Nikolaj Frederik Severin Grundtvig

Posted on

‘Zo min als uw woord vergaat, zal het koor van die uw lof zingen teloorgaan’

*8 september 1783, Udby (Dk) – † 2 september 1872, Kopenhagen

Grundvig was een van de meest invloedrijke personen in het negentiende-eeuwse Denemarken. Al in 1803 haalde hij in Kopenhagen een graad in de theologie. Daarna bestudeerde hij de Edda en IJslandse sagen. De publicatie van een ‘Mythologie van het Noorden’ in 1808 zou gevolgd worden door veel andere boeken over oude Scandinavische en Angelsaksische literatuur, net als zijn vroege gedichten geheel in de geest van de Romantiek.
In 1811 werd hij na een geestelijke crisis predikant. In de eerste jaren die volgden schreef hij een wereldkroniek vanuit christelijk oogpunt en keerde hij zich tegen de invloed van het rationalisme in de Lutherse kerk van zijn land en in de filosofie. Het christendom was in zijn ogen een historische openbaring die ononderbroken was doorgegeven in een levende traditie van doop en avondmaal. Hij werd onder censuur gesteld en gaf zijn predikantschap op.
Hij bleef schrijven en richtte zich op het onderwijs. Grundtvig vond het onderwijs in de Deense taal en de nationale en bijbelse geschiedenis belangrijker dan de kennis van het Latijn en van de schrijvers van de antieke oudheid. Het pleidooi voor beter onderwijs voor iedereen zette hij in 1844 kracht bij door de stichting van volkshogescholen. Deze vorm van volwassenenonderwijs werd gedragen door een idee van levenslang leren en kreeg buiten Denemarken veel navolging. In 1839 had hij ook weer een aanstelling als predikant gekregen. Ook nam hij deel aan de politieke beweging die net als elders in Europa in 1849 leidde tot een democratische herziening van het parlementaire stelsel. Hij was voorstander van algemeen kiesrecht en bracht meer ruimte voor verschillende stromingen binnen de Deense Volkskerk. In 1861 volgde de benoeming als bisschop. (Misschien slaan de Denen de laatste jaren met hun nationalisme een beetje door. Dat krijg je als de correctie van het Evangelie wegvalt.)
Een recent onderwijsprogramma van de EU is naar hem vernoemd. Maar Grundtvigs mooiste erfenis wordt misschien wel gevormd door de 2000 kerkliederen waarmee hij de Deense liederenschat verrijkte. Zijn verkondigende paaslied ‘Zingt nu de Heer! Hij zag ons aan’ haalde in 2014 ook nog ons vernieuwde Liedboek. Helaas gold dan niet meer voor het innige gezang 458 uit het Liedboek van 1973: ‘Tot U is het, Heer, dat ik vlucht’. Daarin laat hij God wonen in de liederen die we soms tegen onszelf in zingen en rekent hij op de troostende nabijheid van een legerschare engelen. Die kunnen we nog steeds gebruiken.

Jacques-Bénigne Bossuet

Posted on


Macht lijkt op een koppige wijn die ook de soberste mensen naar het hoofd stijgt

*27 september 1627, Dijon, – †12 april 1704, Parijs

Je zult maar voor een koning moeten preken die volgens jouw eigen theologie een goddelijk recht heeft om aan de top te staan van de piramide van aardse macht. Bossuet was een hoogopgeleide priester die hofprediker werd van Lodewijk XIV van Frankrijk. Zijn theologische steun voor de absolute macht van de ‘Zonnekoning’ werd beloond met het bisdom Meaux. Wiens brood men eet diens woord men spreekt?
Helemaal een slippendrager was hij toch niet. Bossuet verstond zijn verantwoordelijkheid om de koning aan te spreken op zijn verantwoordelijkheid tegenover de Allerhoogste Soeverein. ‘Over ambitie’ is een preek waarin dat subtiel gebeurt. Bossuet schotelt daarin het hof een citaat van kerkvader Augustinus voor: geluk is niet alleen kunnen wat je wilt, maar ook willen wat je moet. En dan is er nogal wat beheersing van je eigen wil nodig. Maar voor zulke zelfbeheersing bestaat er geen groter obstakel dan het hebben van gezag over anderen. Je zult maar veel macht toevertrouwd gekregen hebben! En hoe kan het genot van eerbetoon en aanzien met een mens aan de haal gaan! Nee, zweer alle ambitie maar liever af. Maak verantwoord gebruik van de machtsmiddelen die God ons toevertrouwt. Besef dat de fortuin grillig is en dat eens de dag komt dat alles moet worden ingeleverd. En laat ieder in zijn positie (tot ver in de negentiende eeuw spreken predikers alleen de mannen aan) daarom maar een onbeperkte naastenliefde aan de dag leggen.
Er kwam veel volk op deze prediker af. Van de kritische filosoof Voltaire kreeg Bossuet de bijnaam ‘de arend van Meaux’. Hij had Lodewijk XIV in de ogen durven te kijken tijdens een preek over de heersende immoraliteit. En de lengte van de preken was dus geen probleem. Volgens paus Franciscus is een preek van tien, hooguit vijftien minuten lang genoeg, maar in de achttiende eeuw werd meer gelet op literaire kwaliteit. Die leverde Bossuet een lidmaatschap op van de Académie française. Zijn lijkredes werden als literair werk uitgegeven.
Minder fraai is dat Bossuet een kritisch boek over de protestanten schreef in de tijd dat Lodewijk XIV het Edict van Nantes ophief dat aan protestanten godsdienstvrijheid had geboden. En zijn correspondentie met de Duitse filosoof Leibniz over een hereniging met protestanten liep op niets uit.
Maar laat geen protestant dus zeggen dat rooms-katholieken niet kunnen preken!

Johannes Chrysostomus

Posted on

Aan ieder van ons heeft God een taak toevertrouwd die belangrijker is dan de zon, belangrijker dan hemel, zee en aarde


*Plm. 345, Antiochië – †14 september 407, Pontus

Hij heeft een enorme hoeveelheid preken, brieven en verhandelingen nagelaten. Voor de oosters-orthodoxe kerken is hij een van de vier grootste kerkvaders. De Byzantijnse liturgie gaat voor een groot deel op zijn herschikking terug.
Johannes Guldenmond was na zijn scholing in welsprekendheid bij de heiden Libanius in plaats van een politicus een radicaal christen geworden. Eenmaal bisschop combineerde hij zorgvuldige schriftuitleg met duidelijkheid en durf om te zeggen waar het op stond. Zijn levendige preektrant droeg bij aan grote populariteit. Hij bewonderde Paulus, maakte zich druk over het voortbestaan van half-heidense moraal en bijgeloof en besteedde zijn vermogen aan de armen. Net als Augustinus beschermde hij het huwelijk tegenover geestelijke overwaardering van de seksuele onthouding.
Helaas maakt ook deel uit van de geschiedenis van het antisemitisme. In het najaar van 387 hield hij in Antiochië een reeks felle preken tegen de Joden. Antiochië was een grote kosmopolitische stad vol religie en wuft vermaak. Nog steeds vormden Joden er een belangrijke minderheid. En menig christen ging wel eens naar een synagoge. Er werd onderling gehuwd en gehandeld. Dat moest afgelopen zijn. ‘Duivelaanbidders zijn het!’ ‘Moordlustigen!’ ‘Synagogen zijn plekken van hoererij!’ Het jaar erop werden synagogen in het hele oostelijke deel van het Romeinse rijk getroffen door een golf van vandalisme. Maar of dat zijn schuld was? Er was veel sociale onrust. En twee decennia eerder had keizer Julianus de Afvallige een deal met de Joden gesloten om de tempel te herbouwen en was de positie van de kerk weer wankel. Het ging de kerkleiders vooral om het duidelijker afbakenen van de christelijke identiteit. Ze waren de enigen niet die in de slag om aanhangers karikaturen schiepen.
In 398 werd hij tegen zijn zin patriarch in Constantinopel, dicht bij de keizerlijke troon van Theodosius I. Daar heeft hij ook bijgedragen aan verdere inperking van de rechten van de Joden. Maar de keizerlijke gunst betekende niet dat hij een blad voor de mond nam als het gedrag van het hof hem niet aanstond. Toen dit keizerin Eudoxia te gortig werd leverde hem dat afzetting en verbanning op. Het volk reageerde woedend met het in brand steken van de basiliek van Constantijn.
Hoe dan ook een man die de lat hoog legde.

Paul Schneider

Posted on

We moeten niet vergeten om de tuin van ons hart vlijtig te bearbeiden, opdat de vruchten des Geestes openbaar komen

*29 aug 1897, Pferdsfeld – † 18 juli 1939, Buchenwald

In het uitgestrekte bos vlak bij de stad Weimar zijn de resten van het concentratiekamp Buchenwald te bezoeken: gevangeniscellen, barakken, het crematorium. Hier wordt Paul Schneider herdacht. Zijn cel is te bezichtigen en er staat een borstbeeld. Hij was er in 1937 een van de eerste dwangarbeiders. Zijn misdaad was niet groter dan dat hij uit vaderlandsliefde en orthodox-protestantse geloofsovertuiging zich de mond niet liet snoeren.
Na militaire dienst in de Eerste Wereldoorlog, theologiestudie, een stage in de hoogovens en werk voor de stadszending in Berlijn, was hij zijn vader als predikant opgevolgd in Hochelheim en getrouwd. Zijn bewondering voor Hitler duurde maar een paar weken. Hij wilde de klokken niet luiden voor Hitlers machtsovername en werd direct in 1934 lid van de Belijdende Kerk. Hij tekende publiek protest aan tegen minachtende opmerkingen van een SA-chef over christenen. Het leverde hem een gedwongen overplaatsing naar een meer afgelegen gemeente in de Hunsrück op. Daar sprak hij bij de uitvaart van een jongen uit de Hitlerjugend de jeugdleider tegen die de jongen de hemelse Horst Wessel beweging in prees. Schneider kende die hemel niet. Hij moest op verhoor komen. Later negeerde hij het verbod op voorlezing van een kanselboodschap van de Belijdende Kerk tegen de rassenleer. Bij de verkiezing van 1936 bleef hij thuis. Vrienden vroegen hem voorzichtiger te zijn. Maar zijn taak was om mensen voor te bereiden op het eeuwige leven, niet op een tijdelijke welvaart. Na een volgende arrestatie kwam hij vrij met een preekverbod. Voor de oogstdiensten keerde hij toch terug naar zijn gemeente. Op persoonlijk bevel van de Führer werd hij nu afgevoerd naar Buchenwald. Hij werd geïsoleerd en mishandeld, want voor de nazivlag deed hij zijn pet niet af en de Hitlergroet bracht hij ook niet. Op paasmorgen riep hij door de tralies heen zijn medegevangenen toe die buiten luisterden: ‘Hier wordt gemarteld en gemoord. Zo spreekt de Heer: Ik ben de Opstanding en het Leven’. De schoonmaker had hem nog aangeraden de orders van de bewaking niet naast zich neer te leggen. Na weigering om een belofte van stilzwijgen te tekenen werd ‘de dominee van Buchenwald’ met een injectie om het leven gebracht. Zijn begrafenis werd massaal bijgewoond. Er liepen 170 predikanten in toga.

John Stott

Posted on

We moeten niet vragen wat er mis is met de wereld. Die diagnose is al geleverd. We moeten eerder vragen wat er met het zout en het licht is gebeurd.

⁕27 april 1921 Londen – † 27 juli 2011 Lingfield (Surrey)

John Robert Walmsley Stott werd bij zijn overlijden door de aartsbisschop van Canterbury geprezen als de man die het gezicht van de internationale evangelische beweging veranderde. Hij wilde dat het Evangelie alle gebieden van het leven raakte en was een gedreven uitlegger van de Bijbel.
Johns vader was een atheïst, zijn moeder bezocht de kerk. Op de kostschool werd hij in 1938 getroffen door een preek over de tekst uit Openbaring 3: ‘Ik sta voor de deur en klop aan’. Hij realiseerde zich dat hij Christus altijd op een armlengte afstand had gehouden. Dat zou veranderen. Stott studeerde Franse taal en theologie in Cambridge. In 1945 werd hij hulppredikant en in 1950 hoofdpredikant van de Londense All Souls Church, de kerk van zijn jeugd. Zijn hele leven bleef hij ongehuwd. Hij was kapelaan van de Britse vorstin.
In 1966 heeft hij als voorzitter van een Britse nationale vergadering van evangelikalen verzet aangetekend toen onverwachts de oproep klonk dat alle evangelikalen zich moesten verzamelen in één kerk. Stott wilde aan deze polarisatie niet meedoen. Een jaar later spraken evangelikalen binnen de Anglicaanse Kerk uit dat zij zich volledig wilden inzetten binnen die kerk. In 1977 was hij betrokken bij een belangrijke verklaring dat diezelfde Anglicanen ook Rooms-Katholieken als broeders en zusters zagen.
Stott werd vooral bekend als de auteur van de Lausanne Verklaring. Hij en zijn vriend Billy Graham brachten in 1974 de Lausanne Conferentie tot stand, een beweging van kerken en organisaties die zich niet konden vinden in de koers van de Wereldraad van Kerken. Stott wijdde zich daarna geheel aan het internationale werk. Hij stimuleerde het ontwikkelen van cursussen over het geloof in een seculiere context. Zelf schreef hij ruim 50 boeken, waarvan er veel ook vertaald zijn. In 2005 werd hij opgenomen in de lijst van het blad Time van honderd meest invloedrijke mensen.
Tegenover het christenzionisme stond hij afwijzend, want het ware Israël wordt gevormd door de gelovigen in de Messias, joods en niet-joods.
En hij geloofde niet in de hel. Niet-christenen zouden bij hun dood eenvoudig ophouden te bestaan. Het verklaart ook iets van zijn gedrevenheid. Maar het is wellicht niet groot genoeg van God gedacht. En gelukkig blijken ook evangelische standpunten wel eens voor revisie vatbaar.

Philipp Melanchthon

Posted on

Ten onrechte worden de onzen ervan beschuldigd dat zij goede werken verbieden

*Bretten (de Palts), 16 februari 1497 – † Wittenberg, 19 april 1560

Hij hoort in het rijtje achter Luther, Zwingli en Calvijn. Melanchthon is Grieks voor zijn achternaam Schwarzerdt (‘zwartaarde’). Grieks was ook een van zijn leeropdrachten toen hij in 1518 naar de universiteit van Wittenberg werd gehaald. Hij werd al snel Luthers belangrijkste medewerker en plaatsvervanger. Luther leerde bij hem de grondtaal van het Nieuwe Testament en betrok hem bij zijn Bijbelvertaalwerk. Omgekeerd liet Melanchthon zich levenslang diepgaand door Luther beïnvloeden. Predikant wilde hij nooit worden. Maar in 1521 schreef hij de eerste samenvatting van de geloofsleer zoals die nu in Wittenberg verkondigd werd, de Loci communes (‘Grondgedachten’). Luther was er erg blij mee. ‘Ik ben de ruwe houthakker, die moet opruimen om het pad vrij te maken. Maar meester Philippus komt achter mij aan, nauwgezet en rustig als hij is. Hij bouwt en plant, zaait en bevochtigt met voorspoed, in overeenstemming met de talenten die God hem rijkelijk gegeven heeft’. Met zijn briljante talent om zaken helder op formule te brengen was Melanchthon vaak woordvoerder bij godsdienstgesprekken waar de zaak van de Reformatie op het spel stond. Hij bracht nuance aan in de opvattingen van Luther en sloeg bruggen naar humanisten en naar theologen als Calvijn en de Zwinglianen over heikele kwesties als de vrije wil of de tegenwoordigheid van Christus in het Avondmaal. Hij kreeg bijnamen als ‘de Duitse Erasmus’ en ‘de opvoeder van Duitsland’.
De Augsburgse Confessie is ook van zijn hand, de eerste grote belijdenis van de Reformatie. In deze toespraak voor keizer Karel V op de rijksdag te Augsburg in 1530 worden veel oude kerkvaders aangehaald om de juistheid te verdedigen van wat in de hervormingsgezinde gemeenten onder geloof werd verstaan. ‘Bij ons leert men…’ In 2004 werd het een van de elf belijdenisgeschriften van de Protestantse Kerk.
Melanchthon en Luther stonden elkaar ook bij in persoonlijke moeilijkheden. Al was er soms onenigheid. Melanchton geloofde heilig in de waarde van astrologie, tot hilariteit van Luther. Maar Luthers sterke gevoel voor de macht van de duivel had hij dan weer niet.
Ze liggen ook naast elkaar begraven in de slotkapel van Wittenberg. En in 2017 kwamen ze samen op een postzegel van het Vaticaan. Het fraaie huis dat Wittenberg voor hem bouwde om hem niet aan een andere universiteit te verliezen is nog altijd een pronkjuweel.


Ambrosius van Milaan

Posted on

Kom , verlosser van de volken!

*plm. 340, Trier (?) – † 4 april 397, Milaan

Kerkvader Ambrosius heeft geen onverdeeld gunstige pers. In zijn tijd werd het christendom steeds meer staatsgodsdienst van het Romeinse Rijk. Ambrosius is er medeverantwoordelijk voor dat dit niet gunstig uitpakte voor de joodse minderheid. Toen er ergens bij rellen synagoges in brand waren gestoken vond hij het niet nodig dat keizer Theodosius medewerking verleende aan de wederopbouw. Een verkeerde toon was gezet.
Toen de keizer op een keer een stel opstandige Grieken ongenadig had afgeslacht legde Ambrosius hem wel een publieke boetedoening op, waaraan de keizer gehoorzaamde. Ambrosius was tegen de doodstraf, zette zich in voor de armen en was een voorbeeld van sober leven. Dat allemaal wel.
Volgens een legende zoemde er een zwerm bijen boven de pasgeboren baby en legden ze honing in zijn kleine mond. Zo werd hij hun beschermheilige. Zijn vader zou het hebben opgevat als een teken van toekomstige welsprekendheid. De legende kan afgeleid zijn van zijn naam, Ambrosius betekent zoiets als godenspijs. Inderdaad ontwikkelde hij zich tot een goede spreker. En toen hij bij een conflict over een bisschopsbenoeming in rijkshoofdstad Milaan als rijksfunctionaris wilde bemiddelen, riepen de aanwezigen in de kerk ‘Ambrosius bisschop.’ Vox populi vox dei was de regel: de stem van het volk is de stem van God. Waarop hij zich na enige aandrang liet dopen (gedoopt zijn ging nog wat moeilijk samen met het dragen van een overheidsambt) en het ambt aanvaardde. Hij kon goed Grieks lezen en schrijven, waardoor hij zich de theologie van zijn tijd snel eigen kon maken en met collega’s elders corresponderen. En zijn preken werkten op menigeen betoverend, waarop niemand minder dan de latere kerkvader Augustinus zich door hem liet dopen.
Hij schreef ook een reeks theologische verhandelingen. Maar zijn belangwekkendste bijdrage aan de kerk werden zijn liederen. Ambrosius stimuleerde het zingen van de gemeente. Niet alles wat als ‘Ambrosiaans lofgezang’ wordt gezongen is van hem afkomstig. Mogelijk wel de tekst van het Te Deum. En in elk geval de tekst en de muziek van enkele geslaagde strofische liederen. Met stip op één staat Veni redemptor gentium. Het is ons oudste kerstlied. Luther heeft met succes ervoor gezorgd dat het ruim een millennium later een tweede leven kreeg in de vorm van het lied ‘Nun komm der Heiden Heiland’, ‘Kom tot ons, de wereld wacht’ (lied 433). En vervolgens schreef Bach daar weer wonderschone muziek bij.
Luther liet een paar strofen over de maagdelijkheid van Maria weg, een stokpaardje van Ambrosius. Sommige vaders lieten hun dochters thuis uit angst dat ze onder de invloed van zijn preken zouden kiezen voor levenslang behoud van hun maagdelijk staat. Het was kennelijk ook Luther te gortig. Van hem hoefde het celibaat en het ongehuwde leven als monnik of non niet meer.
Maar tegen hemelse bijstand voor onze bijen kunnen we moeilijk bezwaar maken. Ze hebben het slecht. En dus is het misschien toch niet zo erg dat Ambrosius in Milaan nog steeds een grote naam is.

Jonathan Edwards

Posted on

Hoe kun je verwachten voorgoed bij God te wonen, als je hier zo aan hem voorbij gaat?

*5 oktober 1703, East Windsor (Connecticut) – † 22 maart 1758, Princeton (New Jersey)

Edwards liet de hel stevig branden in zijn preek op 8 juli 1741. ‘Zondaars in de handen van een toornende God’ werd een van de beroemdste preken ooit op Amerikaanse bodem gehouden. De kleurrijke schildering van de hel moest hoorders ertoe bewegen om meer ernst te maken met een christelijk leven. Het werkte. Edwards stond midden in de grote religieuze opwekkingen in de Amerikaanse koloniën rond 1730 en 1740. Hij was een erfgenaam van de calvinisten van de 16de eeuw en van de puriteinen van de 17de eeuw en vreesde dat het oude vuur uitgeblust begon te raken.
Met Edwards begon de ‘evangelicale’ afslag van het protestantisme zich verder af te tekenen. Een vast element werd zijn geloof in een Duizendjarig Rijk en een spoedige wederkomst van Christus. Bij hem ging dat gepaard met stevig calvinistisch gedachtegoed over goddelijke uitverkiezing en de onvrije wil. Hij was een creatief denker die aan het Yale College goed op de hoogte was geraakt van de natuurwetenschap en filosofie van zijn tijd. Hij heeft meer dan 100.000 bladzijden volgeschreven. Menig boek werd voor aanstaande voorgangers over de hele wereld verplichte kost. Als eerste grote Amerikaanse theoloog kreeg hij een voetstuk dat vaak hoger is dan dat van Calvijn.
In 1750 had Edwards na 25 jaar predikantschap zijn gemeente in Northampton, Massachusetts, moeten verlaten wegens onenigheid over het lidmaatschap. Vanuit een nieuwe gemeente werd hij zendeling onder Mohikanen en Mohawks. Hij verdedigde hun rechten. Een smetje is dat hij slaven hield, ook al vond hij de slavenhandel wreed en zag hij slaven in geestelijk opzicht wel als gelijken.
Opwekkingen werden een internationaal verschijnsel. Ons land kende de ‘Nijkerkse beroerten’ die net als in Amerika gepaard gingen met schudden en beven van kerkgangers. Ze duurden van 1749 tot 1752, toen de overheid er een stokje voor stak. Het opwekkingsvirus bereikte ook plaatsen als Gorredijk en de stad Groningen.
Het aanwakkeren van angstgevoelens kan dus helpen om mensen een zetje in de goede richting te geven. Misschien hebben we nog meer schrikbeelden nodig over de gevolgen van klimaatverandering en over de hel op aarde in kampen van migranten, voordat we echt klimaatbewust gaan leven? Maar het gevaar van populistisch misbruik ligt vlak om de hoek.

Mary Jones

Posted on

Wat een vreugde om over Gods liefde in mijn eigen Bijbel te lezen!

*16 december 1784,  Llanfihangel-y-Pennant – † 28 december 1864, Bryn-crug (Wales)


Al ruim twee eeuwen is het vertalen en verkopen van Bijbels wereldwijd het werk van Bijbelgenootschappen. Niet van kerken.
Het kwam op gang dankzij een eenvoudig meisje van vijftien dat in 1800 op blote voeten veertig kilometer door het platteland van Wales liep om een Bijbel te gaan kopen. Mary Jones was de dochter van een arme wever. Haar ouders waren gelovige methodisten. Vader stierf al jong. Ze had leren lezen in het mobiele schoolonderwijs dat was opgezet door voorganger Thomas Charles. Bijbels in het Welsh waren nog schaars. Maar ze wilde er zelf een hebben. En dat bracht haar na zes jaar sparen tot de voettocht door bergachtig terrein van naar Bala, toen het er weer een nieuwe lichting Bijbels was binnengekomen.
Thomas Charles gaf haar het laatste exemplaar dat hij op dat moment nog in voorraad had en eigenlijk voor een ander was. Hij was verantwoordelijk voor de religieuze opwekking die de Bijbelbehoefte in de regio enorm had laten groeien. Het traktaatgenootschap dat religieuze lectuur aan de man bracht kon onvoldoende in die behoefte voorzien. Het verhaal van Mary Jones gebruikte hij nu om medebestuurders aan te sporen om een nieuwe organisatie op te zetten louter voor de Bijbelverspreiding in Wales. Het leidde tot de oprichting op 7 maart 1804 in Londen van de ‘British and Foreign Bible Society’, met driehonderd leden uit verschillende denominaties.
Het enige doel was verspreiding van Bijbels, zonder kanttekeningen die een specifieke uitleg konden verraden. Het Britse voorbeeld werd razendsnel in landen over de hele wereld gekopieerd. Het Nederlandse Bijbelgenootschap werd direct na de val van Napoleon in 1814 opgericht. Tegenwoordig zorgen meer dan 150 Bijbelgenootschappen in de wereld samen met kerk- en confessiegebonden organisaties ervoor dat tot in de moeilijkst doordringbare gebieden en in de kleinste talen de boodschap beschikbaar komt die levens van mensen kan veranderen.
Mary Jones huwde ook een wever. Zelf hield ze bijen. Die staken haar nooit, volgens haar omdat ze het geld dat ze aan de honing verdiende altijd aan het Bijbelgenootschap gaf. De Bijbel die zij in 1800 kocht wordt gekoesterd in Cambridge. In Wales geldt ze als nationale heldin vanwege haar voorkeur voor het Welsh.  
En ijveraars voor of tegen het hoofdlettergebruik als ‘hij’ verwijst naar God moeten dus niet bij synodes zijn, maar bij hun genootschapsbestuur. 

Wilhelmus à Brakel

Posted on

Een Christen moet grote liefde hebben tot de waarheid; al het schoon voordoen zonder liefde tot de waarheid is bedrog

*2 januari 1635, Leeuwarden, – † 30 oktober 1711, Rotterdam

Allebei mijn grootvaders (boer en onderwijzer) hadden de twee dikke pillen van ‘Redelijke Eredienst’ in de kast staan. De geloofsleer voor de ‘gewone gemeente’ uitgelegd door ds. Wilhelmus à Brakel is sinds 1700 vaak herdrukt. De uitgave uit 1893 die ik erfde is niet stuk gelezen. Maar het was vast handig voor een ouderling of kritisch gemeentelid ‘Vader Brakel’ bij de hand te hebben. Alle thema’s van geloof en kerkelijk leven waren er duidelijk en goed uitgelegd, volgens de orthodoxe denklijn van de publieke kerk van de Gouden Eeuw.
De titel betekende niet ‘verstandelijke’ of ‘verstandige’ godsdienst, maar was ontleend aan Romeinen 12:1 over de gepaste dienst die de christen aan zijn Heer verschuldigd is. En Brakel kwam tegemoet aan het verlangen naar ‘bevinding’. Hoe raakt de boodschap aan de beleving, ook die van twijfel en weerstand?
Zijn vader Theodorus publiceerde ook al over het geestelijk leven. Deze was als schoolmeester in 1638 op ’singuliere gaven’ predikant geworden in Friesland. Zoon Willem studeerde theologie aan de Universiteit van Franeker. Tijdens zijn vervolgstudie van 1659-1662 in Utrecht bij Voetius vond hij zijn vrouw Sara Nevius. Hij was predikant te Exmorra, Stavoren, Harlingen, Leeuwarden en vanaf 1683 in Rotterdam. In zijn preken deelde hij de toehoorders in in gelovigen, onbekeerden en geveinsden. Mede onder invloed van Sara stimuleerde hij het samenkomen in conventikels: huiskringen. Ook legde hij nadruk op de waarde van het gezin als een kleine kerk. In Harlingen liet hij jonge vrouwen als ‘profetessen’ door de gemeente gaan om op te wekken tot dieper geloof. Maar zijn Leeuwarder kerkenraad had liever dat hij openbare catechisaties gaf dan gezelschappen stimuleerde. Twee keer heeft hij het aan de stok gehad met overheden die zich teveel bemoeiden met het beroepen en voorgaan van predikanten.
Toch wilde hij juist de eenheid van de kerk bevorderen. Hij bestreed de neiging tot afscheiding die nogal welig tierde onder vromen zoals ‘de Mystieken, Quiëtisten, Dwaalgeesten, Geestdrijvers, David-Joristen, Böhmisten, Kwakers en al zulk soort van menschen, die heden ten dage onder den naam van Piëstisten bekend zijn.’ Een actueel punt. Individualisme waarmee we al googelend onze eigen privéreligie samenstellen of in subculturen van influencers en volgers kruipen, kan ook getuigen van weigering om te groeien in geestelijke volwassenheid.

Hubertus van Luik

Posted on

Zoals een hinde smacht naar levend water … (Ps. 42:2)

*plm. 655, Toulouse – † 30 mei 727, Voeren (B)

Enkele dorpen en talloze kerken, kapellen en kloosters, scholen en schuttersgildes zijn naar hem genoemd. En twee jachtsloten. Hubertus is patroonheilige van de jacht. Jägermeister heeft zijn beeldmerk aan zijn legende ontleend.
Op Goede Vrijdag van het jaar 683 was Hubertus gaan jagen. Hij bespeurde een groot hert. Toen hij het met zijn honden bijna te pakken had en het dier zich naar hem toekeerde, wilde hij het neerschieten. Op dat moment verscheen er een lichtend kruis tussen het gewei. Een stem zei hem naar Lambertus van Maastricht te gaan.
Maar dit verhaal is ontleend aan het leven van de heilige Eustachius van Rome, een generaal in het romeinse leger van Trajanus. Het is pas eeuwen na Huberts dood met zijn levensverhaal verbonden. Zijn heiligverklaring op 3 november 743 had te maken met zijn bisschoppelijke optreden. Hij joeg op harten.
Hubertus was waarschijnlijk een zoon van een hertogelijk echtpaar uit Aquitanië. Hij verbleef aan het Neustrische hof van Theuderic III in Parijs, maar week vanwege conflicten uit naar het Austrasische hof in Metz. Hofmeier Pepijn van Herstal, mogelijk familie, gaf hem een hoge functie. Zijn vrouw Floribanne overleed bij de geboorte van een zoon. Was het door dat verlies en door groeiende onmin met Pepijn dat hij een geestelijke roeping ging volgen? Hij werd leerling van Lambertus, de eerste bisschop van Maastricht en Tongeren. Toen Lambertus werd vermoord door handlangers van Pepijn, was Hubert net op pelgrimage naar Rome. Hij werd zijn opvolger, maar verplaatste om veiligheidsredenen de bisschopszetel en het stoffelijk overschot naar Luik.
Dat veel kerken in het zuiden van Nederland en in België zijn naam dragen, wijst op zijn optreden als geloofsverkondiger in Brabant en de Ardennen. De legende zegt dat bij zijn wijding door de paus een engel hem zijn pallium (stola) en zilveren sleutel had aangereikt. Die sleutel bezat de kracht om onder andere van hondsdolheid te genezen. In sommige plaatsen worden nog Hubertusbroodjes gebakken op hoop van een genezingswonder.
Hij overleed in ‘Fura’. Zijn zoon Floribertus werd zijn opvolger. Het lichaam van Hubert werd in 825 naar een abdij in de Ardennen gebracht, het latere bedevaartsoord Saint-Hubert. In de bosrijke omgeving viel veel te jagen.
Het hert is in de beeldtaal van het Middeleeuwse christendom soms symbool voor Christus of voor het ware geluk. Waar zijn wij in onze vaak jachtige levens naar op zoek? (2022)

Johannes Reuchlin

Posted on

Steek niet in brand wat je niet kent! Voor hun geloof zijn de joden net als de christenen alleen God verantwoording schuldig.

*29 januari 1455, Pforzheim – †30 juni 1522, Stuttgart


Zonder Reuchlin was kennis van Hebreeuws en Grieks als grondtalen van de Bijbel misschien geen verplicht onderdeel van predikantsopleidingen geworden. Reuchlin geldt net als zijn tijdgenoot Erasmus als een van Europa’s belangrijkste humanisten. Rond 1500 was een humanist iemand die goed thuis was in de ‘humaniora’, de universitaire basisvakken. Reuchlin trok voor studie en werk half Europa rond: Freiburg, Parijs, Bazel, Orléans, Poitiers, Tübingen, Rome, Florence, Stuttgart. Hij kende een reeks talen en had betrekkingen als huisleraar, jurist, diplomaat, raadsheer, rechter. Uit zijn pen kwamen drama’s en gedichten en een boek over kabbalistiek: joodse mystiek, een populair thema. Hebreeuws leerde hij van twee joodse artsen, Jacob ben Jechiël Loans en Obadiah ben Jacob Sforno. De studie van het Hebreeuws heeft hij sterk bevorderd met zijn leerboek uit 1506. Hebreeuws was volgens hem de taal van God en engelen.
Zijn bijzondere verdienste is dat hij het oplaaiende antisemitisme bestreed. Rond 1506 werd er met steun van diverse kloosterordes bij keizer Maximiliaan gelobbyd voor een campagne om joodse boeken in beslag te nemen. De bekeerde jood Pfefferkorn wilde Reuchlin erbij betrekken. Maar die vond dit niet de manier om joden te bekeren. Dat doe je met argumenten, niet met dwang. Met zijn boek ‘Augenspiegel’ verzette Reuchlin zich in 1511 ook publiekelijk tegen de boekverbrandingen. ‘Met boeken over hun geloof beledigen ze geen andere mensen.’ Er volgde een lange pennenstrijd.  Reuchlin werd belachelijk gemaakt. Kon hij niet als ketter veroordeeld worden? Paus Leo X verklaarde in 1520 dat het een schandalig boek was. Maar daar bleef het bij. Een concilie had net geoordeeld dat er in de Talmoed geen passages tegen christenen te vinden waren.
De laatste jaren van zijn leven was Reuchlin hoogleraar Hebreeuws en Grieks. Melanchton, taaldocent aan de universiteit van Wittenberg en vriend van Luther, was zijn neef. Maar Reuchlin voelde niet voor de Reformatie.
Hij had een familiegraf geregeld in het Dominicaanse klooster van Pforzheim, maar vanwege de verzuurde verhoudingen is hij daar niet begraven.
Hoe erg is het als niet elke voorganger Hebreeuwse en Griekse teksten kan lezen? Met gebruik van goede vertalingen en bijbelcommentaren kan gevoel voor de boodschap ook zonder die kennis. De Pinkstergeest wakkert vooral het verstaanbare dóórvertalen aan. Als de Schriftvertalers en -commentators dan maar wel weten wat er staat. (2022)

Jan van Opbergen

Posted on

Liturgie is hier elke week bij elkaar komen met mensen die het hoofd boven water willen houden, zoals al door de eeuwen heen gebeurt.

*5 april 1930, Overloon – † 7 februari 2003, Amsterdam


Aan Jan van Opbergen danken we liederen die een tijdlang veel gezongen zijn. ‘Vrede voor jou, hierheen gekomen’, ‘Hier wordt het land gezocht waar wij gelijken zijn, niemand apart en geen kleuren die minder zijn’, ‘Ga mee met ons, trek lichtend voor ons uit’, ‘Nu zijt wellekome, levensherbergier’. Eenvoudige teksten, altijd geschreven op bekende melodieën. Vanuit oecumenische basisgemeenten in Amsterdam en Haarlem hadden ze hun weg gevonden naar parochies en gemeentes in het hele land en in Vlaanderen. Basisgemeenten wilden in de jaren ’60 van de vorige eeuw en daarna onder arbeiders en andere groepen buiten de gevestigde kerken gemeenschap stichten. En Jan van Opbergen was een van de pioniers.
Johannes Marinus Leopoldina van Opbergen was een vriendelijke Brabander die al jong pater wilde worden. Op z’n dertiende ging hij naar het klein-seminarie van de Priesters van het Heilig Hart. Tijdens zijn studie theologie trok hij met medestudenten het land door met een zelf gemaakt marionettenspel. De paters zetten in stadswijken vaak jeugd- en gezinszorg op. Hij werd door zijn congregatie naar Amsterdam gestuurd om maatschappelijk werk te gaan leiden in de Mercatorbuurt. Daar organiseerde Pater Jan cursussen, dansfestijnen, autorally’s en bromfietsraces. In het weekend was hij pastor in de kapel boven het jeugdcentrum. Er kwamen ook protestanten op af. In 1964 werd het jeugdcentrum gesloten: te veel ‘overlast’ in de buurt. En enige tijd later verloor de kapel het krediet van de bisschop omdat er te veel buiten de kerkelijke lijntjes gekleurd werd. Maar met steun van de congregatie van Van Opbergen kon de oecumenische basisgroep Het Kompas doorgaan. En daar schreef hij vervolgens tal van verhalen bij thema’s uit de Bijbel, gebeden en liturgische teksten. In het Kompas viel het koor weg. Veel ‘Oosterhuismuziek’ uit de Studentenekklesia bleek qua muziek en poëtische tekst nu te moeilijk. En zo ontstonden de liedjes met hun directe taal, gemakkelijke zingbaarheid en onvervalste hoop: ‘liedjes over gerechtigheid, vechten voor vrede en tegen de bierkaai’.
De basisbeweging was sterk geïnspireerd door de bevrijdingstheologie van priesters en theologen in Latijns- Amerika. Van Opbergen vond de basisbeweging soms wel te rechtlijnig en te politiek. Het moest over God (m/v) blijven gaan. ‘Het visioen dat je samen hebt gedragen, blijft bij je, in leven en sterven’. (2022)

Anna Maria van Schurman

Posted on

Wie zal een hele kudde Varkens een kudde Schapen noemen, hoewel hy ziet, dat er hier en daar eenige weinige Schaapjes onderlopen?


*5 november 1607, Keulen – † 14 mei 1678, Wieuwerd


Al jong viel ze op door haar gevoel voor taal en haar kunstzinnige aanleg. Ze werd de eerste vrouw in ons land die aan een universiteit studeerde. Na een jeugd in Keulen, Utrecht en Franeker was ze in 1629 in Utrecht naast de predikant Gisbertus Voetius komen wonen, gezaghebbend orthodox theoloog. Ze scheef een gedicht en een opstel ter gelegenheid van de oprichting van de universiteit in 1636. Daarin noemde ze ook het uitsluiten van vrouwen. Het trok veel aandacht. Van Voetius mocht ze colleges bijwonen, mits achter gordijnen om de mannen niet af te leiden. Behalve in de theologie was ze thuis in allerlei andere vakken. Ze kende negen talen, schreef de hele Koran over, correspondeerde met geleerde vrouwen en mannen in heel Europa van ver uiteenlopende overtuigingen, was lid van een kunstenaarsgilde, maakte muziek, begaf zich in theologische discussies. Ze verdedigde in brieven en een gedrukt traktaat de geschiktheid van de vrouwelijke geest voor wetenschappelijke studie. En Utrecht was trots op deze Minerva en ‘Europese Pallas’.
Op latere leeftijd werd ze aanhanger van de predikant Jean de Labadie. Ze betreurde met hem het wereldse leven en het ‘naamchristendom’ van velen in de kerk. Maar met zijn radicale piëtistische opvattingen over een kerk van alleen wedergeboren christenen met een zuivere leer raakten de Labadisten buiten de gevestigde kerken. Onderling deelden ze niet alleen hun geestelijke inzichten, maar naar bijbels voorbeeld ook hun aardse goederen. Ze werden het mikpunt van veel ‘rasernye van quaatwillige menschen’. Tot verbijstering van bijna iedereen verbrak Van Schurman haar meeste contacten, verkocht ze haar bezittingen en nam ze net als ooit kerkvader Augustinus na zijn bekering afstand van haar vroegere werk. Na diverse omzwervingen van de groep en de dood van De Labadie woonde ze tenslotte met haar ‘kleyne huijskerke’ in Wieuwerd.
Ze kwam uit voorname familie die Antwerpen had moeten ontvluchten om hun protestantse geloofsovertuigingen. Al heel jong bewonderde ze martelaars. Haar lijfspreuk had ze ontleend aan de kerkvader Ignatius van Antiochië: amor meus crucifixus. ‘Ik heb mijn liefdesverlangen gekruisigd.’ Ze is nooit getrouwd. De titel van haar geestelijke autobiografie Eukleria herinnert aan het verhaal van Marta en Maria uit Lucas 10. Ze had ‘het beste deel’ gekozen. Ze wilde liever beroemd zijn om haar geloof dan haar geleerdheid. (2022)

William Joseph Seymour

Posted on

De Pinksterbeweging is gewoon méér van Gods liefde. En als die niet meer liefde brengt is het valse munt.

*2 mei 1870, Centerville, Louisiana – † 28 september 1922, Los Angeles, Californië


|Tussen 1906 en 1908 ging het er op Azuzastreet 312 in San Francisco heftig aan toe. Binnen laaide het enthousiasme hoog op, buiten zagen ooggetuigen dan soms zelfs vlammen uit het dak slaan en belden ze de brandweer. De spektakelverhalen meldden dat er zelfs verloren armen begonnen aan te groeien.
William Seymour was kind van voormalige slaafgemaakten. Hij had jarenlang diverse kerken en bijbelscholen van het Revivalism, het ‘opwekkingschristendom’, bezocht toen hij in 1906 de roeping voelde om voorganger te worden in San Francisco. Het begon met een kleine gebeds- en bijbelstudiegroep. Verhalen over genezing en tekenen van de Geest gingen de ronde doen. Seymour zelf kreeg op 12 april de gave van de tongentaal waarover hij al veel gepreekt had. Enkele dagen later vond de rampzalige grote aardbeving van San Francisco plaats. Temidden van groeiende segregatie in de zuidelijke staten en toenemend geweld tegen de zwarte bevolking ging er een magnetische werking uit van Seymours boodschap van gelijkwaardigheid en eenheid in Christus van blank en zwart en Latino’s, van mannen en vrouwen. Ook een aardschok? De vonken sloegen naar elders over, in de VS en naar andere delen van de wereld. Zelf noemde Seymour het een ‘late regen’ van de Geest. Hij richtte de krant The Apostolic Faith op om deze Pinksterbeweging leiding te geven.
Maar er ontstond ook stevig debat. Is tongentaal een wezenskenmerk van de ‘doop in de Heilige Geest’ of een extraatje? Leiderschapsconflicten, weerstanden tegen een grote rol van vrouwen en racisme zorgden voor verdeeldheid. Charles Parham, die van grote invloed was geweest op Seymour, brak met hem. Parham was lid van de Ku Klux clan. Men ontfutselde Seymour zijn krant en daarmee zijn internationale invloed. Maar Seymour en zijn vrouw bleven op hun post, ook toen het vuur temperde en er slechts een kleine zwarte kerk overbleef. Er kwam geen water in de wijn van de boodschap over raciale gelijkheid.
De Pentacostals zijn internationaal wijd vertakt. De schatting van het aantal aanhangers bedraagt ruim 600 miljoen, charismatische bewegingen in klassieke kerken meegerekend. De Pinksterbeweging maakte vaak gemakkelijk verbinding met culturen die niet door de westerse Renaissance en Verlichting waren heengegaan en met de lagere sociale ‘klasse’. En ook westerse kerken kunnen niet voortbestaan met alleen maar af en toe een klein beetje enthousiasme.
(2022)

F.D. Maurice

Posted on

Christendom is de enige basis voor socialisme en een waarachtig socialisme is het noodzakelijk resultaat van een gezond christendom

*29 augustus 1805, Normanston, Suffolk – † 1 april 1872, Londen


In het ‘revolutiejaar’ 1848 werd de theoloog John Frederick Denison Maurice leider van Britse christen-socialisten. Zij waren bezorgd over de toenemende afkeer van het christendom vanwege te weinig inzet voor de minderbedeelden. Van de staat viel niet veel te verwachten voor de verbetering van hun levensomstandigheden, die door de industriële revolutie vaak bar waren. Er moest meer gebeuren dan liefdadigheid. De beweging zette zich in voor coöperaties en bereikte dat in 1852 coöperaties een wettelijke status kregen. Daarnaast stimuleerden ze volwassenenonderwijs. Maurice stichtte in Londen een meisjesschool en een college voor volwassen arbeiders en handwerklieden. Bij het laatste bleef bij betrokken tot aan zijn dood.
Maurice bleef vooral theoloog; niet een bouwer, maar een graver die voor een goede basis zorgde. Hij had gestudeerd in Cambridge en Oxford en was als journalist en schrijver actief geweest voordat hij priester en hoogleraar geworden was. Hij vond het liberalisme van zijn tijd te individualistisch. Individualisme leidt tot competitie, het christendom zet eerder op het spoor van gemeenschap en concrete samenwerking. En de samenleving kon alleen worden vernieuwd door de wetten van haar ordening te vinden in het geheim van haar bestaan: in God en zijn bestuur.
Maurice bleef ook bekend door zijn ontslag in 1853 als hoogleraar aan het King’s College in Londen omdat hij kritiek leverde op de leer van de eeuwige straf. Volgens hem betekende eeuwigheid het ontbreken van tijdsbesef en niet zozeer oneindigheid. ‘Eternal’ is iets anders dan ‘everlasting’. Maurice beriep zich voor deze uitleg op de Bijbel, de klassieke geloofsbelijdenissen, Plato en de kerkvaders. Veel reputatieschade leed hij niet. Hij behield zijn kerkelijk functies en werd in 1866 zelfs hoogleraar moraalfilosofie en moraaltheologie in Cambridge.
Halverwege de vorige eeuw onderging zijn werk een herwaardering, ook in ons land. Maurice was gericht op een nieuwe toekomst van de kerk. De missie van de kerk in de natie vereiste een diepere moraliteit, bewogen door de macht van Gods liefde, getoond aan het Kruis. De schade van de kerk door haar interne verdeeldheid moest beperkt worden door meer nadruk op het gemeenschappelijke en complementaire in de verschillende overtuigingen. Zijn toetreden tot de Anglicaanse kerk was een uiting geweest van herwaardering van de grote theologische tradities van het christendom. Het unitarisme waarin hij als predikantszoon was opgevoed was hem te gelijkhebberig. Exclusiviteit moest plaats maken voor meer inclusiviteit.
(2022)

Hugo de Groot

Posted on

Waar de rechtspraak te kort schiet, begint het geweld

*10 april 1583, Delft  –  † 28 augustus 1645, Rostock

Op wel vier plaatsen staat een boekenkist waarin Hugo de Groot ontsnapt zou zijn uit Slot Loevestein. De grote Nederlandse rechtsgeleerde had in 1618 levenslang gekregen omdat hij remonstrant was en medestander van Johan van Oldebarneveldt in het conflict met prins Maurits over de politiek van de Staten van Holland.
De Groot geldt als de grondlegger van het internationale zeerecht en van het volkerenrecht. Hij verdedigde de vrije toegankelijkheid van de oceanen. Dat had wel een dubieuze achtergrond. Hollanders hadden een rijk beladen Portugese koopvaarder buitgemaakt en dat moest worden gerechtvaardigd. Zijn belangrijkste werk was hij in Loevestein begonnen te schrijven: Het recht van oorlog en vrede. Het geeft vijf bepalingen over een rechtvaardige oorlog die nog steeds internationale rechtskracht hebben. Nieuw was zijn redeneren vanuit het natuurrecht. Je moet de regels over de beste manier van samenleven beredeneren ‘alsof God niet bestaat’, dan zijn ze voor iedereen overtuigend. Gaf hij zo ook de Republiek een steuntje in de rug in de oorlog met Spanje?
Hij was afkomstig uit families die al eeuwen de dienst uitmaakten in steden als Delft. Het ‘Delfts orakel’ was een wonderkind dat van jongs wilde uitblinken met slimme boeken, een geleerde in de geest van Erasmus. In een van zijn historische werken verheerlijkt hij de Batavieren. Na zijn ontsnapping in 1621 kwam hij in Zweedse overheidsdienst. Heel diplomatiek was hij niet, wel een groot schrijver. Hij leverde vertalingen van Griekse poëzie in Latijn. Zijn theaterstukken over Adam en Jozef in ballingschap werden door Vondel bewerkt in het Nederlands. En hij schreef theologisch werk. Zijn Bewijs van den waren godsdienst uit 1622 werd eeuwenlang in veel talen gedrukt en gelezen. Het boek op rijm was bedoeld als ruggensteun voor zeelieden die in contact kwamen met andersgelovigen en ongelovigen. Het christelijk geloof is wáár volgens De Groot omdat het gebaseerd is op het onweerlegbare feit van de opstanding van Christus. Hij werd ook voorloper van de moderne Bijbelwetenschap. In een paar dikke delen met aantekeningen bij de Bijbel benadert hij als een van de eersten de Bijbel als menselijke literatuur. Kennis van de oudheid moet licht werpen op de bedoelingen van de auteurs.
En De Groot bepleitte steeds het vreedzaam samenleven van verschillende godsdienstige stromingen in één land en van de verschillende volkeren op de wereld. Hij bestreed dat de paus de antichrist was. Christenen moesten hun dogmatische verschillen relativeren en stoppen met kerkscheuringen.
(2022)

Martin Bucer

Posted on

In de ware theologie kent slechts diegene de zaken naar behoren, als hij er in zijn leven uitdrukking aan weet te geven

*11 november 1491, Sélestat – † 1 maart 1551, Cambridge

Martin Bucer was de uitvinder van de ouderling. In het boek Over de juiste zielzorg uit 1536 ontwikkelde hij de gedachte dat ambtsdragers van de kerk samen met de ‘herders en leraars’ zorg moesten dragen voor het opzicht van de gemeente. De kerk kon niet volstaan met prediking en sacramentsbediening. Huisbezoek werd een belangrijk middel om via persoonlijk contact pastoraal aan te moedigen tot een heilig leven.
Kort tevoren was de Doperse revolutie te Münster bloedig neergeslagen. Mede dankzij de discussies met radicale ‘dopersen’ en hun verlangen naar een zuivere kerk zocht Bucer naar een manier om de ‘zichtbare kerk’ vol onheilige zondaren op hoger spiritueel en moreel te krijgen zonder de vrije loop van het Evangelie in de weg te staan. Bucer was de belangrijkste reformator van de vrije rijksstad Straatsburg. De Reformatie was er net als in andere Duitse en Zwitserse steden door de plaatselijke overheid doorgevoerd.
Bucer, dominicaner monnik, had tijdens zijn studie in Heidelberg in 1518 Luther ontmoet. Daarna ontheven van zijn kloostergeloften en getrouwd met een uitgetreden non werd hij in 1523 predikant in Straatsburg. Hij kreeg er al snel een leidende rol. In 1538 haalde hij Calvijn naar de Franse vluchtelingengemeente. Calvijn ging voortborduren op de opvattingen van Bucer over de liturgie, de gemeentezang en de organisatie. En zo werd de ouderling een wezenskenmerk van het protestantisme.
Bucer heeft zich jarenlang onvermoeibaar ingezet om de onderlinge verschillen tussen de reformatoren te overbruggen en de krachten te bundelen. Men lag onderling hevig overhoop over de juiste formulering van de tegenwoordigheid van Christus in het Avondmaal. De ‘eenheidsmaniak’ wist helder onderscheid te maken tussen hoofd- en bijzaken en deed voortdurend pogingen om de dialoog gaande te houden, ook met katholieken. Maar Bucer liep zowel bij Luther als bij Zwingli of hun volgelingen vaak tegen een muur.
Bijna had de Keulse aartsbisschop Bucers ideeën doorgevoerd. Maar keizer Karel V won steeds meer macht in zijn rijk. Onder zijn druk werd Bucer in 1549 verbannen. Hij werd nog professor in Cambridge. Zijn adviezen zetten een stempel op het Book of Common Prayer, het liturgieboek van de Engelse kerk.
Minder mooi was zijn Judenratschlag uit 1538, een pleidooi voor discriminerende maatregelen tegen Joden. Het zou nu tuchtwaardig zijn.
(2022)

Hubertus van Luik

Posted on

Zoals een hinde smacht naar levend water … (Ps. 42:2)

*plm. 655, Toulouse – † 30 mei 727, Voeren (B)

Enkele dorpen en talloze kerken, kapellen en kloosters, scholen en schuttersgildes zijn naar hem genoemd. En twee jachtsloten. Hubertus is patroonheilige van de jacht. Jägermeister heeft zijn beeldmerk aan zijn legende ontleend.
Op Goede Vrijdag van het jaar 683 was hij gaan jagen. Hubertus bespeurde een groot hert. Toen hij het met zijn honden bijna te pakken had en het dier zich naar hem toekeerde, wilde hij het neerschieten. Op dat moment verscheen er een lichtend kruis tussen het gewei. Een stem zei hem naar Lambertus van Maastricht te gaan.
Maar dit verhaal is ontleend aan het leven van de heilige Eustachius van Rome, een generaal in het romeinse leger van Trajanus. Het is pas eeuwen na Huberts dood met zijn levensverhaal verbonden. Zijn heiligverklaring op 3 november 743 had te maken met zijn bisschoppelijke optreden. Hij joeg op harten.
Hubertus was waarschijnlijk een zoon van een hertogelijk echtpaar uit Aquitanië. Hij verbleef aan het Neustrische hof van Theuderic III in Parijs, maar week vanwege conflicten uit naar het Austrasische hof in Metz. Hofmeier Pepijn van Herstal, mogelijk familie, gaf hem een hoge functie. Zijn vrouw Floribanne overleed bij de geboorte van een zoon. Was het door dat verlies en door groeiende onmin met Pepijn dat hij een geestelijke roeping ging volgen? Hij werd leerling van Lambertus, de eerste bisschop van Maastricht en Tongeren. Toen Lambertus werd vermoord door handlangers van Pepijn, was Hubert net op pelgrimage naar Rome. Hij werd zijn opvolger, maar verplaatste om veiligheidsredenen de bisschopszetel en het stoffelijk overschot naar Luik.
Dat veel kerken in het zuiden van Nederland en in België zijn naam dragen, wijst op zijn optreden als geloofsverkondiger in Brabant en de Ardennen. De legende zegt dat bij zijn wijding door de paus een engel hem zijn pallium (stola) en zilveren sleutel had aangereikt. Die sleutel bezat de kracht om onder andere van hondsdolheid te genezen. In sommige plaatsen worden nog Hubertusbroodjes gebakken op hoop van een genezingswonder.
Hij overleed in ‘Fura’. Zijn zoon Floribertus werd zijn opvolger. Het lichaam van Hubert werd in 825 naar een abdij in de Ardennen gebracht, het latere bedevaartsoord Saint-Hubert. In de bosrijke omgeving viel veel te jagen.
Het hert is in de beeldtaal van het Middeleeuwse christendom soms symbool voor Christus of voor het ware geluk. Waar zijn wij in onze vaak jachtige levens naar op zoek?
(2022)

Sor Juana Inés de la Cruz

Posted on

Je kunt uitstekend filosoferen tijdens het koken


*12 nov 1648/1651 San Miguel Nepantia, Tepetlixpa – † 17 april 1695, Mexico Stad


Volgens Sor Juana was de ziel niet specifiek mannelijk of vrouwelijk. Juana Ramírez de Asbaje was intelligent en mooi, maar arm. Ze was door een Spanjaard buitenechtelijk verwekt bij een Creoolse vrouw. Moeder liet haar opgroeien bij de grootvader. Zijn bibliotheek wakkerde haar dorst naar kennis aan. Met haar kennis van literatuur en allerlei wetenschappen werd zij op haar zestiende opgemerkt door de onderkoning van Nieuw-Spanje en kwam zij aan het hof als kamervrouw van de markiezin.
In 1669 wordt ze non in het Convent van Santa Paula van de orde van St. Hieronymus. Heel vroom is ze niet. Maar ze heeft geen behoefte aan een huwelijk en in het klooster heeft ze minder last van mannelijke avances. Ze mag er lesgeven en studeren. Ze vormt een grote privébibliotheek en verzamelt muziek- en wetenschappelijke instrumenten. Haar cel is tegelijk een literaire salon, een werkkamer en een ontmoetingsplek van intellectuelen, waaronder de markiezin. Ze is spits en geestig en beheerst alle literaire vormen van de Spaanse Gouden Eeuw. Ze levert niet alleen op bestelling religieuze liederen voor de kathedralen, maar schrijft ook liefdespoëzie, satires, drama, boertige toneelstukken en essays. Haar populair geworden liederen mengen de verschillende talen van het land. De stukken van de ‘Phoenix van Mexico’ worden in het hele Spaanse taalgebied gespeeld. Met groot gemak mengt ze thema’s uit de antieke oudheid met een religieuze en morele boodschap.
Een persoonlijke en tegelijk theologische tekst is ‘Primero sueño’ (‘Eerste droom’) uit 1692. Daarin beschrijft ze de zoektocht van de ziel naar kennis. Gedreven door geloof in een Hoogste Zijnde die het universum ordent, tracht de ziel het universum te doorgronden. Maar het einde is duisternis. Het verstand raakt overweldigd door de immense omvang van het Al en door de enorme diversiteit van samenstellende delen. Geloof biedt geen werkelijke uitleg. We staan voor een Mysterie.
Een botsing met kerkelijke prelaten was onvermijdelijk. Als een theoloog anoniem heftige kritiek op haar levert, schrijft ze een verweerschrift waarin ze het recht van vrouwen op studie verdedigt. Ze drijft de spot met de minachting die mannen ten toon spreiden. Maar van de aartsbisschop mag ze alleen nog religieuze teksten schrijven. Nieuwe machthebbers bieden minder bescherming en in 1694 wordt ze gedwongen al haar boeken te verkopen en zich aan ziekenzorg te wijden. Een pestepidemie het jaar daarop wordt haar fataal.
(2022)