ‘een losbandige massa, terwijl de moordenaars op hoge postjes hun gebeden hardop opzeggen’. Bij het godvormige gat in de ziel van Cohen past geen Almachtige ver weg, maar eerder een Nabije die zich inlaat met alle onvolmaaktheid en onze neiging om hem te kruisigen.
In de titelsong van zijn afscheidsalbum You want it darker klinkt ook weer Hebreeuws in het refrein. Het zijn de woorden van Abraham bij het altaar met Izaäk erop vastgebonden en de jonge Samuël als hij in de nacht geroepen wordt:  ‘Hineni, hineni, I’m ready, my lord’ (Genesis 22, 1 Samuël 3). Hier ben ik! Songteksten zijn vaak ongrijpbaar. Was Cohen nu wel klaar met die God die ons naar onze dood opjaagt? Maar zelf schreef hij dat de bereidheid om als het erop aankomt te dienen en zichzelf op het kritieke moment te offeren, deel is van ieders ziel! En dat is geen sombere gedachte.
(2020)

Cyprianus van Carthago

Posted on

Je kunt niet God als Vader hebben als je de Kerk niet als moeder hebt 

⁕plm. 200 – †14 september 258, Carthago

Afbeelding: Cyprianus volgens Jos Strengholt

Net als veel later Augustinus was kerkvader Cyprianus bisschop in Noord-Afrika, ruim voordat keizer Constantijn zich tot het christendom bekeerde. Vooral als pleitbezorger van een georganiseerde bisschoppelijke kerk is hij een sleutelfiguur. Op zijn naam staan invloedrijke geschriften, op zijn CV vooral synodevergaderingen.
Carthago was een van de belangrijkste steden van het Romeinse Rijk. Er vonden bij vlagen hevige christenvervolgingen plaats. De omgang met afvalligen was een heftig omstreden kwestie. De integriteit van de Kerk stond op het spel. Cyprianus hechtte groot belang aan debat en overleg van plaatselijke en regionale kerkleiders om tot standpunten te komen. Hoe anders moest de leiding van de Geest gestalte krijgen? Een zo’n synode besliste dat niemand van de mogelijkheid van vergeving en terugkeer moest worden uitgesloten, maar dat er wel boetedoeningen als voorwaarde moesten worden opgelegd. En de bevoegdheid tot dit opleggen kwam in handen van bisschoppen te liggen. Hun beraad werd de hoogste autoriteit.
In zijn boek uit 251 over de eenheid van de Kerk schreef hij ook over ‘de zetel van Petrus’ als de bron van het episcopaat. Zijn ontzag voor de bisschop van Rome belemmerde hem niet om kritiek te hebben op ‘eerste’ bisschop Stefanus toen die een paar vroegere afvalligen als bisschop in Spanje installeerde. De Kerk kon als bruid van Christus gevallen zondaars wel opnieuw opnemen, maar een zondig priester aan het altaar was voor hem ondenkbaar. Even later was hij het ook niet eens met het standpunt van Stefanus over de geldigheid van de doop, ook als deze was gepleegd door een afgescheiden priester. ‘Buiten de Kerk geen heil.’ Wie gedoopt was door een Novatiaan moest worden herdoopt. Novatianus huldigde het radicale standpunt dat er voor afvalligen geen enkele vergeving mogelijk was.
Maar zo was Cyprianus een man van het midden. En het bisschopsambt won verder aan prestige toen ook hij zelf in een vervolging ter dood werd gebracht.
Nu is de tendens andersom. Wie geeft er nog om een georganiseerde kerk, officieel erkende en bevoegde voorgangers, een gezamenlijke lijn? Maar er is een grens waarachter het christendom zijn geloofwaardigheid verliest omdat het als los zand aan elkaar hangt. De loop van het Evangelie heeft een georganiseerde gemeenschap nodig die een ruimhartig toelatingsbeleid heeft, maar ook leiders (m/v) met ruggengraat in huis heeft. (2020)

William Carey

Posted on

Verwacht grote dingen van God. Onderneem grote dingen voor God.

*17 augustus 1761, Paulersbury (GB)
† 9 juni 1834, Serampore bij Calcutta

Op een bijeenkomst van voorgangers stelde de jonge William Carey de vraag of het niet de taak was van alle christenen om het evangelie wereldwijd te verspreiden. Hij zou als antwoord hebben gekregen: ‘Jongeman, ga zitten. Wanneer God wil dat de heidenen tot geloof komen, dan doet hij dat wel zonder jou of mij.’
Carey heeft het er niet bij laten zitten. Hij bracht zelfs een grote steen aan het rollen, want hij geldt als de beginner van de nieuwere zending. Tot zijn tijd werden er door protestanten wel eens wat mensen erop uitgestuurd om overzee zielen te redden. Als ze niet vonden dat het Evangelie te goed was voor ‘de wilden’. Carey voerde een stevig pleidooi voor een andere kijk. Christenen moesten niet alleen aan zending doen uit medelijden over de gevolgen van een onbekeerd leven, maar ook uit gehoorzaamheid aan de ‘zendingsopdracht’ uit Matteüs 26 om alle volken tot discipelen van Christus te maken. Hij brak met de uitleg dat die alleen voor het tijdperk van de apostelen gold. En voor een gedegen organisatie richtte Carey in 1792 de Baptist Missionary Society op. Het voorbeeld vond snel navolging, ook in Nederland. De negentiende-eeuwse protestantse zending zou overal gedragen worden door genootschappen van individuele christenen. Pas in de twintigste eeuw namen kerken verantwoordelijkheid voor ‘uitwendige’ zending en werelddiaconaat.
Carey had zich in 1783 laten overdopen bij baptisten. Hij trok naar India. Ondanks tegenslagen, ook in zijn gezin, stond hij er veertig jaar op zijn post. Hij vertaalde de Bijbel in een reeks van talen van het subcontinent, maar was ook actief als botanicus, oprichter van een krant, van scholen en een universiteit. Oorspronkelijk was hij schoenmaker. De meeste kennis had hij zichzelf eigen gemaakt.
Was zending het verlengstuk van Europees kolonialisme en imperialisme? Carey ging zonder toestemming van de Britse VOC. Die wilde geen onruststokers. Hij organiseerde als jongeman al een boycot tegen suikerimport van plantages met slavernij. In India verzette hij zich tegen de praktijk van kinderoffers en het levend verbranden van weduwen bij de crematie van hun echtgenoten. Hij morrelde aan het kastenstelsel. Het bekend maken met het Evangelie moest dus hand in hand gaan met inzet voor verbetering van de kwaliteit van mensenlevens. Carey stond niet in dienst van het Britse imperium maar van een beter Koninkrijk.
2020

Willem Barnard

Posted on

Wij leven behalve het kortademige zieleleven van onszelf ook het paasleven van de gemeenschap der heiligen

*15 augustus 1920, Rotterdam
† 21 november 2010, Utrecht

Mogen we nog wel zingen over ‘negers met hun loftrompet en joden met hun ster’? Net nu het honderd jaar geleden is dat Willem Barnard werd geboren raakt een bekende liedregel van zijn hand omstreden. Jammer. In zijn speelse bewerking van een oud Engels liedje over de hemel zag je zo Louis Armstrong voor je, met in de verte engelen die de maat slaan bij muziek van Bach.
Barnard was hervormd predikant en van 1954-1961 studiesecretaris van de Dr. G. van der Leeuwstichting voor de ontmoeting tussen kerk en kunst. Maar hij was vooral dichter, liturg en bijbelvertolker. Hij had een belangrijk aandeel in de nieuwe psalmberijming van 1967 en in de gezangen van het Liedboek voor de kerken van 1973. Zo’n 40 psalmen en 70 andere liederen van zijn hand gingen mee naar het Liedboek van 2004, waaronder ‘Alles wat over ons geschreven is’ (536, 556), ‘Een mens te zijn op aarde’ (538), ‘Zingt voor de Heer een nieuw gezang’ (655).
Barnard was een groot pleitbezorger van aansluiting op de liturgische tradities van voor de Reformatie. Voor calvinisten betekende dit meer reliëf in de kerkdienst door een beter onderscheid tussen de verschillende toonsoorten van gebed. En de keuze van de Bijbellezingen was niet langer afhankelijk van de voorkeuren en kortzichtigheden van de predikant in functie.
Als geen ander ging Barnard ook vóór in het proberen te leven ‘op de adem van het jaar.’ Fameus werden zijn beschouwingen bij het brevier, het oude boek voor de dagelijkse Bijbellezingen. De ‘medigesen’ (meditatieve exegese) voor een heel jaar leverden een boek van 1200 bladzijden op, Stille omgang (1993). Voor zijn vrijere dichtwerk ‘wachtlopend langs de grenzen van de taal’ gebruikte hij het pseudoniem Guillaume van der Graft.
Veel orthodoxe gelovigen wantrouwden Barnards manier van dichterlijk-meditatief ‘letterlijk’ nemen van het Grote Verhaal. Was het niet te weinig klassieke verzoeningsleer? Omgekeerd voelde Barnard het als roeping om voortdurend te foeteren over alle christendommelijkheid die maar niet in staat was om zich echt te vereenzelvigen met de dwarsheid van het Bijbelse getuigenis. ‘Ik wil erkenning van de noodzaak, tegendraads te leven, wars van wat de toon aangeeft en opgeld doet.’ En de door hem zo verlangde vernieuwing van de kerk bleef bij het Samen-op-weg-proces halverwege steken. Barnard werd tenslotte oud-katholiek.
2020

Titus Brandsma

Posted on

Bijna altijd hebben wij een te eenzijdig Godsbeeld tot leiddraad genomen in de doolhof des levens

*23 februari 1881, Oegeklooster
† 26 juli 1942, Dachau

In de eerste decennia van de vorige eeuw nam de rooms-katholieke emancipatie een hoge vlucht. Zichtbare sporen daarvan dichtbij zijn onder andere beeldbepalende kloostergebouwen in Drachten en de  grote Bonifatiuskapel in Dokkum. Een belangrijke motor van de katholieke herleving in Friesland was Titus Brandsma. Hij was bestuurlijk actief op terreinen als de journalistiek, het onderwijs, de katholieke theologie en spiritualiteit. En hij is betrokken geweest bij uiteenlopende zaken als de invoering van Fries op school en van gemengde klassen in het rooms-katholieke lager onderwijs, de oprichting van de natuurorganisatie It Fryske Gea, de vernieuwing van Karmelieter orde, de bevordering van het Esperanto en het werk van het Apostolaat voor de Hereniging (van de verdeelde christenheid).   
  Anno Sjoerd Brandsma werd geboren in een gehucht vlakbij Bolsward. Op 17-jarige leeftijd trad hij in bij de Karmelorde. Pater Titus studeerde en promoveerde in Rome in de filosofie. Direct bij de oprichting van de Katholieke Universiteit in Nijmegen in 1923 werd Brandsma hoogleraar wijsbegeerte en mystiek. ‘Onder de vele vragen, welke ik mij zelf stel, houdt wel geen mij meer bezig dan het raadsel, dat de zich ontwikkelende mens, prat en fier op zijn vooruitgang, zich in zo grote getale afkeert van God.’ Zo begon zijn diesrede van 1932 voor zijn Universiteit. Het Godsbesef van onze samenleving moest een eigentijdse vernieuwing doormaken. En een persoonlijke omgang met God zou daarvan een wezenlijk element moeten zijn. Zelf verrichtte hij baanbrekend werk met de verzameling en het onderzoek van middeleeuwse mystieke geschriften.
Zijn eigen gedichten en brieven uit de tijd van zijn gevangenschap getuigen ook van een diepe en eenvoudige vroomheid. In 1942 was hij gearresteerd op beschuldiging van sabotageactiviteiten en onderging hij ondervragingen door de Sicherheitsdienst. Het Nationaalsocialisme was absoluut niet te verenigen met dat te vernieuwen Godsbesef en Brandsma had de aartsbisschop aangezet tot een verbod op het plaatsen van NSB-advertenties in katholieke bladen. Van zijn gevangeniscel maakte hij een kloostercel, een plek van gebed, studie en het roken van zijn pijpje. Na geketend aan een gereformeerde dominee getransporteerd te zijn van kamp Amersfoort naar het concentratiekamp Dachau kwam daar een schokkend einde aan zijn leven.
Het naar hem genoemde instituut in Nijmegen groeide uit tot het belangrijkste onderzoeks- en opleidingscentrum in ons land voor geestelijke begeleiding.
(2020)

Johann Christoph Blumhardt

Posted on

Jezus is overwinnaar

*16 juli 1805, Stuttgart
† 25 februari 1880, Bad Boll

In de dorpskroeg van Möttlingen in het Zwarte Woud werd geen Schnaps meer geschonken. Maar de kastelein verdiende genoeg aan de overnachtingen. Na de genezing rond Kerst 1843 van het geesteszieke meisje Gottliebin Dittus was Möttlingen een enorme trekpleister geworden. ‘Jezus is overwinnaar!’ had haar zuster op het keerpunt geroepen in het kleine huisje waar ds. Blumhardt met aanhoudend gebed twee jaar lang strijd tegen haar demonen had geleverd. Er volgde een opwekking in de gemeente met tal van bekeringen en wonderbaarlijke genezingen. Zo was er een gebochelde en kreupele jongen die op de rug van zijn broer naar de kerk gekomen was en daar beter werd.
Blumhardt zag levenslang uit naar de wederkomst van de Heer. De koets stond altijd klaar om naar het Heilige Land te vertrekken als het zover was. Württemberg kende al lang een piëtistische beweging. Maar dat de genezingsverhalen uit het Evangelie ook letterlijk opgevat konden worden, was nieuw. Het was de tijd van de Romantiek als reactie op de Verlichting. Er was grote interesse in de irrationele kanten van de geest. Sprookjes raakten in de mode. Schrijvers lieten demonen sinistere rollen spelen. Er werd geëxperimenteerd met magnetisme. Veel mensen hoorden klopgeesten. In dit klimaat vond Blumhardt ruimte voor de helende krachten van geloof en gebed.   
De kerkelijke overheid verbood Blumhardt zijn handopleggingspraktijken. Maar zieken genazen ook onder zijn preken in de kerk. En met steun van de koning verlegde Blumhardt zijn werk in 1854 naar een royaal herstellingsoord in Bad Boll. De bezoekers betaalden naar vermogen.
Het kuren voor herstel in een badplaats nam in de loop van de negentiende eeuw een hoge vlucht, maar verloor steeds meer zijn religieuze karakter. Zoon Christoph Blumhardt (1842-1919) verlegde de strijd tegen de ‘machten’ die menselijk leed veroorzaken naar de straat en de politiek. Hij werd de eerste predikant in Duitsland die als sociaal-democraat zitting had in een parlement.
Laat het voortschrijdende wetenschappelijke inzicht in geestelijke en lichamelijke kwalen en hun remedies nog ruimte voor geloof en gebed? Keer op keer blijkt wel de kracht van het placebo-effect. Zonder geloof in de witte jas en het dure medicijn geen herstel!
Niemand minder dan Karl Barth had groot respect voor beide Blumhardts als vurige getuigen van de hoop op Gods heil voor ziel én lichaam. Hij nam senior op in zijn overzicht van de belangrijkste theologen van de negentiende eeuw. Bij uitzondering zonder kritiek.   (2020)

Hemma van Gurk

Posted on

‘… ook enkele vrouwen, die uit eigen middelen voor hen zorgden…’ (Luc. 8: 2-3)

⁕ plm. 980
† 29 juni 1045, Gurk, Karintië (O)

Hoe is het in zijn werk gegaan dat Europa bezaaid is geraakt met kerken en het christendom het continent ging bedekken? Dwang en drang, of zachte hand? De adel heeft vaak een sleutelrol gespeeld. Daar zat het geld. Daarmee konden kerken, scholen en geestelijken betaald worden. In mijn eerste gemeente vertelde men nog altijd over de freule van het plaatselijk kasteel die rond 1900 de christelijke basisschool had gesticht. Gratis goed onderwijs voor de pachters en ondertussen werd een stevige versie van het protestantse geloofsverhaal de kinderzielen ingedruppeld. Het kasteel betaalde ook al eeuwen de pastorie en had een dikke vinger in de pap van het beroepingswerk als er een nieuwe dominee moest komen.
Op een vakantie in Oostenrijk kwam ik terecht in een rustig zijdal, op zoek naar de abdijkerk van Gurk waar prachtige Romaanse fresco’s te bezichtigen zouden zijn. De extra verrassing was het unieke en aandoenlijke houtsnijwerk met bijbelse taferelen op de kerkdeuren. Hier bleek het gebeente van Hemma te rusten, de adellijke dame die in dit dal geëerd werd als kerkstichter. Met kennelijke goedkeuring van haar man Wilhelm von der Sann waren er op hun landgoederen kerken verrezen. Na de dood van haar man en mogelijk ook haar zoons was ze de rijkste vrouw van haar tijd. Ze stichtte een vrouwenstift in Gurk. Voor haar tijd waren er in heel Karintië nauwelijks twintig kerken. Zij heeft het aantal met minstens negen verhoogd. De ongetwijfeld nog min of meer heidense boeren zullen zo langzamerhand gewend geraakt zijn aan de nieuwe ritmes en rituelen van christelijke feesten en vastendagen en aan de klanken van sonore misgezangen. Een eeuw later kwamen de luxe fresco’s voor de juiste beeldvorming zorgen, een feest voor het oog.
Zo zal het in de meeste dalen of op de terpen in drassige wadden en in brinkdorpen tussen de moerassen zijn gegaan. Op oude heiligenkalenders wemelt het van zulke dames, regionaal herinnerd, gekoesterd en vereerd. Ze wekken vermoedens over de vrouwen die in de evangeliën met name worden genoemd, zoals Johanna de vrouw van Chusas de rentmeester van Herodes. Sponsoren van het Evangelie!
De hoed, schoenen en juwelen van Hemma in kerkelijke schatkamers zijn grotendeels van jongere datum. Geschriften over haar zijn verloren geraakt. Het ging haar vast om een andere Naam dan de hare. (2020)

10 hulpwerkwoorden in coronatijd. Een kleine coronatheologie.

Posted on

Wat helpt mij door de coronatijd heen? Welke aspecten van het ‘Verhaal’ van het christelijk geloof bewijzen in deze tijd hun waarde? Grote theologische bespiegelingen over de betekenis van corona heb ik tot nog toe aan me voorbij laten gaan. Als ze er al waren, want het was er te vroeg voor. Maar er valt wel iets te zeggen over kernwoorden die hun waarde bewijzen. In mijn gemeente zetten we het seizoen 2020-2021 in met thema ‘kunst van het leven – levenskunst’. Hier geef ik mijn tien kernwoorden. Tien antwoorden op de vraag wat de waarde van de boodschap van de Kerk is, juist ook nu! Mijn antwoorden: die van een witte man van 63, protestantse dominee met een goed inkomen en een goede gezondheid.

1. Tijden van dorheid en saaiheid accepteren.
‘Het leven is niet altijd leuk’. Rutte moest het een keer hardop zeggen. De grootste ramp van corona leek in de afgelopen maanden te zijn dat het leven door beperkingen saaier en stiller werd. Hoe erg het was dat allerlei leuke, fijne en gezellige dingen niet konden. Niet op verre vakantie, geen familiefeestjes, geen kerstmis met z’n allen. Maar tijden van dorheid, schraalheid horen er bij. Dat vertelt het oerverhaal van het geloof al. De tocht van uittocht naar het beloofde land is een lange reis door de woestijn. Dat is een kostbaar en waardevol beeld! Bij de woestijn horen droogte, saaie landschappen. Tegenslagen, terugslagen, beperkingen. De woestijn staat symbool voor moeilijkheden voor de geloofsgemeenschap, ‘Gods volk onderweg door de tijd’, maar het is ook een universeel verhaal, van toepassing voor de persoonlijke ‘weg door het leven’ als mens, of voor die van ons als volk(eren).
Het eerste werkwoord is accepteren ervan. Niet denken dat je eraan kunt ontsnappen. Ertegen vechten is zonde van je energie. Het is wat het is.
Vergelijkbare beelden zijn die van het sabbatsjaar en de winterslaap. In het sabbatsjaar ligt de akker verplicht braak. Bij een winterslaap gaat er van alles op een laag pitje. In coronatijd moeten we ook als kerk accepteren dat er van alles op een laag pitje moet. Samenzang, ontmoetingen, vieringen., andere groepsactiviteiten. Ook als voorganger moet ik een stukje van mezelf in winterslaap laten gaan. Gewoon accepteren dat ook gespreksgroepen nu even niet aan de orde zijn.
Christenen, voorgangers, theologen, zitten en zaten de afgelopen tijd wat mij betreft soms teveel in de modus van activistisch de strijd aangaan tegen alles wat nu niet kan. Door over de grenzen te gaan van de beperkingen. Of door het overschatten van de beschikbare energie om te veranderen en versneld allerlei ‘toch al noodzakelijke’ vernieuwingen door te voeren. Hebben zij stap 1 niet overgeslagen? De woestijn doet een extra aanslag op reserves! De piramide van Maslov maakt duidelijk dat als er extra aandacht moet uitgaan naar meer basale levensbehoeften, de energie voor kerkelijke activiteiten die meer aan de top van de behoeftepiramide liggen, wegzuigt. Deze tijd is niet per se extra kritiek voor de kerk. Want dorre tijden kunnen tijdelijk zijn. Er is niets mis met een ‘overlevingsstand’.

2. Eigen kwetsbaarheid en sterfelijkheid onder ogen zien en omarmen
Aan corona kun je dood gaan. De dood is voor iedereen dichter om de hoek komen te liggen. Zo niet jouw dood, dan die van naasten. We moeten onze lichamelijke kwetsbaarheid onder ogen zien. Corona was en is ‘confronterend’ omdat de illusie van maakbaarheid en menselijke regie over ons leven verstoord werd. Maar het besef daarvan zat al in het DNA van elke gelovige. Het staat op bladzijde 1 van de Bijbel. Je bent schepsel, en met de dieren heb je gemeen dat je gekomen bent om op een dag weer te gaan, ook als je niet wilt. Corona maakte zijn entree in ons land rond carnavalstijd 2020. Op Aswoensdag aan het begin van de Veertig Dagen haalden ook in mijn gemeente kerkgangers een askruisje. Daarbij worden de woorden gesproken ‘stof en as ben je’. Geloof laat ons niet aan het besef van eindigheid van ons leven ontsnappen. Geloof stimuleert ons juist om ons lichaam te omarmen als iets kostbaars. In dit lichaam ben ik mens van God. Het is eigenlijk niet van mij. Ik heb er geen laatste beschikking over. Verbonden met de natuur als ik ben. Corona daagt dan extra uit om niet uit te stellen tot het te laat is, van dingen die voor je gevoel bij je opdracht horen (zaken voor je eventuele plotselinge uitvaart op papier zetten, een conflict oplossen waar je in zit, je nabestaanden met zo min mogelijk onbetaalde rekeningen laten zitten, letterlijk of figuurlijk,etc.).
Toen ik voor het eerst als predikant bevestigd werd, deed ook de ouderling van dienst aan de handoplegging mee. Hij had terminale kanker. Mijn eerste Avondmaalsbediening aan huis was aan zijn sterfbed. Mijn eerste uitvaartdienst was die voor hem. Geloof laat het besef van eindigheid met ons meegaan, helpt om die onder ogen te kunnen zien, en zelfs om deze eindigheid ook te omarmen. Zo zijn we schakels in de ketting van generaties. Zo geven we leven, geloof, kennis, ervaring dóór.

3. Je kruis vrolijk dragen
‘Bezit uw ziel in lijdzaamheid’ is een oude spreuk van vroeger. Op de gevel van de ouderling van zonet stond groot geschilderd: ‘God heeft ons geen kalme reis beloofd, maar wel een behouden aankomst’. Jezus riep zijn volgelingen (althans volgens enkele evangelisten) om zelf ook net als hij hun eigen kruis op zich te nemen en hem te volgen. Er staat niet: om je kruis met een boogje heen lopen, of proberen het van je af te schudden of het op een ander af te wentelen. Jouw kruis. Niet dat van een ander. Is dit niet hetzelfde als ‘de woestijn aanvaarden?’ Daar ging het meer om de omstandigheden, de situatie, de tijd. Hier nog meer om de gevolgen voor jezelf. Dat je van alles niet kunt. Dat je daar last van hebt. Dat je dat zwaar vindt omdat het dat ook gewoon is.
Gaat dat ook nog als je failliet gaat? Als je je mooie baan verliest? Als je depressie door de omstandigheden verergert? Niet gemakkelijk! Gelukkig betekent ‘je kruis dragen’ niet dat je geen beroep mag doen op anderen en om hulp mag vragen of om concrete noodsteun.
En het kruis van een Ander en van anderen helpt altijd om je eigen kruis te relativeren: ik ben niet de enige. En om het te relateren. Draag ik mijn kruisje misschien om van betekenis te kunnen zijn en blijven voor anderen, ‘hem achterna’?

4. Zorg dragen voor je lichaam
De focus op het coronavirus heeft ook de waarde van de medische zorg, de farmaceutische industrie en de zorg in het algemeen meer naar voren gebracht. De coronamaatregelen zetten sterk in op onze verantwoordelijkheid voor elkaars gezondheid en de blijvende mogelijkheden van zorg voor iedereen. Gek genoeg gaat het weinig over de plicht om allereerst goed voor jezelf te zorgen. Maar die zelfzorg hoort juist bij het besef dat mijn lichaam en mijn leven ook een plek is waar geloof, hoop, en liefde gestalte krijgen. Genoeg en gezond eten, slapen, bewegen, ontspanning naast inspanning, zorg om een gezonde geest (‘mens sana in sana corpere’) omdat dat ook terugslaat op het lichaam. In coronatijd moet daar een schepje bovenop. Hoe meer weerstand ik heb, hoe minder kans dat ik de zorg belast als ik toch ziek wordt. Hygiëne- en gezondheidsmaatregelen zijn als zo oud als de Tora en nog veel ouder zelfs. De nieuwe zijn net als de oudere (en gedeeltelijk verouderde) niet alleen goed voor anderen maar ook voor mij. En voor mij óm anderen. Ik neem dus ook beperkingen in acht. ‘Nee, mevrouw, niet noodzakelijk bezoek aan huis kan even wachten’.
Hierbij denk ik ook aan de liefdevolle aandacht van Jezus voor zieken, zijn compassie met melaatsen, blinden, doven, kreupele, onthande en verlamde mensen, als een goede herder die zorgt voor zwakke schapen. In de zorg voor mijzelf én anderen mag ik delen in de beweging van Goddelijke zorg om onze heelheid en heelwording.

5. Hoop bewaren en niet doemdenken
Corona levert dramatisch grote getallen slachtoffers op. De wereldwijde gevolgen, ook indirect, kunnen we nog niet overzien. We zagen soms hartverscheurende taferelen. En dat het virus muteert wekt weer nieuwe zorgen over besmettelijkheid en druk op de zorg.
Maar we laten de kop niet hangen! Geloof gaat over hoop, hoop op tegenkrachten en tegenbewegingen tegen wat het leven van mensen ondermijnt, beschadigt. Hoop op God is hoop op de macht van de liefde, belichaamd in mensen. We zagen van meet af alles op alles gezet worden om vaccins en medicijnen te ontwikkelen. Als gelovige delen we in de wereldwijde hoop op succes van farmaceuten, op goede en snelle verdeling van medicatie. Maar hoop vanuit het geloof gaat ook over hoop op eerlijke verdeling, dat niet het recht van de sterkste en dus de rijkste landen de wereld beheerst.
God is met ons, déze God, de Naam voor wat liefde, compassie, bewogenheid om bedreigde mensenlevens genoemd mag worden. Die in prachtige mensen en prachtige bewegingen van mensen wordt belichaamd.

6. Verzet plegen en niet lui zijn
Niets gaat vanzelf. De keerzijde van hoop is dus altijd ook menselijke inzet en inspanning. Zorgpersoneel en farmaceuten, adviseurs en ministers ‘staan in de frontlinie’. Het beeld van een oorlog is toepasselijk. Corona: een gemene vijand van het menselijk leven op aarde. De strijd ertegen is een gemeenschappelijke opdracht. Maar ook het bewaren van menselijkheid, humaniteit, rechtvaardigheid is een opdracht. En er zijn ondermijnende krachten. Krachten van egoïsme en eigenbelang, zelfzucht, winstbejag, bikkelharde concentratie op alleen het eigen groepsbelang, discriminatie, leiders die graag inspelen op gevoelens van angst en onzekerheid voor hun eigen verhaal.
Israël vaccineert eerst ‘eigen volk’, daarna misschien ook een keer Palestijnen. Onder christenen worden complottheorieën verspreid over pacten met de duivel van Microsoft en verbinden het getal van het Beest 666 met vaccinatie. Nationalisme verleidt machthebbers om het niet nauw te nemen met regels voor goedkeuring van vaccins van eigen fabrikaat.
Christenen weten dat zulke dingen gebeuren en dat je in tijden van crisis dus juist extra waakzaam moet zijn. De wapenrusting van de vrede (Efeziërs 6) is wel vreedzaam, maar dat betekent niet je mond houden, de pen stil houden of op je handen blijven zitten. Tegenover leugens moet de waarheid verteld worden. In een tijd vol fake news en schadelijke werking van algoritmes die hun eigen wetten volgen is er werk aan de winkel. De vertragende effecten van conoramaatregelen zoals het gedwongen thuis zitten kunnen je ook lui maken. Thuis is de grote wereld ‘buiten’. En bij meer thuis is die ook meer buiten. Maar allerlei vormen van groot kwaad ‘buiten’ zijn niet stiller gaan zitten.

7. Trouw blijven aan je missie
Waar mogelijk zoveel mogelijk doorgaan dus. En kan het niet gewoon, dan maar ongewoon. Coronatijd verandert niets aan mijn persoonlijke missie, met persoonlijke taken en opdrachten: als echtgenoot, vader, broer, zwager, buurman, burger, gelovige. Ik had verantwoordelijkheden en die blijven. Ik heb maar te dealen met de beperkingen. Ik zoek mijn weg er doorheen. Hetzelfde geldt voor de beroepsmatige. Heb ik een aanstelling en een inkomen, dan heb ik de verplichting om er het beste van te maken.
Dat geldt ook voor de rol in de kerk, en voor de rol als kerk. Doen wat je doen kunt, er het beste van proberen te maken. De boodschap met de mensen en middelen die je hebt, vorm geven.
Daarbij hoort: je niet gek laten maken. Corona is niet per se een ‘wak up call’ dat de kerk moet veranderen. De kerk moet vooral zichzelf blijven, en kijken wat ze met de beschikbare middelen kan. De missie en de doelgroep verandert niet. De opdracht was al om getuige van het Evangelie te zijn in deze tijd en niet in die van gisteren, dus met gebruik van social media, internet, video, met aandacht voor alle generaties, met de opdracht om te denken aan morgen. Met niet alleen aandacht voor je eigen club, maar ook voor anderen. Niet alleen voor de eigen daklozen, maar ook met compassie voor de vluchtelingen. Niet alleen voor mensen, maar ook voor de planeet, flora en fauna. Dus blijven vergroenen waar je kan. De ‘wake up call’ horen van het bericht dat 2020 weer allerlei weerrecords brak. Etc.

8. God behoeden
In een preek uit het begin van de vreselijke cholera-epidemie van 1866, vlak na de eerste uitbraak in Rotterdam herinnerde ds. Chantepie de la Saussaye zijn geschrokken gemeente aan het oude onderscheid tussen ‘tuchtiging’ en ‘straf’. Niet alles wat als een straf voelt is dat ook. Sommige dingen zijn wel naar. Maar ze zijn alleen een pedagogische tik. Corona leert ons dat we voorzichtiger moeten zijn met allerlei dieren op elkaar te stapelen op markten. Maar God is niet bezig met een speciale wraakactie om bepaalde ongerechtigheden af te straffen. We moeten achter alle narigheid niet ineens een wrekende God in de hemel projecteren. Of andere goden die ons het leven misgunnen. Met een beetje nuchter gebruik van het verstand ons gegeven kunnen we dat zien. We hebben soms gewoon pech. Virussen en bacteriën zijn functionele onderdelen van de biologische opmaak van het leven. We moeten ze beter leren kennen om er beter mee om te gaan.
‘God behoeden’ komt uit een beroemde zin van Etty Hillesum. Ze beloofde midden in de verschrikkingen van de Holocaust goed zorg te dragen voor God ‘in’ haar, in haar bestaan in kamp Westerbork. Ze zou hem niet in haar laten bezwijken. Etty Hillesum haalde God weg bij de nazi’s en hun trawanten, door hem helemaal naar zichzelf ‘binnen’ te halen. Dat is misschien wel de sterkste vorm van verzet die je kunt bedenken.
We maken de krachten van Gods liefde zwak, als we hem aan de straffende en wrekende kant tegenover ons plaatsen. Wij moeten het niet winnen van corona. God moet het winnen van corona. De Eeuwige is niet bezig ons te straffen, maar de kracht die ons helpt te winnen. Maar die vraagt dan ook aparte voeding, door ‘aandachtig leven’.
En ik hoef me niet te vermoeien met het zoeken naar een antwoord op de vraag naar de speciale bedoeling van corona, met mij of met de kerk in deze tijd. Er is geen speciale bedoeling, want God zat er niet achter.
Die cholera van 1866 viel wel samen met een bijzonder moment in onze kerkgeschiedenis: de grote Nederlandse Hervormde Kerk van toen voerde op dat moment een democratische vernieuwing door. Gemeenteleden kregen meer kiesrecht. Die bracht in veel gemeenten een omwenteling teweeg waarbij kerkenraden ‘van kleur verschoten’. Maar die vernieuwing had niet veel met de cholera te maken. Het betekende eerder dat de kerk zich niet door een epidemie liet verlammen.

9. Genieten van al het goede dat God je geeft
In tijden van beperking leerden we dingen waarderen waar we anders aan voorbij leefden. Bloemen in de bermen, vogeltjes in de tuin, landschappen in eigen land, boeken die anders ongelezen bleven, stilte en rust in plaats van drukte, in plaats van strepen in de lucht strepen in de agenda met ruimte voor genieten van die blauwe lucht of de sterrenhemel ’s nachts, minder vervuiling, minder vernieling inde oudejaarsnacht. Dus toch de hand van God? Zoveel zegen als corona ons ook brengt! Maar ‘God doet alle dingen meewerken ten goede’ is net iets anders. God heeft niet de hand in corona, maar legt zijn/haar hand aan ons die hun weg zoeken met corona.
Genieten van al het goede dat God je geeft is in het bijbelboek Prediker bijna de enige wijsheid die deze filosoof uit het Oude Testament als zin in het leven kan ontdekken. Maar dat is tegelijk toch een hele opdracht en een hele kunst. Aan de goede dingen in ons leven kunnen we de gedachte ontlenen dat het misschien ook de bedoeling is dat we het goed hebben en dat we ons goed voelen. Stel je voor, dat God het goed met ons voor heeft! Dat geloof alleen maar ontlenen aan een Boek van lang geleden naar aanleiding van gebeurtenissen van lang geleden werkt niet zelfs niet als die gebeurtenis de naam Jezus Christus draagt. Om de goedheid van de Ene te horen of te voelen moest ik altijd al op zoek naar het goede van God in het leven hier en nu! Dat is wat we doen als we danken.

10. Leren bij het leven
Aan veranderingen kun je groeien. Ongezocht kunnen omstandigheden je dwingen. Maar dat God ons graag aan permanente educatie onderwerpt, hadden we ook al kunnen weten. Niet alleen is de kerk een leerschool, waarin we ‘leren bij het leven’. Het leven zelf is dat ook. We rijpen en groeien door de tijd heen. Bij tegenwind moet je dieper wortelen om overeind te blijven.
En ja, de reis door de woestijn kan ook betekenen dat je door een crisis heen gaat, net zoals het verhaal van de Tora vertelt. Voor de leiders en voor het volk is het een beproeving: van de kwaliteiten en het gezag van de leiders, van de volharding, het geduld, de hoop en het geloof en de liefde van iedereen. Maar de beproeving maakt de volhouders rijp voor de entree in het beloofde land.
We maken ons versneld nieuwe technieken eigen om ‘online’ met elkaar te communiceren als het fysiek niet kan. We werken aan andere vormen van communicatie en informatie. In de kerk verruimen we soepeler oude gewoontes en praktijken in de liturgie. Het onderscheid tussen groei en wildgroei komt later wel. We leren denk ik beter om kerk op verschillende niveaus en op verschillende manieren tegelijk en naast elkaar te zijn. Kerk met een grote K was al een wereldwijde beweging. Muren en geografische grenzen, bijvoorbeeld die van het eigen dorp, gaan nog minder tellen.

8 januari 2021

Naschrift:
de volgorde van deze tien hulpwerkwoorden is geen rangorde, maar alleen associatief tot stand gekomen. En de zin ‘God moet het winnen van corona’ moet niet gelezen worden als concurrerend met de slogan ‘Alleen samen krijgen we corona eronder’ maar als een versterking.

Reageren? Vragen? Stuur een emailtje naar ds.jansen@pgwh.nl



Plandemie? Het christelijk geloof is géén complottheorie!

Posted on

Eye-opener?
Eind december 2020 wordt er in brievenbussen in heel Noord-Nederland een evangelisatieblad verspreid onder de naam ‘Eyeopener’. Het blad van ‘evangelist’ Jaap Dieleman uit Zeewolde waarschuwt ernstig voor de coronamaatregelen, de berichtgeving over corona en de druk om ons binnenkort te laten vaccineren. We zouden te maken hebben met een groot complot. De tegenmaatregelen zijn ernstiger dan de kwaal, de echte aantallen slachtoffers worden kunstmatig opgehoogd, ‘deze leugen wordt ons door de strot geduwd’, met behulp van ‘msm’, de afkorting voor mainstream media, die ronduit liegt. Het is allemaal een ‘plandemie’, een duivels plan van Deep State, ‘een complot uit de hel’. ‘Ze willen de hele wereld in hun macht krijgen en vaccineren’. We worden klaargestoomd voor de nieuwe wereldorde: één-wereld-regering met één-wereld-munt en één-wereld-religie, de wereldorde van satan en zijn vriendjes.
Volgens zijn website zijn er al meer dan 700.000 van deze bladen verspreid. Dieleman hoopt op nog ongeveer evenveel euro’s om het nieuws verder in Nederland te verspreiden.

Treurige demonisering
Jammer, verdrietig, schokkend, dat de Bijbel en het christelijk geloof op deze manier gebruikt wordt om in te spelen op gevoelens van onrust en onzekerheid. De ziekenhuizen liggen overvol, Groningen en Twente roepen om hulp van het leger, wereldwijd duiken er nieuwe varianten op van corona die nog besmettelijker zijn, en iedereen kent uit zijn of haar omgeving wel lichte besmettingen die nooit zijn gemeld bij een arts of andere instantie. Maar in plaats van te erkennen dat de echte cijfers dus eerder te laag zijn dan te hoog, neemt een evangelist een loopje met de feiten. In plaats van bewondering en medelijden op te brengen voor wie het zwaar hebben omdat ze ziek werden of vol gas moeten geven in de zorg, draagt hij bij aan de roekeloosheid (of probeert dat althans) door in feite alles en iedereen te demoniseren die de pandemie bestrijdt. Merkt hij dan niet dat juist het onvoorzichtige en ontkennende gedrag en van gelovigen uit bepaalde evangelische en reformatorische kringen veel verzet oproept tegen het christendom in het algemeen? Zijn we dan de mensonterende en hartverscheurende beelden uit Italië van maart jl vergeten?
En ja hoor, het fabeltje over Bill Gates die chips zou willen implanteren en die een patent zou hebben met het getal van het Beest uit Openbaring, het getal 666, wordt nog weer eens extra nieuw leven ingeblazen (maar patent 2020-060606 gaat niet over geïmplanteerde chips: https://fullfact.org/online/bill-gates-patent-microchips/).
Hoe is het toch mogelijk dat ook nu weer het christelijk geloof in het vat wordt gegoten van een complottheorie? Het zwaarste geschut wordt in stelling gebracht: de duivel is aan het werk! Deep State! Het scenario waar Paulus al over schreef wordt NU uitgevoerd! De hel op aarde! En het gaat voorlopig alleen maar erger worden!
Het zijn altijd weer dezelfde teksten die door zulke ‘christelijke’ doempredikers bij elkaar worden geknipt en geplakt. En je weet ook nooit helemaal of het ook de bedoeling is dat we dan iets aan de geschiedenis gaan proberen te veranderen. Want die geschiedenis moet uitlopen op de glorieuze wederkomst van de Heer. Dus het is kennelijk niet de bedoeling dat we het duivelse scenario verijdelen. Het enige wat te doen staat is bekering tot het geloof zodat je misschien bij die wederkomst een kans maakt.
En de enige plek waar de hand van God in de tijd dan nog wel in positieve zin opgemerkt zou kunnen worden is de staat Israël. In ditzelfde blad wordt nog vóór het coronaverhaal voorgerekend hoe hard God wel niet bezig is om profetieën uit de Bijbel in vervulling te laten gaan in Israël. Want kijk eens hoe sterk en machtig deze staat nu is! (Dat de ‘levende stenen die getuigen van de komst van de Heer’ ondertussen uit het land van de Bijbel worden verdrongen samen met hun islamitische volksgenoten is kennelijk ook iets waarin we Gods hand moeten zien).

Moeilijke tijden als uitdaging
Is er dan geen reden om bang en bezorgd te zijn over benauwde tijden die mogelijk gaan komen? Wie zal dat durven beweren? Maar het lastige is, dat we op deze manier dan voor tegengestelde dingen bang worden. De een voor het vaccineren, de ander juist voor al die mensen die zullen weigeren om zich te laten vaccineren. De een voor nog meer corona, de ander voor nog meer coronamaatregelen die hem zijn vrijheid benemen. De een voor meer samenwerking in Europa en de wereld om samen sterk te staan tegen grote bedreigingen, de ander juist voor al die mensen die hard gaan stemmen tegen Europa en tegen samenwerking in VN-verband. Anders gezegd: eigenlijk is zulk soort evangelisatie erg politiek. Een complot tegen redelijkheid, overleg, nuchterheid en ook geduld dat nu hard nodig is in onze samenleving.
De Kerk (kerken) de eeuwen door heeft/ hebben meestal een grotere terughoudendheid betracht als het ging om de eigen tijd te duiden. Apocalyptische teksten uit de Bijbel bleken meestal niet zo geschikt om grip te krijgen op gebeurtenissen. Rekensommen kwamen nooit uit. Oorlogen, natuurrampen, ze zijn er altijd wel ergens. Je kunt ze niet gebruiken om te weten hoe laat het is op Gods klok. Het christendom zag de geschiedenis namelijk vooral als een product van menselijk handelen. We zijn geen marionetten aan touwtjes van God of duivel. We zijn verantwoordelijke wezens. Geschapen naar Gods beeld en gelijkenis. En Kerstmis vertelt zelfs over Gods menswording. Over liefde die als kracht in de wereld (waar anders?) werkt als machtig antwoord op het kwaad dat er is: het leed van ziekte en rampen, het kwaad van zonde en schuld. En de Kerk viert Pinksteren als feest van de Geest van God die zelfs ‘uitgestort is op allen’ zodat niet-joden voortaan ook dragers van deze liefde konden worden.
Met de bril van dit Evangelie kijkend naar de wereld en de tijd van nu zie ik corona niet als een onderdeel van een duivels plan, maar als een nieuwe vorm van pech die ons overkomt, zoals vroeger cholera, TBC, de pest, de Spaanse griep. Een onaangenaam bijverschijnsel van het grote wonder van de natuur waarvan we deel uitmaken. Waar we een antwoord op kunnen vinden dankzij het verstand en de enorme kennis die we als mensheid hebben mogen ontwikkelen. Waarbij Liefde (compassie, menselijkheid, hoe je het wilt noemen) weer de kans krijgt om te laten zien hoe belangrijk zij is en hoe machtig zij is.

Maak de tekenen van Gods Koninkrijk niet verdacht!
En dan is het echt heel ernstig als de werken van deze Liefde verdacht gemaakt worden als onderdelen van een sinister complot: de eerlijke berichtgeving, de ijver om alle feiten en cijfers zo goed mogelijk boven tafel te krijgen, de inzet om zo snel mogelijk verantwoorde medicijnen en vaccins te ontwikkelen die miljoenen mensen leed kunnen besparen, de gezamenlijke moeite om noodzakelijke zorg zo goed mogelijk overeind te houden. In de evangeliën van de Bijbel is het genezen van zieken een van de belangrijkste tekenen van Jezus’ hemelse missie!
En dat is voorwaar geen kleinigheid: dat met een beroep op het Evangelie, de Bijbel, op het christelijk geloof, juist de ‘tekenen van Gods Koninkrijk’ worden verdacht gemaakt als werken der Duisternis! Dan kun je eigenlijk niet meer praten. Dan moet je protest aantekenen! Het gaat om mensenlevens. En niet in kleine getallen.

28/12/20 HJ

Niet drinken uit de verboden bron

Posted on
Oer

Corien Oranje, Cees Dekker, Gijsbert van den Brink, Oer, het grote verhaal van nul tot nu. Uitg. Ark Media, € 14,99, 160 blz.

Ongeveer tot waar het boek bij het paradijsverhaal aanlandt is het boek Oer een leuke vertelling over de evolutie. Eenvoudig, geestig en informatief. In kort bestek krijg je een paar natuurkundige en chemische begrippen mee. Begrijpelijk voor tieners en voor volwassenen die daar maar weinig kaas van hebben gegeten. Een geslaagde poging om van een theoloog, een natuurkundige en een theologisch onderlegd schrijfster om het evolutieverhaal van de wetenschap en het geloofsverhaal van de Schepper met elkaar te verbinden.
Met ‘Pro’, een proton, als hoofdpersoon racen we door de tijd heen. Het is in de geest van de boeken van C.S. Lewis. Je krijgt het onvervalste christendom speels voorgeschoteld. Het is de bedoeling dat we de band met God niet verbreken, maar uit zijn liefde leven, zoals die in het zesde tijdperk, dat van Jezus op aarde, op zijn best belichaamd is. En in onze tijd hoort daarbij dat we langzaam maar zeker gaan afzien van salami op de pizza. Amen.
Helaas haak ik wel af op het punt waar ‘Pro’ de ‘bijbelse geschiedenis’ van paradijs tot hemelvaart en de tijd van Adem (nu) meemaakt. Maar misschien is dat wel goed. Het boek mikt op de gelovigen voor wie de Bijbel van kaft tot kaft Gods woord is. Zij kunnen dit veilig lezen, want de zondeval blijft een historische gebeurtenis, Jezus is Gods Zoon in mensengedaante  en hij is met zijn complete DNA opgestaan uit de dood en naar de hemel gegaan, waarmee het een na laatste tijdperk is aangebroken, het zesde. Het zevende,  de ‘grande finale’, komt nog.
Wel laten de auteurs zo een kans liggen. Ze brengen natuurwetenschap dichterbij, maar van godsdienstwetenschap en bijbelwetenschap ontbreekt ieder spoor. Had het verhaal van de evolutie van godsbesef en moraal met zijn mutaties niet wat meer verteld kunnen worden? ‘Pro’ had ook een poosje in een piramide van Egypte gewoond kunnen hebben en getuige geweest kunnen zijn van de landbouwrevolutie bij het aanbreken van het Spiltijdperk. En je kunt in 2021 toch eigenlijk niet meer aankomen met de reanimatiehypothese voor het opstandingsgetuigenis van het Nieuwe Testament?
De sleutel waarom het boek in een traditioneel geloofsverhaal blijft hangen staat denk ik in de hoofdstukjes over de zondeval. Er wordt verteld over een ‘proefgebod’. Locatie ergens in Afrika. Er is een verboden bron waaruit niet gedronken mag worden. Dat gebeurt dus toch, want het water heeft de naam geneeskrachtig te zijn. En dat klopt nog ook. Maar het was verboden. God wilde een band met mensen op voorwaarde van hun gehoorzaamheid.
Het probleem van ‘de orthodoxie’ is een ambivalente relatie met wetenschap. Wetenschap is eigenlijk die verboden bron. Wetenschap is fantastische kennis, geneeskrachtig. Het medicijn tegen corona zal er zeker komen. Maar kennis is ook gevaarlijk. Die kan je van God aftrekken. ‘Neem het onbegrepen aan’ is het grote gebod. Good old time religion. Je onderhoudt een band met God door zo min mogelijk nieuwsgierige vragen toe te laten in de heiligdommen van het geloof.
De wetenschap komt niet verder dan bladzijde 1 van de Bijbel, het scheppingsverhaal. De geschiedenis van de kosmos mag met een grote tijdsfactor naar achteren worden verlengd, de materie mag in superkleine onderdeeltjes worden opgesplitst om te worden begrepen en in techniek en geneeskunde ten nutte te worden gemaakt. Maar de gelovige mag niet weten dat de Bijbel een boek is waar veel literair knip- en plakwerk aan te pas kwam. ‘En als God het nou gewoon verboden heeft?’ is de vraag waarmee theologen zorgvuldige geloofsargumenten voor de vrouw in het ambt van tafel vegen. Verboden te drinken uit de bron van intelligente argumentatie en redelijk debat.
Er is wel hoop. De uitsmijter is de gedachte dat de Schepper houdt van hergebruik. De kosmos als proces van permanente recycling is een gedurfd beeld dat mogelijkheden biedt om de klassieke geloofstaal in nog in heel andere richtingen op te rekken. Bijvoorbeeld een richting waarin ook de traditionele eschatologie (wederkomst, wederopstanding der doden, laatste oordeel, eeuwig leven) drastisch wordt herschreven, het grote verhaal van nu tot later.


Balthasar Bekker

Posted on

Zien gaat voor het horen

*20 maart 1634, Metslawier – † 11 juni 1698, Amsterdam

In 1696 kreeg de Amsterdamse ex-predikant bezoek van een rijke weduwe uit Thorn in Oost-Pruisen (nu Toruń, Polen). Ze was dankzij zijn boek De Betooverde Wereld op het nippertje aan een executie ontsnapt. Ze was wegens toverij ter dood veroordeeld. Maat toen had haar advocaat het boek in handen gekregen. Waarop hij revisie van het proces had aangevraagd en met behulp van allerlei voorbeelden uit het boek vrijspraak bewerkstelligd.

De angst voor satan was in de Middeleeuwen behoorlijk opgepookt door pauselijke bullen en handleidingen voor de Inquisitie. In Amsterdam bracht de Reformatie een einde aan heksenverbranding. Maar het is verbazingwekkend hoe lang daarna ook in ons land vrouwen nog op de heksenweegschaal werden gezet, gewurgd en verbrand. De Betooverde Wereld uit 1691 zorgde ervoor dat ds. Bekker uit zijn ambt gezet werd en van het Avondmaal geweerd.

De Gouden Eeuw was vol theologisch gekrakeel. Predikanten vochten elkaars opvattingen niet alleen in geschrifte aan, maar ook in procedures voor kerkenraden en provinciale synodes. De jarenlange vete tussen Voetianen en Coccejanen was net met een wapenstilstand beslecht toen Bekker met zijn bestrijding van allerlei uitingen van satansgeloof kwam. Je eigen verstand gebruiken, had hij thuis als domineeszoon al geleerd. Als jong predikant in Friesland viel hij op door de uitgave van catechisatieboekjes en het negeren van het kerkelijke verbod tot preken bij uitvaarten. In zijn boek Ondersoek van de betekening der Cometen ter bestrijding van wijd verspreid bijgeloof toonde hij zich een bekwaam sterrenkundige.

Bekker beredeneerde dat er geen geesten los van een lichaam konden bestaan. Daarnaast was door de kruisdood van Christus de macht van de duivel gebroken. Die zat nu in de hel vastgebonden. Bekker gebruikte naast elkaar redeneringen volgens de nieuwe wetenschappelijke methode van Descartes en argumenten uit de Bijbel. Critici hadden gelijk dat de argumentatie beter kon. Maar er was wel een trend mee gezet. En naast vermeende heksen hadden ook geesteszieken baat bij dit boek. Als pastor had Bekker langdurige gesprekken met geestesgestoorden gevoerd. Hij had veinzers van waanzin ontmaskerd. Bekker droeg er aan bij dat mensen in het dolhuis niet langer als bezetenen werden getreiterd, maar als patiënten werden behandeld. Jezus zelf had de bezetenen ook onder de zieken gerekend.

De stad Amsterdam bleef zijn traktement tot zijn dood doorbetalen. Het boek was een kassucces en werd in verschillende talen vertaald. En door geloof en wetenschap hand in hand te laten gaan zijn heksen en toverspreuken langzaam maar zeker verbannen naar sprookjes en jeugdboeken.

2020

Thomas Müntzer

Posted on

De grootste gruwel op aarde is dat niemand zich iets van de nood van de behoeftigen aantrekt!

* Rond 1490, Stolberg – † 27 mei 1525, Mühlhausen

Gods hervormingswerk houdt niet op bij het bekeren van ‘de papen en apen’ van de kerk. Dat begon pastoor Thomas Müntzer steeds duidelijker te zien nadat hij op voorspraak van Maarten Luther in 1520 was aangesteld in Zwickau. Hij kwam er in contact met arme mijnbouwers en de hoogopgeleide voorganger begon steeds meer de taal van het volk te spreken. Het leidde tot een afzetting. Na een tussenstop in Praag kreeg hij een gemeente in Allstedt. In 1523 publiceerde hij daar de eerste volledig Duitstalige kerkorde en liturgie. Maar Müntzer wilde niet alleen een vernieuwde apostolische kerk. Hij drukte een ‘vorstenpreek’ waarin hij de Saksische machthebbers probeerde te winnen voor noodzakelijke maatschappelijke veranderingen. Als de overheid volgens Romeinen 13 het zwaard van God draagt, dan moet dat ook in alle ernst gebruikt worden om onrecht te keren. Hij beroept zich op het visioen uit Daniël 2 over een grote steen die een vorstenbeeld van zijn lemen voeten rukt. Het is in zijn ogen Christus zelf die het voor de rechtelozen opneemt. In een volgend drukwerk citeert hij het Magnificat, de lofzang van Maria uit Lukas 1. ‘Heersers stoot Hij van hun troon. Rijken stuurt Hij weg.’

En ondertussen woedt de Boerenoorlog. De reeks van opstanden in het Duits-Roomse Rijk van arme en rechteloze boeren tegen hun feodale meesters begint kansrijk te worden als in 1524 Zuidduitse leiders met de formulering van Twaalf Artikelen een serieuze onderhandelingspartner worden. Ze eisen onder meer vrije keuze van de pastoor, afschaffing van het lijfeigenschap, eerlijke rechtspraak en controle op de besteding van de tienden. Maar er zijn ook escalaties van geweld. En op 15 mei 1525 komt het bij Frankenhausen in Thüringen tot een van de grootste en beslissende veldslagen. Müntzer is dan een van de leiders. De 8000 boeren, verzameld onder een regenboogvlag, zingen zijn Pinksterlied. Maar de 6000 bewapende soldaten van de vorsten hakken hen genadeloos in de pan. Müntzer wordt geëxecuteerd.

De Reformatie raakte in 1525 beduimeld. Door Müntzer door een gewapende opstand te leiden die gedoemd was te mislukken. Door Luther met zijn zegen van de vorsten die de opstand gewelddadig terneer sloegen. Rond de veldslag waren de beide heren in geschrifte ook fel tegen elkaar te keer gegaan. En de adellijke grootgrondbezitters zaten nog voor eeuwen stevig in het zadel. Müntzer werd pas weer een held in de geschiedschrijving van de marxisten. Niet geheel ten onrechte. De Bijbel bevat toch echt een sociaal visioen.

2020