Christendom is de enige basis voor socialisme en een waarachtig socialisme is het noodzakelijk resultaat van een gezond christendom

*29 augustus 1805, Normanston, Suffolk – † 1 april 1872, Londen

In het ‘revolutiejaar’ 1848 werd de theoloog John Frederick Denison Maurice leider van Britse christen-socialisten. Zij waren bezorgd over de toenemende afkeer van het christendom vanwege te weinig inzet voor de minderbedeelden. Van de staat viel niet veel te verwachten voor de verbetering van hun levensomstandigheden, die door de industriële revolutie vaak bar waren. Er moest meer gebeuren dan liefdadigheid. De beweging zette zich in voor coöperaties en bereikte dat in 1852 coöperaties een wettelijke status kregen. Daarnaast stimuleerden ze volwassenenonderwijs. Maurice stichtte in Londen een meisjesschool en een college voor volwassen arbeiders en handwerklieden. Bij het laatste bleef bij betrokken tot aan zijn dood.
Maurice bleef vooral theoloog; niet een bouwer, maar een graver die voor een goede basis zorgde. Hij had gestudeerd in Cambridge en Oxford en was als journalist en schrijver actief geweest voordat hij priester en hoogleraar geworden was. Hij vond het liberalisme van zijn tijd te individualistisch. Individualisme leidt tot competitie, het christendom zet eerder op het spoor van gemeenschap en concrete samenwerking. En de samenleving kon alleen worden vernieuwd door de wetten van haar ordening te vinden in het geheim van haar bestaan: in God en zijn bestuur.
Maurice bleef ook bekend door zijn ontslag in 1853 als hoogleraar aan het King’s College in Londen omdat hij kritiek leverde op de leer van de eeuwige straf. Volgens hem betekende eeuwigheid het ontbreken van tijdsbesef en niet zozeer oneindigheid. ‘Eternal’ is iets anders dan ‘everlasting’. Maurice beriep zich voor deze uitleg op de Bijbel, de klassieke geloofsbelijdenissen, Plato en de kerkvaders. Veel reputatieschade leed hij niet. Hij behield zijn kerkelijk functies en werd in 1866 zelfs hoogleraar moraalfilosofie en moraaltheologie in Cambridge.
Halverwege de vorige eeuw onderging zijn werk een herwaardering, ook in ons land. Maurice was gericht op een nieuwe toekomst van de kerk. De missie van de kerk in de natie vereiste een diepere moraliteit, bewogen door de macht van Gods liefde, getoond aan het Kruis. De schade van de kerk door haar interne verdeeldheid moest beperkt worden door meer nadruk op het gemeenschappelijke en complementaire in de verschillende overtuigingen. Zijn toetreden tot de Anglicaanse kerk was een uiting geweest van herwaardering van de grote theologische tradities van het christendom. Het unitarisme waarin hij als predikantszoon was opgevoed was hem te gelijkhebberig. Exclusiviteit moest plaats maken voor meer inclusiviteit.
(2022)

Christus is aanwezig en werkzaam in de wereld van vandaag, met zijn Wet en met zijn Liefde

Indisch eten kan pittig zijn. Madathiparamil Mammen Thomas was in de jaren ´60 en ´70 een hoofdrolspeler in de internationale oecumenische beweging. De Wereldraad van Kerken stond op het hoogtepunt van haar invloed. Mede door hem was dat met een pittige boodschap. In toespraken als voorzitter van het Centraal Comité tijdens de grote Assemblees van de Wereldraad en in een stroom van publicaties bepleitte hij een sociaal getuigenis van de kerken in de samenlevingen. Op allerlei manieren zag hij de wereld ‘in revolutie’. En dat bood kansen voor Gods revolutie. Kerken moesten zich sterk maken tegen apartheid en racisme en op de bres staan voor de mensenrechten, maar ook voor een eerlijke economie.
‘M.M.’ zoals zijn naam algemeen werd afgekort, een vriendelijke dwarsligger met een hoge stem, was eigenlijk een chemicus. Hij kwam uit de Syro-Malabaarse Kerk van India die zegt terug te gaan op het werk van de apostel Thomas.  Al in de 19^de eeuw was er onder de Thomaschristenen van India onder invloed van Britse zending een geest van vernieuwing gaan waaien. Zo werd men onder meer kritischer tegenover het kastenstelsel.
Reeds als student sympathiseerde ´M.M.` met Ghandi en zijn onafhankelijkheidsbeweging.
Maar ook met de leer van Karl Marx. Op een keer vroeg hij zowel toelating tot het ambt in zijn kerk als het lidmaatschap van de communistische partij. Beide werden hem geweigerd. De partij vond hem te christelijk, de kerk te marxistisch. Van het marxistisch leninisme zou hij radicaal afstand nemen, van de kerk niet. Zijn sociale bewogenheid was en bleef levenslang diep geworteld in zijn christelijk geloof. In India gaf hij leiding aan een instituut in India voor bezinning op de grote maatschappelijke veranderingen.
Op de Wereldzendingsconferentie in Bangkok in 1973 zei hij over zendelingen: ze hebben stammen en dorpelingen verlost van de overheersing door de geesten van het heelal, zon, maan sterren, bergen en bomen, en van het fatalisme dat armoede in stand houdt. Ze hebben de heiligheid van de koe laten overgaan op de mens en een avondmaalsgemeenschap geprobeerd te stichten die de kasten overschrijdt. Maar de leer van de Wereldraad over Jezus als enige Heer en Redder van de wereld mocht van hem wel wat ruimer. Ook ‘ buren’ zoals hindoes, boeddhisten en moslims zijn, als ze innerlijk vernieuwd zijn, deelgenoten in de brede gemeenschap van Christus. Christus werkt ook buiten de kerk.
Wegens verschil van mening met de centrale Indiase regering over corruptie was zijn optreden als gouverneur van een regio maar van korte duur. Tot op hoge leeftijd bleef hij wereldwijd een veelgevraagd spreker en gastdocent. De Universiteit van Leiden gaf de goeroe in 1975 een eredoctoraat.
Een jongere broer herinnerde zich levenslang hoe Thomas hem eens tot de orde geroepen had met de woorden “wie is belangrijk, jij of God?’  Aan zijn muur hing altijd een poster met een gekruisigde Christus en de woorden: ‘Als jij niet liefhebt, wie dan?’

(2016)