Dorothy Day

Posted on

We kunnen tot op zekere hoogte de wereld veranderen. We kunnen werken aan een oase, aan een kleine cel van vreugde en vrede in een gekwelde wereld. We kunnen een steen in de vijver gooien en vertrouwen dat de cirkel zich de wereld rond zal verwijden. 

*8 november 1897, New York – † 29 november 1980, Manhatten

Ze wilde geen heilige genoemd worden, want dan word je maar aan de kant gezet. Maar paus Franciscus noemde haar in 2015 voor het Amerikaanse Congres een van de groten in de Amerikaanse geschiedenis, naast Abraham Lincoln, Martin Luther King en Thomas Merton.
Als kind was ze gedoopt, maar ze kreeg geen religieuze opvoeding. Ze was wel gefascineerd door wat buurkinderen over heiligen vertelden en had ook wel eens geoefend in bidden voor het slapen gaan. Als twintiger had ze een turbulent leven, vol protest en engagement. Communisten, anarchisten en intellectuelen waren haar beste vrienden. De Russische revolutie was prachtig en godsdienst was opium voor het volk. Ze werkte als journalist in New York en schreef voor verschillende linkse kranten. Ze had meerdere relaties en onderging een abortus.
Ondertussen bleef God haar achtervolgen. Het verlangen naar een spiritueel leven leidde in 1927 tot de toetreding tot de Rooms-Katholieke Kerk. Het betekende allerminst het einde van haar kritische kijk op de samenleving, eerder een verdieping ervan. Maar dat kon het einde van haar huwelijk niet verhinderen. Vroegere vrienden vonden dat ze verraad pleegde. Gelukkig kruiste Peter Maurin haar pad, een oudere praatgrage filosoof. Ze ervoer het als gebedsverhoring. Hij zag haar verlangen om het geloof uit te dragen onder arbeiders. Uit hun ontmoetingen groeide het idee van een krant: de Catholic Worker. Het eerste nummer verscheen op 1 mei 1933. Met dit blad verspreidden ze hun gedachten over een beweging van concrete navolging van Christus en solidariteit met de allerarmsten. Zonder naastenliefde te romantiseren: armen stinken en zijn niet dankbaar. Toen er daklozen op de stoep van het kantoor van de krant verschenen moest ze laten zien dat het menens was. Het werd het begin van een wereldwijd netwerk van ‘huizen van gastvrijheid’, op dit moment zo’n 130, tot in ons land toe.
Maar ze wilde niet alleen symptomen bestrijden. De strijd tegen ‘dit smerige tot op het bot verziekte systeem’ moest worden gestreden. Conflicten met bisschoppen en opzeggingen van abonnees nam ze op de koop toe. Die kreeg ze vooral door het principiële pacifisme van haar beweging. Ze was tegen het gebruik en het testen van kernwapens, tegen de Vietnamoorlog. Haar acties brachten haar ook wel eens in de gevangenis.  (2020)  

John Woolman

Posted on

O, laten wij die de oorlog verklaren aan oorlogen en die erkennen dat wij alleen op God vertrouwen, in het licht wandelen en daarin onze bezittingen, waardevolle spullen, meubels en kleren bezien of zij mogelijk de zaden van oorlog voeden.

*19 oktober 1720, Rancocas, New Jersey
† 7 oktober 1772, York (GB)

Tot ver in de achttiende eeuw was ondanks bewegingen van religieuze opwekking en intellectuele Verlichting slavernij volstrekt vanzelfsprekend. Ook voor de Quakers, de Vrienden van het Licht. Dat zij in de voorhoede kwamen van de strijd om afschaffing van slavenhandel en slavernij is voor een flink deel te danken aan John Woolman.
Geheel in Quaker stijl is zijn autobiografie doorspekt van getuigenissen over dromen en spirituele inzichten. ‘Al voor mijn zevende raakte ik vertrouwd met de werken van Goddelijke Liefde’. Ongeveer 23 jaar oud kreeg hij veelvuldig ‘verse hemelse openingen’ over de zorgzame voorzienigheid van de Almachtige voor zijn schepping, de mens in het bijzonder. Hij was toen werkzaam bij een koopman. Die vroeg hem om een rekening te schrijven voor de verkoop van een zwarte vrouw. Een gewetensconflict! Slaven houden leek hem ‘inconsistent’ met christelijk geloof. Deze keer gehoorzaamde hij zijn chef nog. De volgende keer weigerde hij.
Woolman trouwde met een geloofsgenote en koos voor onafhankelijkheid door kleermaker te worden, goed te combineren met de publieke verkondiging die hij als zijn opdracht voelde. Na twee grote reizen door zuidelijker staten vond hij dat de extreme onderdrukking van veel slaven maar een duister schijnsel over het land liet hangen. Hij schreef Enkele beschouwingen over het houden van negers. Mannen en vrouwen zijn gelijkelijk geschapen naar het beeld van God. Christelijk geloof is een boodschap over vrijheid voor iedereen! En er ging hem ook een licht op over de positie van de oorspronkelijke bevolking van Amerika. Hij bezocht dorpen van Indianen, zette zich in voor het beperken van de verkoop van rum en ijverde voor een rechtvaardiger landpolitiek.
Kenmerkend was zijn consequente levenshouding. Hij reisde zoveel mogelijk te voet, at vegetarisch en droeg ongeverfde kleding (verfstoffen werden vervaardigd door slavenhanden). Bij oorlogen in 1755 met Fransen en Indianen weigerde hij belasting te betalen. Een keer liep hij weg van een diner toen bleek dat de zwarte bedienden slaven waren. Waarop de eigenaar beloofde hen vrij te laten.
In 1772 voer hij naar Londen. De Quakers namen er een anti-slavernij-oproep op in hun jaarlijkse rondzendbrief. De rijke Londenaren waren onder de indruk geraakt van zijn oprechtheid. Kort erna overleed hij aan waterpokken. Zijn Dagboek verscheen postuum en is eindeloos herdrukt: een monument van Amerikaanse spiritualiteit. (2020)

Leonard Cohen

Posted on

In alles zit een barst. Zo komt het licht binnen


* 21 september 1934, Montréal
† 7 november 2016, Los Angeles

‘There’s a crack in everything, that ’s how the light gets in.’ Alleen al vanwege die ene zin uit Anthem moet Cohen ook op mijn lijstje geloofsgetuigen, de Canadees-joodse zanger en liedjesschrijver met zijn diepe stem, de zanger van het onvolmaakte waarin het Eeuwige zich verborgen houdt. De beroemde zin lijkt op een regel uit zijn bekende nummer Hallelujah: ‘There’s a blaze of light in every word. It doesn’t matter which you heard’. ‘In elk woord zit wel een vleugje licht.’
Van Suzanne, een liefdesliedje uit 1966 waarin Jezus over het water liep, tot en met zijn afscheidsbundel speelde hij met religieuze thema’s. Hallelujah laat de bijbelse singer-songwriter koning David zingen voor een God die misschien helemaal niet om muziek geeft, terwijl de losbandige Bathseba zijn haar doet op een keukenstoel. En hij sombert opgewekt over al zijn beperkingen, twijfels en onmacht. Misschien is er een God daarboven, maar hij heeft het Licht niet gezien. Hij deed zijn best. En ook al ging alles verkeerd, hij zal voor de Heer van het lied staan met niets anders op zijn tong dan een Hallelujah.
Cohens grootvader was rabbijn. In de jaren zestig werd Cohen lid van de Church of Scientology. Later verdiepte hij zich in het boeddhisme, bracht hij enige tijd als monnik door in een Zenklooster en werd hij zelfs officieel ingewijd. Het hielp hem bij zijn depressies en neiging tot ‘eindeloze zelfanalyse’.
Op een concert in Tel Aviv gaf hij het publiek eens zijn zegen. Een Cohen is immers een priester! Maar ook het protest van de profeten klonk door als  hij zong over ‘een losbandige massa, terwijl de moordenaars op hoge postjes hun gebeden hardop opzeggen’. Bij het godvormige gat in de ziel van Cohen past geen Almachtige ver weg, maar eerder een Nabije die zich inlaat met alle onvolmaaktheid en onze neiging om hem te kruisigen.
In de titelsong van zijn afscheidsalbum You want it darker klinkt ook weer Hebreeuws in het refrein. Het zijn de woorden van Abraham bij het altaar met Izaäk erop vastgebonden en de jonge Samuël als hij in de nacht geroepen wordt:  ‘Hineni, hineni, I’m ready, my lord’ (Genesis 22, 1 Samuël 3). Hier ben ik! Songteksten zijn vaak ongrijpbaar. Was Cohen nu wel klaar met die God die ons naar onze dood opjaagt? Maar zelf schreef hij dat de bereidheid om als het erop aankomt te dienen en zichzelf op het kritieke moment te offeren, deel is van ieders ziel! En dat is geen sombere gedachte.
(2020)

Barbara Shlemon Ryan (Leahy)

Posted on

Ik twijfel er absoluut niet aan dat God ieder van ons heelheid gunt en ik kijk uit naar de dag ‘dat er geen dood, geen rouw, geen jammerklacht, geen pijn zal zijn omdat wat er eerst was voorbijgegaan is’

*6-3-1936, Chicago – † 22 april 2011, Melbourne, Florida

De charismatische beweging bracht vanaf de jaren ’60 eerst onder protestanten maar al snel ook in de Rooms-Katholieke Kerk nieuwe aandacht voor de innerlijke vernieuwing van mensen door het geloof in de kracht van Gods liefde. Ook in Nederland. Een bekend boekje over het thema van de genezing van de herinnering werd Doordringend heil (1988) van de Amerikaanse Barbara Shlemon Ryan, geboren Leahy.
Ze was verpleegkundige. Ze had er oog voor gekregen dat haar patiënten niet alleen lichamelijke verzorging nodig hadden, maar dat er ook vaak innerlijke wonden waren die aandacht vroegen. Zo werd zij actief in de Katholieke Charismatische beweging in Amerika. Ze werd zelfs een van de prominente leiders. Een vrouwelijke leek in deze rol was in die tijd revolutionair. Jarenlang heeft ze in lezingen getuigt van de mogelijkheden van innerlijke genezing. Haar video’s kregen een enorme verspreiding, evenals haar boeken. En met grote sensitiviteit heeft ze met duizenden mensen gebeden. Ze was grondlegger van een grote associatie van christelijke therapeuten. Daarnaast was ze een toegewijde moeder van haar vijf kinderen. Een van haar boeken gaat over de verwerking van echtscheiding, ook daar had ze ervaring mee. Ze overleed op een Goede Vrijdag.
In dat boekje doorloopt ze de zeven levensfases die we vanaf het verblijf in de baarmoeder tot de volwassenheid doorlopen. En elke fase kan innerlijke wonden achterlaten. Maar zoals Freud aan het begin van de eeuw al had duidelijk gemaakt, is een groot gedeelte van onze persoonlijkheid onbewust. Net als bij ijsbergen zien je soms maar tien procent en zit de rest onder water. ‘Wij dienen de echte persoon in ons binnenste te ontdekken, die soms ligt te slapen, zoals Doornroosje, die door de Prins werd wakker gekust’. Ze vertelt overtuigende verhalen over het effect van samen met mensen tactvol bidden om de doorwerking van de liefde van Christus. Ze geloofde heilig in de kracht van Gods liefde om de pijn door gebeurtenissen uit het verleden te overwinnen. En dat betekende dat zij flink bijdroeg aan het aankaarten van de schadelijke effecten van zaken als incest, vechtscheidingen, verslavingen en andere grote tekorten van volwassenen in onze moderne beschaafde wereld.

2019

Abraham Joshua Heschel

Posted on

Profetie is de stem die God gegeven heeft aan het stille lijden, aan de uitgebuite armen. Het is een manier van leven op het kruispunt van God en mens. God woedt in de woorden van de profeten

*11 januari 1907, Warschau– † 23 december 1972, New York

Bij de beroemde mars van Martin Luther King in Selma in 1965 liep er vlak naast King ook een rabbijn met een profetische witte baard voorop. Abraham Joshua Heschel was niet alleen een groot kenner van de profeten, hij was er zelf een geworden. ‘God is de vader van alle mensen of hij is het van niemand, en het beoordelen van een mens in termen van zwart of bruin of wit is een oogziekte’. Het meelopen in de demonstratie tegen racisme was voor hem ‘bidden met de benen’. Net als King was hij ook tegenstander van de Amerikaanse deelname aan de Vietnamoorlog. Hij kon er letterlijk niet van slapen.
Zelf was hij maar net aan de Holocaust ontsnapt. Heschel stamde uit een Joodse familie van belangrijke chassidische rabbijnen. Van huis uit kende hij behalve Jiddisch, Hebreeuws en Pools ook de Duitse taal. Hij studeerde twee jaar in Wilna, gevolgd door een studie in Berlijn zowel aan een Joodse Hogeschool als aan de Humboldtuniversiteit. Maar zijn promotie werd door de nazi’s tegengehouden. De dissertatie over het profetische bewustzijn verscheen in 1936 in Krakau. In 1937 benoemde Martin Buber hem als zijn opvolger aan het spraakmakende Jüdische Lehrhaus in Frankfurt am Main. Maar in 1938 werd hij door de Gestapo naar Warschau uitgewezen. Vlak voor de Duitse invasie in Polen week hij uit. In de Verenigde Staten vond hij een echtgenote en een baan. Tot aan zijn dood had hij een leerstoel voor sociale ethiek en mystiek in New York. Mede dankzij de druk van Heschel zette het Tweede Vaticaans concilie een belangrijke wissel om in de verhouding van de Rooms-Katholieke Kerk tot het jodendom.
Heschel geloofde intens in een God van medelijden en van vurige passie voor rechtvaardigheid. Hij schreef belangrijke religieuze studies, over de profeten van de Hebreeuwse Bijbel (1962) en over de mystieke omgang met God, het gebed en de betekenis van de sabbat. Zijn werk is vol hartstocht. De boodschap van het geloof moest niet alleen het hoofd maar ook het hart bereiken. En dat was in zijn ogen hard nodig, als tegengif tegen het nihilisme dat de wereld ernstig bedreigt. Het leven is niet zinloos. En we hebben de roeping om de onzichtbare God zichtbaar te maken door zijn beeld te zijn.

(2019)

Sojourner Truth

Posted on

Leven is een hard gevecht. Als we lachen en wat zingen tijdens de strijd voor de vrijheid zal het gaan. Ik wil het licht van mijn leven niet laten bepalen door de duisternis rondom mij.

*Rond 1797, Swartekill (New York) – † 26 november 1883, Battle Creek (Michigan)

Haar eerste taal was Nederlands. Isabella Baumfree werd namelijk geboren werd in slavernij in een Nederlandse nederzetting in de Amerikaanse staat New York. Na het overlijden van baas Hardenbergh werd de negenjarige Belle verkocht. Na nog een paar wisselingen van eigenaar, een gedwongen huwelijk, nare ervaringen met geweld, een verbroken belofte van vrijlating, ging ze er in 1827 met haar jongste kind vandoor. Quakers gaven haar onderdak en hielpen haar om een illegaal doorverkochte zoon vrij te krijgen. Ze werd een overtuigd christen en liet haar naam officieel veranderen in Sojourner Truth. De verwachte wederkomst van Christus vond noch in 1843 noch in 1844 plaats. Maar de Geest had haar toen wel geroepen om te gaan ‘sojournen’ (rondtrekken) als prediker over de afschaffing van slavernij en te getuigen van de hoop die in haar was.

Met haar Nederlandse accent heeft ze talloze toespraken gehouden. De beroemdste is ‘Ain’t I a Woman?’ in 1851 tijdens een conventie voor vrouwenrechten in Ohio. ´Ben ik niet een vrouw en een zuster?’ was het onderschrift bij het plaatje van een knielende zwarte slavin dat gebruikt werd door de beweging voor afschaffing van de slavernij. Toen ze van haar geld een huis had kunnen kopen, begon ze op grond daarvan ook stemrecht te claimen. En behalve voor vrouwenrechten en verbreding van het kiesrecht zette ze zich ook in voor het rekruteren van zwarte mannen voor het leger van de noordelijke staten tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog, hervormingen van het gevangeniswezen, afschaffing van de doodstraf en van de rassenscheiding in het openbaar vervoer, of voor de overdracht van onroerend goed aan voormalige slaven. Lang niet allemaal met succes, haar tijd soms een eeuw vooruit. Ze wordt nu gerekend tot de honderd belangrijkste Amerikanen van alle tijden.

Bij haar toespraken kalmeerde ze lastpakken soms door liederen te gaan zingen. En toen een man beweerde dat zo’n spreekster geen vrouw kon zijn, heeft ze een keer haar bloes geopend. Een andere keer vertelde ze dat het haar pas gelukt was om blanken niet langer te haten toen ze haar uiteindelijke baas Jezus had leren kennen. Daardoor was ze vervuld geraakt met liefde voor iedereen.

Terwijl ik dit schrijfsel maak doet Sint zijn intocht in Dokkum. Met ook nog Pieten in de omstreden kleur. Nog.

2017

Henry David Thoreau

Posted on

Ik denk dat we in de eerste plaats mensen moeten zijn, en pas dan onderdanen


*12 juli 1817 – †6 mei 1862, Concord (VS)


Het geloof dat je van actief vakantie houden meer mens wordt, heeft geen evangelisten meer nodig. Maar het is nog niet oud! Als we vinden dat je van wandelen in de bergen of kanovaren op woeste rivieren geestelijk kunt opladen, zijn we leerlingen van H.D. Thoreau. In Walden of het leven in de bossen uit 1854 beschreef deze Amerikaanse filosoof een poging van een jaar lang om eenvoudig te leven in een zelfgebouwd huisje in een bos vlak bij een meer, Walden Pond. In werkelijkheid duurde deze periode in Thoreaus leven twee jaar en twee maanden. Het werd een invloedrijk boek.

Thoreau formuleerde een nieuw besef van ontzag voor verheven dimensies van het leven. Ging dat ontzag in vroeger tijden uit naar de ondoorgrondelijke diepten van God, door de Verlichting was die ondoorgrondelijkheid nogal zoekgeraakt. Maar halverwege de negentiende eeuw brak er in kunst, literatuur en filosofie een nieuwe verwondering door. In een mengsel van fascinatie en huiver werd die in plaats van op God nu op natuur en kosmos gericht. Het wilde en overweldigende van de natuur verwees naar het ruige in ons zelf, dat tegelijk groter is dan wij zijn. Thoreau vond zichzelf in Walden Pond dichtbij de eeuwige bron van het leven staan. Het is de tijd dat Darwin met zijn evolutieleer de mens vastketende aan een lange dierlijke en plantaardige voorgeschiedenis.

Sinds halverwege de negentiende eeuw zijn steeds grotere groepen mensen ook vakantie gaan houden, in verre oorden, op bergen en in wouden op zoek naar contact met de kanten van het leven die in het wonen en werken in steeds grotere steden afwezig zijn. Daar ligt ook het begin van de opmars van georganiseerde sport. De oudste watersportvereniging in ons land dateert van 1847. Thoreau stond ook bekend als een goede roeier.
En hij bestudeerde eindeloos veel reisverslagen en schreef studies over de geschiedenis van landschappen. Zo gaf hij een sterke impuls aan het ecologisch bewustzijn: hoe we geestelijk, fysiek en sociaal verbonden zijn met onze leefomgeving. Zijn voorkeur voor rijst en joga verraden daarbij invloed van het hindoeïsme uit India.

En dan was hij ook nog actief betrokken bij het verzet tegen slavernij. Geschriften van Thoreau over burgerlijke ongehoorzaamheid werden een inspiratiebron voor talloze initiatieven van later tijd om geweldloos meer respect voor burgerrechten af te dwingen: Gandhi, M.L.King, het volk van El Salvador, Mandela. Overheden zijn ook maar mensenwerk. Ze kunnen correctie nodig hebben. Bijvoorbeeld van ecologisch bewuste burgers die opkomen voor hun ‘oikos’, hun gezamenlijke ‘levenshuis’.
2017

Reinhold Niebuhr

Posted on

*21 juni 1892 – †1 juni 1971 VS

God, schenk mij de kalmte om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen, de moed om te veranderen wat ik kan veranderen en de wijsheid om het verschil hiertussen te zien.


Dit zijn de eerste regels van het ´sereniteitsgebed´ van Reinhold Niebuhr, geschreven in 1943 en omarmd door de Anonieme Alcoholisten. Niebuhrs werk was in de VS tot voor kort invloedrijk. Hij is zelfs wel ‘Washington’s favoriete theoloog’ genoemd. Carter moest vaak aan hem denken. Obama waardeert hem zeer. Bij de presidentsverkiezingen van 2008 citeerden zelfs beide presidentskandidaten zijn werk.

Niebuhr was zoon van Duitse immigranten. Vader was een evangelisch predikant en een broer werd ook theoloog. Reinhold werd predikant in Detroit in de tijd dat Henry Ford daar met de uitvinding van de lopende band de nieuwe auto-indrustrie vleugels gaf. Niebuhr steunde de vakbonden in hun protest tegen de arbeidsomstandigheden bij Ford. Bij plaatselijke verkiezingen gaf hij publiekelijk afkeuring aan de kandidaat die sympathiseerde met de Khu Klux clan. Daardoor won de rooms-katholieke kandidaat van de protestantse. Hij werd socialist en pacifist en bleef dat tot ver voorbij de grote crisis van 1929. Maar toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak gaf hij deze standpunten op. Inmiddels was hij rector van het belangrijke Union Theological Seminary. Daar had hij Bonhoeffer onderdak geboden en uitgenodigd om te doceren. Voor de Belijdende Kerk in Hitler-Duitsland had hij een steuncomitee opgericht.

Zijn theologie kreeg de naam ‘christelijk realisme’. Er zijn duidelijke invloeden van zijn tijdgenoot Karl Barth en van kerkvader Augustinus. Hij liet zijn licht schijnen over allerlei ethische en politieke thema’s op een manier die ook seculiere Amerikanen aan het denken zette. Realisme betekent een open oog voor het kwaad van het menselijke egoïsme. Christenen moeten de wereld injecteren met gerechtigheid. Dus militaire interventies kunnen nodig zijn. Aan het begin van de Koude Oorlog wees hij atoombewapening niet zonder meer af. De doodstraf van enkele communistische spionnen evenmin. Maar hij waarschuwde ook tegen het Amerikaanse superioriteitsgevoel. ‘De grote tekortkoming in de puriteinse erfenis is de leer van de speciale voorzienigheid’. Alsof het Amerikaanse succes een teken zou zijn van bijzondere goddelijke uitverkiezing. Een bevoorrechte positie schept vooral bijzondere verantwoordelijkheden.

Martin Luther King was zijn belangrijkste leerling. Niebuhr steunde hem, ook toen deze verzet aantekende tegen de Vietnam-oorlog. Hij laakte publiekelijk de tegen King gerichte afluisterpraktijken van de machtige communistenjager J. Edgar Hoover, chef van het FBI. De laatste FBI-chef, Comey, had daarover ooit nog een scriptie geschreven: de man die recent het veld moest ruimen. Want er draait nu een heel ander soort christendom in Washington aan de knoppen. De wereld kon nog wel eens heel veel sereniteit nodig hebben.
(2017)

Martin Luther King jr – * 15 juni 1929, Atlanta – † 4 april 1968, Memphis

Posted on

 Geweld met geweld beantwoorden vermenigvuldigt geweld en voegt diepere duisternis toe aan een nacht die al van sterren beroofd is. Duisternis kan geen duisternis verdrijven, alleen licht kan dat. Haat kan geen haat verdrijven, alleen liefde kan dat.

Vijftig jaar geleden maakte een schot op het balkon van een hotel een einde aan zijn leven. Vijf jaar eerder, op 28 augustus 1963, had hij de beroemdste preek van de twintigste eeuw gehouden en misschien wel van alle eeuwen sinds de Bergrede. De tweehonderdduizend toehoorders waren merendeels zwart. Maar dankzij radio en tv bereikten de woorden miljoenen anderen. Op weg naar het podium fluisterde de gospelzangeres Mahalia Jackson hem in ‘vertel ze over de droom’. In de taal van psalmen en profeten en in de beelden van vrome visioenen over de hemel schilderde hij de droom van heuvels van staten als Georgia en Alabama waar blank en zwart hand in hand zouden gaan. Eens op een dag. De vraag was niet of er een einde zou komen aan de discriminatie, maar door wie en langs welke weg. King bracht de Amerikaanse vrijheidsdroom op diepte door deze onlosmakelijk te verbinden met de eis van gelijke burgerrechten, ongeacht ras en kleur. Het verlangen van de oude negro spiritual ‘Free at last’ was met de formele afschaffing van de slavernij, een eeuw eerder, nog lang niet vervuld. Met de gedrevenheid van de zwarte opwekkingspredikers en begiftigd met een groot leiderschapscharisma wist hij honderdduizenden in beweging te brengen. De lange marsen hadden ook een diepe symbolische betekenis. Het is een lange weg door de geschiedenis om de vervulling van Gods droom te bereiken. Ook na de verwerving van stemrecht (1965) moesten er nog heel wat stappen volgen.
King bleef onvermoeibaar geweldloosheid bepleiten in het verzet tegen discriminatie, armoede en ander onrecht, ook toen successen uit bleven en anderen meenden dat het gebruik van geweld onvermijdelijk werd. Zo zette hij het werk van Gandhi voort. Hij verbond de strijd voor gelijke burgerrechten van zwart en blank in de VS met de strijd van volken in Afrika tegen koloniale overheersing en het verzet tegen de apartheidspolitiek in Zuid-Afrika. En hij was van meet af aan tegenstander van het militaire optreden van de VS in Vietnam.
Met instemming van het Witte Huis werd hij afgeluisterd en bespioneerd. Diverse keren zat hij gevangen. Ooit was hij al neergestoken voordat de kogel van een blanke man een einde aan zijn leven maakte. Zo Heer, zo dienaar.

(2018)