Hugo van Sint-Victor

Posted on

De geleerdste van allen is degene die van iedereen iets wil geleerd hebben. Wie van iedereen iets ontvangt, is uiteindelijk de rijkste van allen

*rond 1097 – † 11 februari 1141, Parijs

In de twaalfde eeuw werd de leergierigheid van Europeanen vooral aangewakkerd in kloosterscholen. Een voortrekkersrol vervulde de Augustijner abdij Sint Victor in Parijs, met de school die gesticht was door Willem van Champeaux. Er mochten ook leerlingen van buiten het klooster komen. Theologie was in deze tijd nog wetenschap die zo ongeveer alle andere kennis omvatte: muziek en logica, welsprekendheid en natuurkunde, kosmologie en geschiedenis. Nieuw was de ruimte voor nieuwe manieren van redeneren en bewijzen. Een aantal prominente geleerden uit deze school werden de Victorijnen genoemd. Ze vormden een belangrijke schakel in de ontwikkeling van de christelijke theologie, vooral Hugo en Richard van St. Victor.
Hugo werd na zijn scholing in het Duitse Hammersleben na zijn intrede in 1115 kanunnik van deze abdij, onderwijzer en uiteindelijk schooldirecteur. Dat hij theoloog en mysticus was, kwam tot uiting in veel van zijn publicaties. Hij werd wel de ‘Tweede Augustinus’ genoemd. Niet alleen was hij een groot kenner van deze oude kerkvader, hij ontwikkelde zijn theologie ook verder. Hugo publiceerde een reeks boeken met belangrijke gedachten over zaken als de verschillende betekenisdimensies van de Bijbel of de werking en betekenis van de sacramenten. Behalve als geleerd stond hij ook bekend als eenvoudig, liefdevol en godvruchtig. Een mysticus.
‘Leer alles.’ Zijn bekendste geschrift werd het ‘Didascalicon’ (‘Over het onderricht’)  uit 1127. Kennis kan je op weg helpen naar God! Hugo ontwierp een breed onderwijsprogramma, gericht op de ontwikkeling van persoonlijke deugden en kwaliteiten, meer dan op het verzamelen van kennis. In zijn visie hangen kennis en liefde nauw samen. Onbevangen liefde ziet scherper dan het oog dat beneveld is door wantrouwen en eigenbelang.
St. Victor was een van de scholen waaruit niet veel later de Parijse universiteit ontstond. De verschillende vakken werd steeds meer zelfstandige disciplines naast de theologie. Het ‘bachelor’ dat nu wereldwijd standaard is in het universitair onderwijs als diploma is in deze tijd in Parijs ontstaan.
Regelmatig is er fel debat over het onderwijs in ons land. ‘Wat je toetst is de vaardigheid om toetsen te maken, niet wat het kind kan en weet.’ ‘Onderwijs is geen vorming, maar vervorming.’ Er is te veel druk vanuit de overheid én van veeleisende ouders. Misschien moeten we terug naar het middeleeuwse ideaal van kennis in dienst van geestelijke en morele groei!   

2019

Islamonderwijs met subsidie?

Posted on

Terwijl de fractievoorzitters van CDA, VVD en PVV praten over een nieuw kabinet met gedoogsteun ontspint zich in Amsterdam een discussie over een subsidie door een stadsdeelraad voor islamitische weekendscholen. De afgelopen weken was ik net bezig om het boek van Tariq Ramadan, ‘Westerse moslims en de toekomst van de islam’ te lezen (2003, vertaling 2005).  Hij pleit daarin nadrukkelijk voor een westerse vorm van islam die durft te breken met allerlei cultureel bepaalde vormgeving van de islam. Een cruciale rol wordt dan gespeeld door het onderwijs. Ramadan betoont zich geen voorstander van islamitische scholen. Liever deelname aan het Europese openbare onderwijs, aangevuld met islamitische bijscholing in weekendscholen. Het leek mij een overtuigend betoog. Goede scholing in hun eigen godsdienst op de manier van Ramadan zou wel eens meer kunnen bijdragen aan de integratie van allochtone moslims, dan het gedreig en getreiter van de PVV (of van Sarkozy of de Lega Nord). Maar bij het Amsterdamse debat denk ik: subsidie aan dergelijke scholen past niet bij onze scheiding tussen kerk en staat. Prima dat dit onderwijs er is, maar het is dan net zoiets als kerkelijke catechese. Voor hun catechese krijgen kerken ook geen subsidie. Iets anders is het levensbeschouwelijk onderwijs op openbare scholen. Wettelijk hoort een (basis)school daarvoor ruimte te bieden. De vergoeding die de overheid (gemeentebestuur) daarvoor gaf is altijd minimaal geweest en de laatste decennia moest er voortdurend voor de instandhouding van die subsidie worden gevochten. De laatste jaren was er juist een stroomlijning van die subsidie (ook voor humanistisch onderwijs). Er is dus een grondwettelijke ruimte, een subsidiestroom en een kaderstelling voor levensbeschouwelijk onderwijs op openbare scholen voor kinderen waarvan ouders dat wensen. Wat daar bovenuit gaat, christelijke of islamitische catechese, valt daar niet onder. Voor de financiering van dergelijke activiteiten kunnen particuliere giftgevers gebruik maken van belastingaftrek. Ook dat behoort bij onze burgerrechten. Amsterdam: gelijke monniken, gelijke kappen!