John Henry Newton

Posted on

Genade, zo oneindig groot,
dat ik die ’t niet verdien
het leven vond, want ik was dood
en blind, maar nu kan ‘k zien.

*24 juli 1725, Londen
† 21 december 1807, Londen

John Newton schreef Amazing Grace eind 1772 tijdens het voorbereiden van een preek over 1 Kronieken 17:16-17, waar David zich verwondert over Gods uitverkiezing van zijn familie. Pas in 1835 werd de tekst gekoppeld aan de tune genaamd ‘New Britain’ waarmee het echt beroemd werd. Het lied is gezongen door zangers en zangeressen als Elvis Presley, Johnny Cash, Aretha Franklin. Barack Obama zette het lied in bij de begrafenis van een slachtoffer van een racistische moord in Charleston. Bij ons combineerde Mieke Telkamp de melodie met ‘Waarheen, waarvoor’. Die draak van een tekst heeft het lied geen goed gedaan. Het ontbreekt in onze officiële liedboeken.

Newton had vanaf zijn elfde op zee gezeten en letterlijk en figuurlijk een stormachtig leven geleid. Hij had midden tussen slaven gezeten, had zeelui voor zijn ogen overboord zien slaan, en was jarenlang zelf slavenhandelaar geweest met The Greyhound, ook nadat het geloof langzamerhand wat voor hem was gaan betekenen. Pas rond 1754 kwam een definitieve ommekeer. Hij ging aan wal en bekwaamde zich via studie naast zijn werk tot voorganger. Zoals bij wel meer bekeringen speelde de lezing van ‘De navolging van Christus’ van Thomas a Kempis een rol, naast zijn moeder en zijn jeugdliefde.

Hij sympathiseerde met stromingen buiten de Anglicaanse Kerk, maar werd toch toegelaten als voorganger. Zestien jaar was hij predikant in het plaatsje Olney. Er moest een galerij in de kerk worden bijgebouwd. Hij lokte de depressieve dichter William Cowper naar Olney en schreef samen met hem de Olney Hymns.

Zijn autobiografie Genade brengt me thuis schreef hij in 1764, een in elf brieven zowel een liefdesverslag, een verslag van een zeereis, als een verslag van Gods ingrijpen in zijn leven. Ook andere boeken hebben vaak de briefvorm. Een ervan ontstond door correspondentie met onder meer met Helperus Ritzema van Lier, predikant te Kaapstad.

In 1779 werd hij dominee van de St. Mary Woolnot in Londen. Hier kreeg hij veel invloed op tal van mensen, waaronder de parlementariër en abolitionist William Wilberforce. Pas in 1788 publiceerde hij zelf zijn Gedachten over de slavenhandel, een spijtbetuiging over de verschrikkingen waaraan hij had meegewerkt. Alle parlementsleden kregen een exemplaar. Newton bleef preken tot zijn dood, op ’t laatst blind.

2019

Anke van der Vlies, ‘Enka’

Posted on

Waarom mag een christen het recht niet eisen voor de ontrechten?

*15 januari 1873, Sliedrecht
† 5 juli 1939, Alkmaar

‘Kind, je hebt je Heiland verloochend.’ Ze was door Abraham Kuyper uitgenodigd om te komen praten over haar brochure Kan een rechtzinnig christen socialist zijn? Twee jaar eerder, in 1905, had ze in haar roman Het komt een dominee ten tonele gevoerd die koos voor het socialisme. Kuyper zelf had als leider van de gereformeerden ervoor gepleit dat gereformeerden ook sociaal zouden zijn. Maar sociaal is nog niet socialistisch. Anke van der Vlies, pseudoniem Enka, ging te ver.

Ze was opgegroeid in Schiedam en had in Rotterdam geleerd voor onderwijzeres. Als huisbezoekster van een predikant had ze de noden van arbeiders gezien. Ze werd actief in de drankbestrijding. Echt opzien baarde ze toen ze als orthodox gelovige ook positief ging schrijven over vrouwenemancipatie en socialisme. Vanwege zulke propaganda moest ze in 1910 als onderwijzeres ontslag nemen.

Ze richtte de Bond van Christen-Socialisten op. Tussen 1912 en 1917 was ze actief binnen de S.D.A.P. Ze deed mee aan acties voor dienstweigering en tegen de mobilisatie en de oorlog. Daarna is ze nog in andere partijverbanden actief geweest. Met haar radicale opvattingen over de dictatuur van het proletariaat in combinatie met haar geloof hield ze het nergens lang uit. Ze kon geen compromissen sluiten. Die kwamen er in de politiek juist wel. Er kwam geen revolutie, wel algemeen kiesrecht.
De bekende ‘doorbraak-dominee’ Jan Buskes had haar wel horen preken. Ze had een wat hoge en schelle stem, maar hij vond dat ze het geweldig kon. Een bundel van haar lekepreken is ook uitgegeven. Toen ze in Alkmaar met haar man op de barricaden ging voor goede uitkeringen aan werklozen werd zijn positie in de kerk als voorlezer onhoudbaar. In een kapel bij haar huis in Bergen bleef ze evangelisatiediensten houden.

Ze vergeleek zichzelf met de Amsterdamse weesmeisjes die vroeger in de kleuren liepen van het Amsterdamse wapen: rood en zwart. Bij de rooien werd zij niet vertrouwd vanwege haar zwart, bij de zwarten werd zij verdacht vanwege haar rood. Pas na de Tweede Wereldoorlog werd het vanzelfsprekender dat kerkleden ook aan algemene organisaties gingen deelnemen of lid werden van de PvdA.

Terwijl ik dit schrijf stemmen de vakbonden in met het pensioenakkoord. Het poldermodel van overleg en onderhandelen heeft opnieuw zijn diensten bewezen. We leven niet in een socialistisch paradijs. Maar soms lukt het om samen niet al te asociaal te zijn.

2019

Felicia Langer

Posted on

Het is verboden om stil te blijven. Stilte kan ook doden.

* 9 december 1930, Tarnov (Polen)
† 18 juni 2018, Tübingen

Een getuige van hoop. Ze was een joodse communiste, geboren in Polen. Familieleden die niet naar Sovjet-Rusland hadden weten te vluchten, overleefden de Holocaust niet, zij en haar ouders wel. Ze kon daarom niet veel kwaad horen over Sovjet-Rusland, ook al overleed haar vader in een Sovjetkamp aan ontbering. Ze trouwde met een Pool die héél zijn gezin was verloren. Samen emigreerden ze naar Israël, uitsluitend omdat ze haar moeder niet alleen wilde laten, want het zionistische verhaal van ‘de Terugkeer van het Joodse Volk na 2000 jaar’ vond ze maar een mythe. Veel opvang hadden ze niet. Ze leerde zichzelf het Ivriet. De jaren van avondstudie met een kind thuis waren loodzwaar. Ze was lang lid van de communistische partij. En ze werd advocaat. Maar zaken als verdediging van prostituees boeiden haar niet. Ze groeide uit tot belangenhartiger op het terrein van burgerrechten. Dat lag in de lijn van haar ervaringen. Ze was erg geschokt van de Zesdaagse Oorlog, maar dan vooral vanwege het treurige lot van Egyptische soldaten in de woestijn en de platgewalste Palestijnse dorpen. Het ideaal van een onverslaanbare Joodse staat was niet het hare. Zij was een van de eerste Joods-Israëlische juristen die in processen tegen de staat Israël de nek ver uit staken voor Palestijnse burgers uit door Israël bezet gebied. Ze heeft er in 23 jaar tijd een paar duizend verdedigd, waaronder prominente ‘vijanden van de Joodse staat.’ In 1990 sloot ze haar kantoor en emigreerde ze naar Duitsland. De reden was niet dat ze niet rijk werd van dit werk. Het werk werd haar onmogelijk gemaakt. En ze vond ook dat haar werk misbruikt werd als vijgenblad om de schaamte van grootschalige ontrechting te bedekken.
In Duitsland kreeg ze uit handen van president Köhler een belangrijke onderscheiding. Dit riep heftige reacties op, in Duitsland en van internationale joodse zijde. Ze werd gebrandmerkt als verraadster en antisemiet. Maar ze wilde juiste een brug slaan. ‘Met hart en ziel’ was de titel van haar autobiografie. Ze wist dat ze de vrede niet zelf zou meemaken, vertelde ze een interviewster. Maar haar kleinzoon verzekerde haar dat hij die wel zou zien. En zo lijkt ze een beetje op Mozes die het land van de belofte niet zelf mocht binnengaan, maar vanaf de Nebo wel een inkijkje kreeg.

2019

Festo Kivengere

Posted on

Vrede kost altijd iets. Want de liefde van Christus werd getoond door lijden en zij die deze liefde ervaren kunnen die niet in praktijk brengen zonder dat het iets kost

*1919, Oeganda
† 18 mei 1988, Nairobi

Hij is wel de ‘Billy Graham van Afrika’ genoemd. Hij was als pleitbezorger van de mensenrechten een belangrijk tegenstander van de beruchte dictator van Oeganda, Idi Amin, ‘de slachter van Afrika’. Hij stond op de dodenlijst en ontvluchtte daarom in 1977 Oeganda. Hij schreef desondanks het boek I Love Idi Amin, in veel talen vertaald. Het Evangelie leert ons te vergeven, ook als het grote misdadigers betreft. Na de verdrijving van Amin in 1978 keerde Kivengere terug.

Als kind had hij eerst op het vee moeten passen. Maar hij kon toch naar school. Als tienjarige werd hij gedoopt. Op de middelbare school werd hij lid van een evangelisatieteam. Tijdens zijn eerste baan als onderwijzer was hij een tijd zijn geloof weer kwijt en was hij vooral een stevige drinker en kettingroker. Anderen om hem heen, waaronder leerlingen en een jonger zusje, raakten de een na de ander onder invloed van een intensieve opwekking die er in zijn omgeving plaatsvond. Hij niet. In oktober 1941 kwam ook voor hem de omslag. Naast onderwijzer was hij voortaan evangelist. Dat laatste werd hij in 1961 fulltime. In Tanzania volgde hij een opleiding bij de CMS, een van de belangrijkste internationale zendingsorganisaties. Ook haalde hij in Londen een onderwijsgraad. Terug in Afrika werd hij een van de bekendste Afrikaanse evangelisten. Verbonden met de East African Evangelistic Enterprise van de Zuid-Afrikaan Michael Cassidy kreeg hij een grote internationale actieradius. Hij beheerste verschillende talen en kon aanstekelijk preken. En hij kon goed vertellen. ‘Vraagt een kind aan haar moeder: ‘Wat doet God de hele dag eigenlijk?’ Moeder moet even nadenken. ‘Liefje, ik denk dat hij de hele dag kapotte dingen repareert.’’

Zijn dochters hadden mooie namen als Peace, Hope, Joy en Charity. Jezus nam voor hem de plaats in van de vooroudergeesten die zijn vader in diensten in zijn jeugd had aangeroepen. Hij was diep overtuigd van de betekenis van het geloof in Christus, ook voor de samenleving. Zijn boodschap voor Oeganda was: eerst herstel van de relatie met God, dan met elkaar. Dat zou de natie herstellen. Van de Anglicaanse bisschoppen in Oeganda was hij in 1983 de eerste die vrouwen tot priester wijdde. In Nederland was hij ooit spreker op een EO-jongerendag. Hij stierf in 1988 aan leukemie.

2019

Johannes Hermannus Gunning jr.

Posted on

Zelfverloochening is het geheim van alle ware levensbeweging

*20 mei 1829, Vlaardingen
†21 februari 1905, Arnhem

Toen J.H. Gunning jr predikant was in Hilversum reisde hij vaak naar Leiden. Daar werd dan bij zijn oudere collega Daniël Chantepie de la Saussaye de Institutie bestudeerd, het belangrijkste boek van Calvijn. Het was rond 1860. Nederland duikelde het tijdperk van stoom, staal en stedelijke groei binnen. Ook de opvattingen over geloof en kerk maakten stormachtige ontwikkelingen door. Vanaf kansels werden nieuwe vrijzinnige standpunten verkondigd.

De jonge Gunning, opgegroeid in een pastorie in Leeuwarden, had tijdens zijn studie in Utrecht bij de moderne filosoof Opzoomer ontdekt dat dit modernisme hem niet bevredigde. Maar bij verstard calvinisme voelde hij zich ook niet thuis. Hij werd naast la Saussaye de belangrijkste woordvoerder van de ‘ethische richting’ in kerk en theologie. Zij wilden het modernisme niet beoorlogen, maar ‘overwinnen’ door betere antwoorden te formuleren op terechte vragen aan de traditionele geloofsleer.

Een belangrijk geschrift werd Het Kruis des Verlossers. Bij elke nieuwe druk bracht Gunning weer wijzigingen aan. Uitvoerig deed hij uit de doeken welke accentsverschuiving hij voorstond in de uitleg van de plaatsvervangende kruisdood van de Heer. Het offer is geen noodzakelijke voldoening aan goddelijke toorn, maar blijk van goddelijke liefde.

Vaak schreef hij over de zelfverloochening, ‘de grondwet van het heelal’. Daarin krijgt het kruis in ons leven gestalte. De moderne samenleving en het persoonlijkheidsideaal in veel literatuur en filosofie stond hem teveel in het teken van het streven van het zelf in plaats van het willen sterven aan zichzelf. Zelfrealisatie zonder zelfverloochening levert geen humaniteit op. Hij bestreed dus in zijn tijd al ‘het dikke ik’.

Abraham Kuyper wist in zijn krant Gunning bij de orthodoxe gelovigen zo verdacht te maken dat hij afzag van een benoeming als hoogleraar. Pas in 1882 zette Gunning de stap van de kansel naar de universiteit, eerst in Amsterdam, later in Leiden. Voor veel hervormde predikanten werd hij een belangrijk leermeester. En ook latere generaties ‘ethischen’ bleven Gunnings gedachtegoed waarderen, ondanks de negentiende-eeuwse wijdlopigheid van zijn brochures. En rond de eeuwwisseling hadden juist zijn leerlingen ook sympathie ontwikkeld voor de arbeidersbeweging en de sociaal-democratie. Gunning had gedoceerd dat het anarchisme wel een paar punten had. Het Evangelie is ook revolutionair.

Een edel en spiritueel mens, daar waren vriend en vijand het wel over eens.

2019

Servaas van Maastricht

Posted on

O, Sint Servatius, Beschermer van Maastricht
bewaar in dit gewest het heil door U gesticht

*Groot-Armenië?
† Tongeren of Maastricht, 4e of 5e eeuw

De entree van het christendom in ons land is hardnekkig verbonden aan de naam Servaas. In het jaar 342 of 343 zou een zekere bisschop Sarbatios de besluiten van het Concilie van Sardica (Sofia, Bulgarije) tegen het arianisme hebben ondersteund. Hij wordt ook genoemd in verband met een diplomatieke keizerlijke missie in 350-353. In 359/360 was bisschop Servatius van de Tungri aanwezig op het Concilie van Rimini. In de late vierde eeuw, toen Maastricht een Romeinse garnizoensstad was, zou hij dan bisschop in Tongeren geweest zijn. Vanuit Tongeren zou hij de bisschopszetel naar Maastricht verplaatst hebben, waar hij dan gestorven zou zijn. In de 6e eeuw gaf bisschop Monulfus zijn gebeente een prominente plek in een nieuwe kerk. Vanaf die tijd is de verering van Servaas nooit meer gestopt. Zijn graf ligt in de crypte van de basiliek aan het Vrijthof. Zijn naamdag 13 mei, die nog altijd gevierd wordt, komt al in de 8e eeuw voor op de kalender van Willibrord.

Kwam de eerste bisschop van ons land uit Armenië? Het zou kunnen. Maar eigenlijk is alles over Servaas onzeker. Wat wel zeker is, is dat zijn verering enorme proporties kreeg. Meer dan 425 kerken verspreid over de hele wereld hebben een relikwie, een beeld, schilderij of glas-in-loodraam van de heilige. Eén van de oudste werken uit de Nederlandse literatuur is aan hem gewijd, het Leven van Sente Servas van Hendrik van Veldeke van rond 1170. En hij schopte het tot ijsheilige. ‘Pancraas, Servaas en Bonifaas/ zij geven vorst en ijs, helaas.’

Een van zijn legendarische wonderen is dat hij in het Grieks preekte, maar door iedereen verstaan werd. Vaak is hij afgebeeld met aan zijn voeten een kronkelende draak, ter illustratie van de zege van het christendom over het heidendom en over ketterijen als die van de Arianen die Jezus niet helemaal zo goddelijk beschouwden als moest.

Een oud verhaal vertelt ook dat een goudsmid die zijn beeld moest maken een product afleverde dat scheel keek. De keizer die de opdracht had gegeven werd woedend. Toen greep de heilige zelf in. In een droom verscheen hij aan de keizer. Die moest goed in de poppetjes van zijn ogen kijken: hij wás scheel!

Zo knipoogt Servaas naar álle legendarische beeldvorming rond heiligen. Er mag af en toe best wat hemelse vriendelijkheid binnengesmokkeld worden.
Mooi dat Limburg ook bij ons land hoort.

2019

Nicolaus Ludwig von Zinzendorf

Posted on

Jezus, ga ons voor deze wereld door
(Lied 835)

*26 mei 1700, Dresden – † 9 mei 1760, Herrnhut


In 2018 bestond de grote kerkzaal van de Evangelische Broedergemeente op het terrein van Slot Zeist 250 jaar. Alles is daar wit. Leden van de gemeente worden ook altijd in een witte kist begraven, met iedereen dezelfde steen en altijd met een eigen graf. Uitvaartdiensten beginnen er om half drie, het tijdstip van Christus’ dood. Bij de stoet loopt vervolgens de muziek voorop. En Pasen wordt er in alle vroegte op de begraafplaats begonnen met een Paasjubel, opnieuw met koperblazers. In de kerkdiensten draagt de voorganger de preek zittend achter een lezenaar voor. Net zoals Jezus volgens Lucas 4 ervoor ging zitten.

De Broedergemeente of Hernhutters waren in Nederland neergestreken vanuit Herrnhut. Op terrein van Graf von Zinzendorf hadden gevluchte protestanten (Hussieten) uit Bohemen, Oostenrijk en Saksen samen in 1722 een kolonie gevormd die ze onder de hoede van de Heer hadden gesteld, vandaar die naam. Von Zinzendorf was bemiddeld. Een schilderij van een lijdende Christus met het onderschrift ‘Dit deed Ik voor jou, wat doe jij voor Mij?’ had hem geraakt. En tijdens zijn rechtenstudie in Halle en Wittenberg was hij onder de invloed van het piëtisme geraakt. Onder zijn leiding werd er gestreefd naar een eigentijdse vertaling van het gemeenschapideaal van de eerste christenen. De kolonie maakte een opwekking door, waarbij onderlinge fricties werden bijgelegd. Het werd een serieuze commune. Vanuit hun drukkerijen vonden de Losungen een grote verspreiding: een jaarkalender met willekeurig gekozen Bijbelteksten voor elke dag (ook Bonhoeffer leefde er in zijn gevangeniscel mee).

Veel gemeenteleden waren bekwaam in allerlei handwerk en bedrijvigheid. Dat maakte hen geschikt om zelfvoorzienende zendelingen te worden. Vanuit Hernnhut werden ze uitgezonden naar Groenland en andere Deense gebieden en al snel ook naar tientallen andere plekken over de gehele wereld. Tot dan hadden protestanten nog nauwelijks aan zending gedaan! Via IJsselstein en Zeist werd Suriname een belangrijk zendingsterrein. Toen er in de afgelopen eeuw veel Surinamers in ons land neerstreken, betekende dit een flinke groei van de Broedergemeente.

De Hussieten kenden het bisschopsambt. Zinzendorf werd ook tot bisschop gewijd. En hij schreef honderden liederen. Hij was erg gericht op het bloed van Christus als bron van redding en heil. Die ‘bloedtheologie’ was de meeste tijdgenoten wat te gortig. Maar sommige liederen zijn wijd verspreid geraakt. En het was in een zaaltje van de Londense tak van zijn gemeenschap dat John Wesley ‘gegrepen’ werd. Wat het begin werd van de beweging van de Methodisten.

2019

Catharina van Siena

Posted on

Mijn natuur is vuur


*25 maart 1347, Siena – † 29 april 1380, Rome


‘U moet in de tuin van de kerk, waarvan u de herder bent, de stinkende bloemen uittrekken. Wees geen angstige zuigeling!’ Ze nam geen blad voor de mond. Paus Gregorius XI moest weer terug naar Rome en niet als een marionet van de Franse koning in Avignon blijven hangen. Het is een woelige tijd. De pest heeft de bevolking van Europa met een derde uitgedund. Het is overal oorlog. De Ottomanen rukken op. De weelde van de hoge geestelijkheid staat in sterk contrast met de armoede van ontvolkte gebieden en de slechte opleiding van veel priesters.

Heftig zijn ook de ervaringen van een reeks mystici, waaronder Catharina van Siena. Ze is het vijfentwintigste kind van wolwever Benincasa die politiek betrokken is bij de ‘populani’ in de stad. Lezen of schrijven leert ze niet. Maar al heel jong legt ze een sterke religieuze interesse aan de dag. Ze wil niet trouwen en knipt als zestienjarige haar lange haar af, bindt een hoofddoek om en betrekt in de werkplaats van haar vader een kluis. Moeder smaalt ‘Tegenwoordig zijn er toch geen heiligen meer?’ Na drie jaar streng regime over zichzelf wordt ze toegelaten tot de Derde Orde van de Dominicanessen. Haar schoonheid raakt door de pokken aangetast. Ze trekt rond met haar ‘famiglia’ van aanhangers uit allerlei kringen. Daarmee legt ze zich ook toe op werken van barmhartigheid. En ze bemoeit zich stevig met de talloze conflicten van de Italiaanse steden en de vorsten en geestelijken van Europa. Armen, zieken en zondaars bejegent ze liefdevol, machthebbers geselt ze. Er zijn 381 brieven bewaard gebleven, gedicteerd net als haar boek Dialoog van de goddelijke voorzienigheid uit 1378.

Dat boek is een beeldend pleidooi voor geestelijk leven. God maakte van zijn Zoon een brug naar Hem toe, met de deugden die Hij in ons bewerkt als stenen van de brug. Op de brug staat een gasthuis met voedsel voor de reizigers. Onder de brug stroomt de rivier die naar het verderf leidt. Behalve gebed is ook gehoorzaamheid een belangrijke sleutel waarmee de hemel wordt geopend. De ziel moet die met een koord aan haar riem vastbinden. Ze weet dat zonden én deugden tot je komen via de naaste. Wat voor naaste ben je dan zelf? Ze doorspekt haar betoog met haar visioenen over tal van onderwerpen.

Ze is heilig verklaard en tot kerklerares en patrones van Europa verheven. Een zielloos Europa kan zulke vurigheid wel gebruiken.

2019

Barbara Shlemon Ryan (Leahy)

Posted on

Ik twijfel er absoluut niet aan dat God ieder van ons heelheid gunt en ik kijk uit naar de dag ‘dat er geen dood, geen rouw, geen jammerklacht, geen pijn zal zijn omdat wat er eerst was voorbijgegaan is’

*6-3-1936, Chicago – † 22 april 2011, Melbourne, Florida

De charismatische beweging bracht vanaf de jaren ’60 eerst onder protestanten maar al snel ook in de Rooms-Katholieke Kerk nieuwe aandacht voor de innerlijke vernieuwing van mensen door het geloof in de kracht van Gods liefde. Ook in Nederland. Een bekend boekje over het thema van de genezing van de herinnering werd Doordringend heil (1988) van de Amerikaanse Barbara Shlemon Ryan, geboren Leahy.
Ze was verpleegkundige. Ze had er oog voor gekregen dat haar patiënten niet alleen lichamelijke verzorging nodig hadden, maar dat er ook vaak innerlijke wonden waren die aandacht vroegen. Zo werd zij actief in de Katholieke Charismatische beweging in Amerika. Ze werd zelfs een van de prominente leiders. Een vrouwelijke leek in deze rol was in die tijd revolutionair. Jarenlang heeft ze in lezingen getuigt van de mogelijkheden van innerlijke genezing. Haar video’s kregen een enorme verspreiding, evenals haar boeken. En met grote sensitiviteit heeft ze met duizenden mensen gebeden. Ze was grondlegger van een grote associatie van christelijke therapeuten. Daarnaast was ze een toegewijde moeder van haar vijf kinderen. Een van haar boeken gaat over de verwerking van echtscheiding, ook daar had ze ervaring mee. Ze overleed op een Goede Vrijdag.
In dat boekje doorloopt ze de zeven levensfases die we vanaf het verblijf in de baarmoeder tot de volwassenheid doorlopen. En elke fase kan innerlijke wonden achterlaten. Maar zoals Freud aan het begin van de eeuw al had duidelijk gemaakt, is een groot gedeelte van onze persoonlijkheid onbewust. Net als bij ijsbergen zien je soms maar tien procent en zit de rest onder water. ‘Wij dienen de echte persoon in ons binnenste te ontdekken, die soms ligt te slapen, zoals Doornroosje, die door de Prins werd wakker gekust’. Ze vertelt overtuigende verhalen over het effect van samen met mensen tactvol bidden om de doorwerking van de liefde van Christus. Ze geloofde heilig in de kracht van Gods liefde om de pijn door gebeurtenissen uit het verleden te overwinnen. En dat betekende dat zij flink bijdroeg aan het aankaarten van de schadelijke effecten van zaken als incest, vechtscheidingen, verslavingen en andere grote tekorten van volwassenen in onze moderne beschaafde wereld.

2019

Georg Friedrich Händel

Posted on

Hallelujah. Hallelujah. Hallelujah.

*23 februari 1685, Halle a.d. Saale – † 14 april 1759, Londen


Het Hallelujah uit Händels Messia hoort tot het ijzeren repertoire van zangkoren. Händel werd in hetzelfde jaar geboren als Johann Sebastian Bach en maar 150 km bij hem vandaan. En wat Bach deed met zijn cantates en passies deed Händel met zijn oratoria en anthems: religieuze muziek schrijven van onvergankelijke waarde. Judas Makkabeus, waaruit de melodie van het paaslied ‘U zij de glorie’ stamt, het Utrechts Te Deum.
The Messiah bezingt Christus’ menswording, kruisdood en wederkomst. De tekst kwam van de Engelse grootgrondbezitter Charles Jennens. Die wilde in een conflict met deïsten bewijzen dat de komst van Jezus was voorspeld in het Oude Testament. Beroemd werden ook verschillende aria’s. Bij de eerste uitvoering van de aria ‘He was despised’ stond er volgens overlevering na afloop iemand in de zaal op met de roep ‘vrouw, om deze zang zijn al je zonden vergeven’. De zangeres was niet bepaald van onbesproken gedrag namelijk.
Die eerste uitvoering was op 13 april 1742 in Dublin. De uitvoeringen kregen vervolgens zulke grote toeloop dat de dames verzocht werd de hoepelrok thuis te laten en de heren hun degen. Door opvoering in liefdadigheidsconcerten in Londen werd het ook in Engeland beroemd. De prins van Wales stond in 1750 op bij het Hallelujah en dat is sindsdien in Angelsaksische landen de gewoonte gebleven.
The Messiah was oorspronkelijk geschreven voor uitvoering in de voorbereidingstijd op Pasen, maar werd later ook vaak uitgevoerd in de adventstijd. Händel had het grote driedelige werk in 24 dagen geschreven, mede gedreven door een wankele financiële positie.
Hij kwam uit een familie van ambachtslieden. De familie zag er niets in dat hij de muziek in ging. Via een baan als violist in Hamburg en een ontmoeting met een welgestelde heer kwam hij in Italië terecht. Daar kreeg zijn loopbaan als componist vaart. Na een tussenstop in Hannover woonde en werkte hij vanaf 1712 in Londen. Met behoorlijk succes. Hij wist met de muzikale modes mee te gaan. Het leeuwendeel van zijn 160 werken bestaat uit opera’s en orkestwerken, maar na 1730 was hij ook grote oratoria gaan schrijven. Dat hij ook bijbelse thema’s in het theater bracht, werd door kerkleiders afgekeurd. Voor de Lutheraan Händel met grote liefde voor de Bijbel was dit onbegrijpelijk. 
Hij stierf als een vermogend man, op Stille Zaterdag, kort nadat hij nog een uitvoering van zijn Messiah had bijgewoond.

2019

Gerhard Tersteegen

Posted on

Maak mij recht eenvoudig, stil in den gebede, afgezonderd in uw vrede

*25 november 1697, Moers – † 3 april 1769, Mülheim an der Ruhr

Tersteegen is een leketheoloog uit het Rijnland. Hij is vooral bekend gebleven door zijn  bloemrijke verzameling liederen uit 1729, Geistliches Blumengärtlein inniger Seelen. Het Liedboek van 2013 heeft er nog drie uit deze tuin geplukt. Naast een morgenlied (244) het lied voor de geestelijke pelgrims ‘Komt kinderen, niet dralen’ (799) het lied ‘God is tegenwoordig’ (906). En het lied dat ooit een Duitse postzegel haalde bij gebrek aan een portret van Tersteegen is hier veel gezongen als ‘Ik bid U aan, o macht der liefde’. Het zijn monumenten voor het protestantse piëtisme.
In de achttiende eeuw begint het rationalisme van de Verlichting Europa te betoveren. Piëtisten vragen dan attentie voor een andere verlichting. Woont Gods wil in ons? Hoe raken we vervuld van de Liefde? Het zijn de oude vragen van de mystiek. Daardoor doorbrak het piëtisme de kerkelijke hokjes. Tersteegen was protestant maar had niet veel op met calvinistisch getob over een eeuwige voorbeschikking. Hij bleef lid van zijn kerk, maar kwam er niet veel. En ruim 25 jaar werkte hij aan een groot boek met levensbeschrijvingen van ‘heilige zielen’, waaronder ook rooms-katholieke mystici.

Al jong was het schrijven, vertalen en publiceren van geestelijke geschriften begonnen. Hij vertaalde werk uit de Nadere Reformatie in ons land. Toen Tersteegen geboren werd behoorde het graafschap Moers tot het bezit van de Oranjes. Tersteegen kon daardoor in het Nederlands corresponderen met de aanhangers die hij hier had. Hij schreef honderden brieven.

Eigenlijk had hij zijn jonggestorven vader als koopman moeten opvolgen. Op school had hij ook geleerd, maar er was geen geld voor een universitaire studie. Als bandwever werkte hij alleen voor zover echt nodig, want zijn sobere vrijgezellenbestaan  stond vooral in het teken van de ‘innigheid’. Hij is wel vergeleken met een Russisch-orthodoxe starets of de zaddik uit het chassidische jodendom. ‘De vergenoegste gemeenzaamheit is de eenzaamheit’. Hij was een gewaardeerd prediker in de informele samenkomsten van geloofsgenoten. En in zijn huis in Mühlheim konden mensen behalve voor geestelijke bemoediging ook terecht voor poeders en zalfjes, want hij beoefende ook gratis geneeskunde. Het was kwakzalverij in de ogen van jaloerse artsen, net zoals predikanten moeite hadden met zijn vrije uitoefening van hun vak. De piëtisten werden in sommige Duitse landskerken niet geduld. Menigeen emigreerde. Deze emigratie beleefde tussen 1750 tot 1780 haar hoogtepunt. De herinnering van Tersteegen wordt onder andere nog gekoesterd onder de Amish in Amerika.  

2019

Frans van der Lugt

Posted on

Ik blijf bij mijn mensen, ik ben de herder van mijn schapen

*10 mei 1938, Den Haag – † 7 april 2014, Homs (Syrië)

Vijf jaar geleden is hij vermoord door gemaskerde mannen, mogelijk rebellen van Al-Nusra die Homs bezet hielden. Toen de bevolking was geëvacueerd voor het oorlogsgeweld, was hij gebleven, als laatste Europeaan in de stad die al sinds juni 2012 werd belegerd door de troepen van Assad. Er hadden duizenden christenen gewoond. Nu waren er nog 28 over. De toestand was zeer nijpend. De mensen trokken het groen tussen de stoeptegels vandaan voor nog wat soep. Pater van der Lugt vond dat iemand de achterblijvers bij moest staan, ongeacht hun religie, de meesten ziek, zwak, oud en armlastig. Hij wist dat het riskant was. In een videoboodschap voor de wereld had hij nog te kennen gegeven dat hij niet kon aanvaarden dat zijn mensen zouden verdrinken in een zee van honger.
Met deze trouw stond hij in een oude Jezuïetentraditie. De telg van een Haagse bankiersfamilie had bij Jezuïeten op school gezeten en was bij hen gebleven. Hij studeerde filosofie en in Libanon twee jaar Arabisch. Later volgden nog theologie, psychologie en psychotherapie, naast werk als leraar godsdienst en sport en studentenpastoraat en vormingswerk in Homs, Beiroet en Katwijk, en ook een Zen-retraite. Vanaf 1980 bleef hij voorgoed in Syrië. Zijn project Al-Ard was een boerderij voor kinderen en jongeren met een beperking die hij zelf met een oud busje ophaalde. Er werden groenten verbouwd, er was een keramiekwerkplaats en de wijngaard was goed voor jaarlijks vijftigduizend flessen wijn. Moslims en christenen konden er komen mediteren. Hij was ook betrokken bij de stichting van een vestiging van l’Arche, een leefgemeenschap met mensen met een beperking. Een ander groot initiatief was Masir: jaarlijkse meerdaagse trektochten door de bergen voor jongeren van alle geloofsovertuigingen en etnische groepen. Hij wilde mensen laten ervaren dat er heel wat meer is dat hen met anderen verbindt dan dat scheidt. Geloofsverschillen werden veel te veel aangedikt! Na een bombardement in 2012 belegde hij op Palmzondag in Homs een dienst met achtergebleven orthodoxe christenen en moslims, waarbij de imam preekte. Altijd was hij sober blijven leven. Op bezoek in Nederland haalde zijn familie hem eens over om een net pak te kopen. Bij vertrek bleef het hangen.
De burgeroorlog heeft intussen in Syrië meer dan een half miljoen doden opgeleverd. Van der Lugts leven blijft een bijzonder getuigenis van vasthoudende naastenliefde, solidariteit en afkeer van geweld.

2019

Jacob Juch

Posted on

Waak ervoor ook maar een van deze geringen te verachten (Matt. 18: 10)

*20 maart 1895, Veenendaal – † 26 maart 1943, Sachsenhausen

Jacob Juch staat in de canon voor de gehandicaptenzorg. Hij heeft enorm veel betekend voor de verbetering van de zorg voor kinderen en volwassenen met geestelijke beperking, toen nog zwakzinnigen geheten. Hij was de kleinzoon van een predikant van de Afscheiding. In 1919 werd hij onderwijzer ‘BLO’ aan het gereformeerde ’s Heeren Loo in Ermelo. Al in 1923 kreeg hij het vertrouwen om de leiding op zich te nemen van de nieuwe Dr. Mr. Willem van den Berghstichting. De Provinciale Staten van Zuid-Holland hadden aangedrongen op een tweede vestiging van ’s Heeren Loo. Bij Noordwijk werd een goedkoop stuk grond gevonden.
Juch zorgde voor een vernieuwde aanpak. Er kwamen kleine paviljoens in plaats van grote, voor maximaal twintig bewoners van verschillende niveaus en gedacht vanuit de eenheid van onderwijs en opvoeding. Er was geen klassenverpleging. Stafleden en bewoners kregen dezelfde warme maaltijd. Het accent verschoof van verpleging naar onderwijs en activering. Er kwam een ‘Arbeidsdorp’ met huisjes voor bewoners die in het eigen tuinbouwbedrijf werkten. Juch verdiepte zich persoonlijk in zijn pupillen om te zien hoe hun begeleiding verbeterd konden worden. Vastbinden beschouwde hij als een regelrechte marteling. Er kwamen ophangbedden. En kinderen de hele dag apathisch laten zitten of liggen was ook afgelopen. Activering met aangepaste toestellen en met programma’s die inspelen op het gevoel voor ritme, kleur en geluid had effect. In de overdekte ‘Wintertuin’ met planten en zandbakken kon het onder aangename temperatuur. Het lopen in een molentje, duwen van een treintje of ritmisch bewegen van een plankier met de voeten stimuleert de vitale impuls van de gehandicapte. En zo werd de slaap beter, werd onzindelijkheid beter hanteerbaar en verdween de beruchte ‘idiotenstank’ van de afdelingen.
De vernieuwingen zijn gebleven. Zijn aanpak kreeg wetenschappelijke erkenning. Zijn Wintertuinconcept werd internationaal bekend. Hij kreeg in 1939 een koninklijke onderscheiding en stond op de nominatie voor een eredoctoraat van de Universiteit van Zürich toen de oorlog uitbrak.
Godsdienst was een belangrijk deel van het curriculum van het onderwijs van de verplegenden. Tijdens de bezetting werkte Juch niet mee aan het laten registreren van joodse pupillen. En hij verstopte spullen voor de bezetter. In 1942 werd hij door een medewerker verraden en is hij afgevoerd naar kamp Sachsenhausen. Zijn correspondentie is helaas door de familie vernietigd. Maar er werd verteld dat hij meer dan eens huilde omdat hij zijn instelling en gezin moest achterlaten. En dat hij een onwrikbaar geloof had. Op 26 maart 1943 is hij door algehele uitputting om het leven gekomen.

2019

Cuthbert van Lindisfarne

Posted on

Kijk naar de vogels in de lucht (Mt. 6: 26)

*634 Dunbar – † 20 maart 687, Inner Farne (GB)

Cuthbert is een patroonheilige van bootverhuurders, schaapherders en veermannen en van verschillende bisdommen in de Britse regio waar hij geleefd en gewerkt heeft. En hij staat te boek als een van de eerste natuurbeschermers. Wonderlijk toeval: zijn dag op de heiligenkalenders is 20 maart, de dag van de staten- en waterschapsverkiezingen. En net als ik me tot het schrijven van dit stukje zet, maakt de ochtendkrant groot nieuws van de dramatische terugloop van de weidevogels in ons land. Met name Friesland wordt aangeklaagd als provincie die geen goed actieplan heeft. Een eerder reddingsplan is zelfs afgezwakt.
Cuthbert leefde in het koninkrijk Northumbria. Als jonge schaapherder kreeg hij een visioen over de heilige Aisan, een bisschop uit de tijd vóór hem. Na een periode van krijgsdienst werd hij Benedictijner monnik. Zijn vroomheid, ijver en gehoorzaamheid leverde hem de benoeming op als hoofd van het gasthuis van een nieuw klooster in Yorkshire en in 664 als prior.
In zijn tijd werd het gezag over de kerken op de Britse eilanden gecentraliseerd. En de praktijken van het Keltische christendom werden langzaam maar zeker vervangen door die van overzee. Een belangrijk moment was de synode van Whitby in 664. Cuthbert aanvaarde de besluiten en werd abt van het klooster van Lindisfarne om ze daar door te voeren. Als rondreizend missionaris, pastor, genezer en weldoener kreeg hij een goede naam.

Maar in 676 werd hij kluizenaar op de Farnes-eilanden. Hij nam een steeds strenger regime in acht. Bezoekers moesten het doen met een zegen door het venster van zijn cel, in plaats van dat hij ze de voeten waste. En hier vaardigde hij regels uit ter bescherming van de eidereenden en andere zeevogels. In dialecten van Northumbria heten eidereenden nog steeds Cuddy ducks (Cuthberts eenden).
Met veel moeite heeft hij zich nog laten overhalen om bisschop te worden van Lindisfarne. Maar na anderhalf jaar keerde hij weer terug naar zijn cel. En dus zijn vogels.
Zijn verering na zijn dood kreeg enorme proporties. In zijn doodskist is een Johannesevangelie in miniformaat gevonden, het oudste boek in het westen dat zijn originele band heeft. Hij is wel afgebeeld met dieren: zwanen, otters, een egel en ook adelaars. Tegen de adelaars staat hij dan te preken, rovers en moordenaars dat het zijn.

2019

Benedictus van Nursia

Posted on

Ora et labora, bid en werk!

Rond 480 Nursia – rond 547 Monte Cassino (It.)

De woorden staan soms op hekkepalen van oude boerderijen. Ze komen uit de Regel van Benedictus, het oermodel voor het kloosterleven van de christenheid in westelijk Europa.
In oude kerken in de omgeving van Assisi vind je vaak afbeeldingen van zowel Franciscus als Benedictus. Deze twee sterren aan ons spirituele firmament komen uit bijna dezelfde regio, al is het met een tijdsverschil van zeven eeuwen. Daar vlakbij waren in de vijfde eeuw kluizenaars neergestreken die in de traditie stonden van de eremieten uit Egypte en het oostelijk deel van het Romeinse Rijk.
Na Benedictus’ dood schreef paus Gregorius over zijn leven. Hij liet hem erg lijken op Jezus want ook zijn leerlingen zouden over water hebben gewandeld. Een ander verhaal vertelt dat monniken hem een gifbeker wilden laten drinken toen ze de strenge aanpak van hun overste beu waren. De beker brak toen hij er de zegen over uitsprak. Dat verhaal zal dichter bij de waarheid zitten. Hij moet de opleiding in Rome hebben afgebroken die zijn ouders hem lieten volgen, om daarna drie jaar als een kluizenaar te leven, totdat anderen hem vroegen hun geestelijk leider te worden.
De Regel die Benedictus heeft geschreven is dus niet helemaal nieuw. Hij goot eerdere handleidingen voor het monnikenbestaan wel in een nieuwe vorm. En de grondregels van armoede, kuisheid en gehoorzaamheid en van meditatieve lezing van de Schrift (lectio divina) werden succesvol. Hij verdeelde de dag over acht uur slapen, acht uur koorgebed en studie op acht gebedstijden, acht uur werken. Dat laatste was vooral ook vernieuwend. Monniken – vaak afkomstig uit hogere kringen – moesten eenvoudig en ook vuil werk eerzaam vinden. In antieke opvattingen was werk iets voor slaven.
Nu is het omgekeerd. Werk en wat het oplevert aan prestige en inkomen worden overgewaardeerd. Maar door zijn evenwichtige benadering van werk én spiritueel leven blijkt de Regel nog steeds actueel te zijn en de interesse te kunnen wekken van bezorgde managers en overbelaste werknemers. En ook andere regels blijven nuttig, bijvoorbeeld die over het in bad gaan. Zieken mogen het doen zoveel ze willen, gezonden moeten zich beperken en met name de jongeren. Evenzo de matiging van het vlees eten.
Benedictus bepleitte ook het overschrijven en bewaren van boeken. Zo werden de kloosters schatkamers van kennis en wetenschap in de eeuwen van volksverhuizing en verwarring, zijn eigen klooster Monte Cassino voorop. Hij kreeg de eretitel beschermheilige van Europa.

2019

Overige boeken en bijdragen

Posted on

Door Simon gezien. Anderhalve eeuw theologisch debat in het Nederlandse protestantisme over de opstanding van Christus. Een systematisch-theologische studie, Zoetermeer 2002 (dissertatie)

Drie preekschetsen, in: ‘Postille 2003-2004’, Zoetermeer 2003

Vijf stenen, vijf broden. Bijbelse kernwoorden van spiritualiteit. Uitg. Narratio, 2007

Zie hierbij ook de lezing van prof. dr. Maarten den Dulk, 2008




Bijdragen aan de Bijbelse Dagkalender 2015 en 2016, uitg. Boekencentrum

Gisbertus Voetius

Posted on

Wat zal het baten subtiel over God en zijn werken ad extra en ad intra, over de Triniteit der personen en dergelijke mysteriën te hebben gedisputeerd, als wij de ware ootmoed hebben gemist?

*3 maart 1589, Heusden – † 1 november 1676, Utrecht

De Heusdense predikant Gisbert Voet werd in 1634 de eerste hoogleraar theologie aan de net gestichte Illustere School van Utrecht, naast de Dom. Twee jaar later verhieven de stedelijke magistraten hun academie tot universiteit. Met Voetius had de vroedschap een toptalent binnen gehaald. Hij nam de ontwikkeling van de theologische opleiding met vaart ter hand. Hij was een overtuigd contra-remonstrant, leerling van Gomarus. Hij had laten zien hoe je in een katholieke omgeving protestantse gemeentes kunt oprichten en het theologisch debat kunt voeren.  Met zijn vele kwaliteiten droeg hij ook bij aan een gestage uitbreiding van de plaatselijke gemeente. Utrecht werd een bolwerk van orthodoxie.
Wetenschap moest samengaan met pietas, ‘godzaligheid’. Aldus de titel van zijn inaugurele toespraak in academisch Latijn en verluchtigd met talloze citaten uit de Bijbel, antieke dichters en filosofen, grote christelijke auteurs uit vroeger eeuwen. Op zich was dit een oud en algemeen christelijk ideaal: wetenschap onder de tucht van Gods wetten en gericht op de eer van God en het heil der mensen. Vanzelf hoorden daar afkeurende woorden bij over losbandig gedrag en openbare dronkenschap van universitaire jongelingen en docenten, of over de nieuwe mode van het in brand steken van tabak. Wie goed luisterde kon ook het piëtisme horen naderen, de nieuwe gerichtheid op het innerlijk, voor het ontwaren van geestelijke groei.
De helluo librorum, ‘boekenverslinder’, met ijzeren geheugen schoeide de opleiding op klassieke leest. ‘Gereformeerde scholastiek’ kreeg later een ongunstige klank. Maar het betekende een training in stevig analyseren, argumenteren, debatteren, citeren en concluderen volgens klassieke internationale standaards. En dat werd niet alleen toegepast op leerstellige vraagstukken, maar ook op kwesties uit de kerkelijke praktijk. En op de ‘ascetiek’, de praktijk van het geestelijk leven met wat daar bij hoort aan gebed, meditatie en vele soorten ervaring van ‘geestelijke verlatingen’.
Voetius was aangestoken door de Engelse puriteinen. Hij hoorde bij de ‘preciesen’ wat betreft allerlei vraagstukken van het openbare leven: het kaarten en dobbelen, het dansen, de zondagsheiliging, de mannelijke haardracht. Maar lachen mocht. En naast de vele verplichtingen gaf hij ook nog les aan jonge weeskindertjes. Voor z’n plezier.
Zijn universiteit is nu de grootste van het land. Zijn predikantenopleiding is onlangs opgeheven. Losbandig gedrag van studenten is gebleven.  

2019

Marcella Maria Althaus-Reid

Posted on


Het is onze taak en onze vreugde om God eenvoudig te herkennen zomaar ergens bij ons zittend aan een gay bar of in het huis van een kampvriendin die haar kamer als een kapel versiert en haar rozenkrans niet thuislaat als ze naar een salsa bar gaat

11 mei 1952, Rosario, Santa Fe (Argentinië) – 20 februari 2009, Edinburgh (Schotland)

Toen Marcella Althaus-Reid hoogleraar theologie werd in Edinburgh was ze de eerste en enige vrouwelijke hoogleraar theologie in Schotland. Ze pionierde in ‘queer theology’ en raakte vooral bekend door haar boek Indecent theology uit 2002. ‘Onfatsoenlijke theologie’ was volgens haar nodig om vrouwen en seksuele minderheden uit hun achterstand te bevrijden. De heteroseksuele witte man was nog teveel de norm en patriarchaal denken te overheersend: tijd om het beeld van een altijd maagdelijke Maria bij te stellen of van de mannelijke Jezus zonder erotiek. De maagdelijke Maria versluiert dat arme vrouwen en meisjes meestal helemaal niet maagdelijk zijn. En betrof Gods menswording geen lichaam met genitaliën en hormonen?
Ze was van oorsprong een Argentijnse. Ze studeerde theologie aan een oecumenisch instituut in Buenos Aires en haalde een graad aan het Saint Andrews in Schotland. Een van haar interesses gold de bevrijdingstheologie. Nog onder het bewind van de gunta leidde ze met kerkelijke steun ontwikkelingsprojecten in arme buurten van Buenos Aires, volgens de principes van de bekende bevrijdingspedagoog Paulo Freire. Vervolgens werd ze uitgenodigd datzelfde te doen in wijken in Schotland. Ze bleef er. In haar academische loopbaan beijverde ze zich voor een verbreding van de bevrijdingstheologie en het feminisme.
Provocerend sprak Althaus-Reid over de bi-seksualiteit van Jezus. Iedereen, ongeacht identiteit, economische positie, sociale klasse kan mee doen in de belichaming van God en van de goddelijke liefde. In onze cultuur kent seksuele identiteit meer smaken dan twee. En als het patriarchale model losgelaten wordt, ligt het ook niet meer vast wat voor gevoelens en gedragingen er bij de een of andere identiteit horen.
Het is nog wennen aan de diversiteit achter de groeiende letterreeks LHBTI. De discussie over de mate waarin onze identiteit en onze beleving worden bepaald door opvoeding, omgeving en cultuur, dan wel door fysieke aanleg en genen zal nog wel even nodig zijn voordat een nieuw evenwicht gevonden wordt. Ouders worden nu soms te bang gemaakt om hun kind nog in kleding te steken of van speelgoed te voorzien die zou kunnen sturen richting jongetje of meisje. Maar met direct bij de geboorte al een betonnen mal waarin de rest van het leven gegoten moet worden is het geluk in elk geval niet gediend.
2019

Joseph Wresinski

Posted on



Waar mensen in diepe armoede moeten leven, worden de rechten van de mens geschonden. Samenwerken om die te herstellen is een heilige plicht

*12 februari 1917, Angers (Fr) – † 14 februari 1988, Parijs

Een van zijn boeken heet ‘De armen zijn de kerk’. Op allerlei manieren nam hij het op voor de economisch daklozen. Slachtoffers van armoede en uitsluiting moeten behandeld worden als leermeesters, zodat we begrijpen hoe armoede ontmenselijkt.
Pater Wresinki is de oprichter van de beweging ATD Vierde Wereld die wereldwijd nog steeds mensen samenbrengt in de strijd om armoede uit te roeien. Zo´n 400 vrijwilligers werken in 30 landen samen met gezinnen en sympathisanten. ATD staat voor Aide à Toute Détresse, All Together in Dignity, Allen voor waardigheid.
Zijn vader kwam uit Polen, zijn moeder uit Spanje. Emigranten waren in Frankrijk vlak na de Eerste Wereldoorlog ongewenst. Het gezin leefde in een interneringskamp en daarna in een achterstandsbuurt. Een kamermuur was gemaakt van sinaasappelkistjes beplakt met krantenpapier. Om het gezin te helpen om rond te komen moest hij als jongetje etensresten halen bij het klooster, kolen rapen bij de gasfabriek en de slager helpen met vlees rondbrengen. Na de lagere school werd hij bakkersleerling.
Als hij in aanraking komt met een katholieke jeugdbeweging wil hij priester worden. Een gulle geefster betaalt zijn opleiding. In 1956 vraagt de bisschop hem om naar het daklozenkamp Noisy le Grand aan de rand van Parijs te gaan. Daar proberen 252 gezinnen in de modder en in de kou te overleven. Met de gezinnen richt Wresinksi de vereniging ATD op. Hij bouwt naast de gaarkeuken een bibliotheek. Er komt een kleuterschool, een werkplaats, een wasserette, een kapel. Er wordt theater gemaakt. Hij richt ook een instituut op om de oorzaken van armoede te onderzoeken. En in de jaren ’60 sluiten veel jongeren uit verschillende landen zich bij hem aan als hij een internationaal vrijwilligersnetwerk opricht.
Hij werd lid van de Sociaal-Economische Raad van Frankrijk. Deze Raad nam in 1987 zijn armoederapport aan. En op 17 oktober van dat jaar kwamen 100.000 mensen samen op het Plein van de Mensenrechten in Parijs voor zijn inhuldiging van de eerste gedenksteen ter ere van slachtoffers van extreme armoede. Hij heeft niet meer meegemaakt dat de Verenigde Naties 17 oktober hebben ingesteld als Werelddag van verzet tegen extreme armoede. Zijn visie op cultuur als wapen tegen uitsluiting komt in ons land tot uitdrukking in het werk van een naar hem genoemde stichting die theater maakt met daklozen.

2019

Hugo van Sint-Victor

Posted on

De geleerdste van allen is degene die van iedereen iets wil geleerd hebben. Wie van iedereen iets ontvangt, is uiteindelijk de rijkste van allen

*rond 1097 – † 11 februari 1141, Parijs

In de twaalfde eeuw werd de leergierigheid van Europeanen vooral aangewakkerd in kloosterscholen. Een voortrekkersrol vervulde de Augustijner abdij Sint Victor in Parijs, met de school die gesticht was door Willem van Champeaux. Er mochten ook leerlingen van buiten het klooster komen. Theologie was in deze tijd nog wetenschap die zo ongeveer alle andere kennis omvatte: muziek en logica, welsprekendheid en natuurkunde, kosmologie en geschiedenis. Nieuw was de ruimte voor nieuwe manieren van redeneren en bewijzen. Een aantal prominente geleerden uit deze school werden de Victorijnen genoemd. Ze vormden een belangrijke schakel in de ontwikkeling van de christelijke theologie, vooral Hugo en Richard van St. Victor.
Hugo werd na zijn scholing in het Duitse Hammersleben na zijn intrede in 1115 kanunnik van deze abdij, onderwijzer en uiteindelijk schooldirecteur. Dat hij theoloog en mysticus was, kwam tot uiting in veel van zijn publicaties. Hij werd wel de ‘Tweede Augustinus’ genoemd. Niet alleen was hij een groot kenner van deze oude kerkvader, hij ontwikkelde zijn theologie ook verder. Hugo publiceerde een reeks boeken met belangrijke gedachten over zaken als de verschillende betekenisdimensies van de Bijbel of de werking en betekenis van de sacramenten. Behalve als geleerd stond hij ook bekend als eenvoudig, liefdevol en godvruchtig. Een mysticus.
‘Leer alles.’ Zijn bekendste geschrift werd het ‘Didascalicon’ (‘Over het onderricht’)  uit 1127. Kennis kan je op weg helpen naar God! Hugo ontwierp een breed onderwijsprogramma, gericht op de ontwikkeling van persoonlijke deugden en kwaliteiten, meer dan op het verzamelen van kennis. In zijn visie hangen kennis en liefde nauw samen. Onbevangen liefde ziet scherper dan het oog dat beneveld is door wantrouwen en eigenbelang.
St. Victor was een van de scholen waaruit niet veel later de Parijse universiteit ontstond. De verschillende vakken werd steeds meer zelfstandige disciplines naast de theologie. Het ‘bachelor’ dat nu wereldwijd standaard is in het universitair onderwijs als diploma is in deze tijd in Parijs ontstaan.
Regelmatig is er fel debat over het onderwijs in ons land. ‘Wat je toetst is de vaardigheid om toetsen te maken, niet wat het kind kan en weet.’ ‘Onderwijs is geen vorming, maar vervorming.’ Er is te veel druk vanuit de overheid én van veeleisende ouders. Misschien moeten we terug naar het middeleeuwse ideaal van kennis in dienst van geestelijke en morele groei!   

2019