Op de avond van 12 september 2012 zag ik Mark Rutte op het tv-scherm het applaus van zijn partij in ontvangst nemen voor de mega zetelwinst van zijn partij. Mijn oog viel op de poster op de achtergrond. Eerder diezelfde dag was hij me al opgevallen in een weiland langs de snelweg – die dankzij de VVD nu met 130 km mag worden bereden… – en waarover ik had zitten te mijmeren vanwege de voorbereiding van een preek over ‘de kunst van het vergeten’. Meeleven met slachtoffers, niet met daders. De harde boodschap trof mij als een stomp in de maag. Ik heb persoonlijk geen strafblad, maar hoor bijna wekelijks in gesprekken het verdriet van mensen over de onverzoenlijke opstelling van anderen. Het wemelt van mensen die niet bereid zijn de brug weer te slaan na incidenten en aanvaringen uit het verleden. Niet voor niets dat het EO-programma Het familiediner al jarenlang draait. Eenmaal vastgeraakt in je woede lukt het uit jezelf soms maar moeilijk meer om tot mededogen met die ander, ‘de dader’, te komen.
Recent was er grote opschudding in België, vanwege de bereidheid van een klooster om de ex-vrouw van Marc Dutroux in het klooster op te nemen. Er moest politie aan te pas komen om de woede te beteugelen. Geen genade voor veroordeelde zedendelinquenten?
Ik hoor in de bijbel een andere opdracht. Een moeilijke, maar geen onmogelijke. In verkiezingspostertaal luidt de opdracht denk ik: meeleven, eerst met slachtoffers, maar ook met daders. Tenslotte zijn we op zijn tijd allemaal op de een of andere manier ook daders. En in elke dader schuilt ook wel ergens een slachtoffer. ‘Vader, vergeef het hun want ze weten niet wat ze doen’, bad Jezus aan het kruis.
Ik ken nabestaanden van bijvoorbeeld verkeersdoden die wel degelijk ook mededogen wisten te ontwikkelen voor de persoon die het leed veroorzaakte. Ook al bewaren ze om begrijpelijke reden afstand, ze gunnen ook de dader een leefbare toekomst, te meer als ze ook echte spijt hebben mogen opmerken. Het is een grote vooruitgang dat er in de vorm van slachtofferhulp en ‘herstelrecht’ steeds meer aandacht is, ook bij Justitie, voor het persoonlijke leed van slachtoffers. Maar het is niet alleen goed voor het slachtoffer, maar ook voor de dader. En tenslotte voor de gemeenschap, de samenleving. Daar moet tenslotte ook weer plaats zijn voor veroordeelde zedendelinquenten.
Toch wel een beetje zorgelijk, dat er in dit land om de grootste partij te worden, populistische taal gebezigd moet worden die op gespannen voet staat met het Evangelie.
Kerkelijke toenadering rond de kinderdoop mislukt
De poging van de Raad van Kerken om toenadering te bewerken tussen kerken met en kerken zonder kinderdoop beschouw ik als in hoge mate mislukt. De baptisten en doopsgezinden tekenen niet voor erkenning van de kinderdoop. En de meeste reformatorische kerken (chr. geref., vrijgemaakt geref., de anderen zoals de HHK en de GGiN deden kennelijk niet met de gesprekken mee!) tekenen zelfs nog niet eens voor de erkenning van de kinderdoop in een andere kerk dan hun eigen. Dus ik ben nog iet erg onder de indruk van de ondertekeningen van verklaringen op 29 mei a.s. in Heiloo.
De PKN heeft zich bij de discussies in 2009 over herdoop en doopherdenking gecommitteerd aan het nastreven van erkenning van de kinderdoop bij overgang naar andere kerken, vanuit de leer van de eenmaligheid van de doop. De conclusie kan zijn dat dit niet gaat lukken. De PKN kan beter haar huiswerk over gaan doen. In mijn ogen betekent dat niet minder dan het loslaten van de eenmaligheid van de doop in het geval deze als kinderdoop was bediend, en het erkennen van de rechtmatigheid van ‘overdoop’ op het moment dat iemand als volwassene of jongere zelf een bewuste geloofskeuze wil markeren met de geloofsbelijdenis.
DCI rapport: Israël pleegt stelselmatige kindermishandeling
Rare ervaring op deze Witte Donderdag 2012. Ik begin mijn dag voor de verandering met maar weer eens verder te lezen in het commentaar van de Amerikaanse nieuwtestamenticus Ched Myers op het boek Marcus. De bladwijzer ligt bij de passages over Jezus en de kinderen, Marcus 10: 13 VV. Later op de dag surf ik naar de website van Myers op zoek naar info over een ander boek van hem, maar kom op zijn weblog en lees over de recente presentatie van een rapport van Defense for Children. Het onderzoek is gedaan met steun van de EU.
Bijna elke nacht wordt er wel ergens een Palestijns kind gearresteerd. Veel Palestijnse kinderen hebben in hun prepuberteit te maken gehad met arrestatie, verhoor zonder ouders erbij en veelal ook mishandeling door Israëlische autoriteiten. Al met al heeft in de loop der jaren een kwart van de Palestijnse bevolking te maken gehad met arrestatie en wat er vaak verder op volgt. Veelal dus al heel jong.
http://www.dci-palestine.org/documents/new-dci-report-bound-blindfolded-and-convicted-children-held-military-detention-2012
Wat een contrast met Jezus die de kinderen omarmde en de handen oplegde.
Versoepeling PE-regeling PKN
Onder druk van onder meer de Open Brief over de Permanente Educatie die we in september vorig jaar met plm. tachtig ondertekenaars opstuurden is in november vorig jaar door de synode tot bijstelling besloten van de nieuwe PE-regeling. De voorstellen die de commissie nu aan de synode doet komen inderdaad aan de kritiek tegemoet. Minder verplichte deelname aan het aangestuurde scholingsaanbod. Evenredigheid tussen fulltimers en parttimers wat betreft verdeling verplicht/vrij. Geen sancties. Verduidelijking van de rol van de kerkenraad bij de jaarlijkse voortgangsgesprekken waarin het studieplan op tafel ligt.
Wat ik niet begrijp is waarom de kerkelijk werkers nu moeten inleveren op de omvang van hun PE in vergelijking met de oorspronkelijke opzet. Minder plichten is ook minder rechten.
Verder ontbreekt de financiële paragraaf in de voorstellen. Volgens de oorspronkelijke opzet gaat het geld van de kerk (de gemeentes) in principe naar de PTHU voor de cursussen in het aangestuurde deel en moeten we van de verhoging met € 50 per jaar van het geld (€ 700) voor boeken en abonnementen de cursussen in het vrije deel bekostigen. En dat kan als een rem werken op de mogelijkheid om je studieplan daadwerkelijk te realiseren. Een voorbeeld: vier dagen professionele cursus conflicthantering kost € 1950,00 excl. reis- en verblijfkosten. Ergens las ik dat er in principe € 1700 per vijf jaar per predikant beschikbaar komt. In veel gevallen zal er aan het eind van het geld nog menig niet behaald studiepunt over zijn.
Film Budrus
In samenwerking met de Vrienden van Sabeel is het mogelijk de film Budrus te vertonen, tegen geringe kosten en Nederlands ondertiteld. Een bijzondere documentaire film over een van de eerste uitingen van geweldloos verzet tegen de bouw van het veiligsheidshek/ de Muur op Palestijns grondgebied. Hetzelfde thema als recent in de eveneens prijswinnende film 5 Broken Cameras, onderdeel van het filmfestival Movies that matters. Budrus laat zien hoe tegenstellingen met Hamas op dorpsniveau worden overwonnen en hoe binnen de kortste keren ook traditionele rolpatronen worden doorbroken. De film weet goed voelbaar te maken wat de emotionele betekenis is van het oprukken van bulldozers op de dorpsakkers en het uit de grond rukken van olijfbomen. De dochter van de leider van het dorpsverzet springt op het hoogtepunt van het protest spontaan vlak voor de bulldozer in het gat dat een ontwortelde boom achterlaat en brengt zo de ware aard van het Israëlische optreden tot uitdrukking. Het is geweld tegen mensen, tegen een volk.
Nieuwe trend: toewijding
Een paar dagen geleden, week drie van 2012, hoorde ik op de radio een interessant interview met Gabriël van den Brink. Volgens zijn jarenlang wetenschappelijk onderzoek valt het met Nederlanders best mee. Mensen zijn veel socialer dan uit sommige discussies van de afgelopen jaren in de media of de groei van de PVV naar voren komt. Hij voerde onder andere een man op die vol overtuiging op de PVV stemt vanwege het anti-immigratiebeleid, maar tegelijk met passie als vrijwilliger allochtonen sportles geeft. ‘Je moet niet kijken naar wat mensen roepen, maar naar wat ze in feite doen.’
Als sociaal wetenschapper wil Van den Brink het woord toewijding gebruiken voor wat hij waarnam. Hij onderscheidt drie soorten toewijding. Allereerst de oude, de sacraal-religieuze. Die is weliswaar verminderd, maar is er nog steeds. Daarnaast de sociale toewijding, waarbij we investeren in familie, vriendschappen, actief zijn in hulpverlening, zorg etcetera. Hij wilde een aantal andere verschijnselen samenvatten als vitale toewijding. Te denken valt aan zorg voor het eigen lichaam, de gezondheid, het milieu, maar ook de aandacht voor dierenwelzijn, waarvoor de beruchte animal cops symbool staan. En alles dan bij elkaar opgeteld staat het in ons land bol van toewijding.
Interessant. Wie alleen maar de afname van religieuze toewijding ziet en daar een sombere prognose op baseert over zedenverwildering en erger, kan een belangrijk kenmerk van onze moderne samenleving ontgaan. Toewijding verschuift. En in een richting die allerminst haaks staat op religie. Integendeel. Was religie – althans in de gedaante van religie volgens Tora, profeten, evangelisten en apostelen – niet bedoeld om de toegewijde aandacht aan de behoeftige naaste en de kwetsbare aarde te stimuleren? Ik denk in het bijzonder aan het bijbelboek Leviticus, dat helemaal in het teken staat van al deze drie vormen van toewijding. In Leviticus zijn ze zelfs onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Het begint met lange voorschriften voor offers en gaat dan verder over de toewijding aan land, lijf en (naasten)liefde!
De vraag is wel wat er van de andere vormen van toewijding overblijft en of deze goed gericht blijft, als de eerste vorm weg valt. Als God als bron, als Schepper van onze toewijding verdwijnt, wat is dan de motivatie? Mensen kunnen ook vol overgave aan een groot kwaad zijn toegewijd. En wat te denken van de mevrouw die haar hondje het lekkerste van het lekkerste geeft en na zijn overlijden (want ook dieren gaan tegenwoordig niet meer dood maar overlijden net als mensen) een kostbare begrafenis bezorgt, maar uit trots weigert het contact met haar kinderen te herstellen?
Psalmen voor nu deel 7
Ook de zevende CD van Psalmen voor nu heb ik inmiddels al een paar keer beluisterd. Ik ben helemaal geen popmuziekliefhebber. Over de muzikale kwaliteiten kan ik geen verstandig woord zeggen. Maar voor een psalmenliefhebber is het hele project een must. Elke keer weer spannend wat ze er nu weer van gemaakt hebben. Ondanks de tegenzin die ik ook heb. Waarom altijd een uitvoering met zo’n klein bandje? Waarom in het project niet af en toe ook eens ingezet op uitvoering met koren die swingen?
Een knelpunt vind ik steeds weer dat men niet heeft willen kiezen voor een veel vrijere omgang met de tekst. Sommige teksten zijn behoorlijk tijdloos. Psalm 49 (no 11) over de rijke dwaas bijvoorbeeld. Of Psalm 70 (no 5, een van de kortste psalmen). Dan kun je dicht bij de tekst blijven. Ik vind Psalm 34 (no 10, tekst van Ria Borkent) het hoogtepunt van deze CD. Het snoer van wijsheden dat aan de hand van het Hebreeuwse alfabet werd geregen, wordt ook hier een mooie reeks adviezen aan de hand van het ABC. En bij Psalm 54 (no. 6) wordt nu tenminste bij het roepen om God in de tekst ook in muziek en de uitvoering ook echt geroepen, wat ik in eerdere CD’s wel eens miste.
Maar de meeste andere nummers zullen in de toekomst waarschijnlijk overgeslagen worden. De lange Psalm 106 met een bijbelgetrouw historisch relaas over Gods daden.
Psalm 118: een triviaal muziekje bij deze zo belangrijke psalm van verschillende bijbelse feesten. Vooral bij het slotnummer, een bewerking van Psalm 89, ‘mooie droom’, tevens titel van de CD, blijft de psalm heel ver van me af staan, zowel door de tekst als door het vervelende muzikale deuntje. In de bijbel is het een cruciale psalm, precies op de omslag van het derde naar het vierde psalmboek. De droom van een messiaanse koning valt er in duigen. Een bewerking zou dan kunnen helpen om een verbinding te maken met andere ervaringen waarin mooie dromen illusies lijken te zijn geworden, stukgelopen op de harde werkelijkheid.
En komen psalmen niet dichterbij als je de ‘vijanden’ af en toe eens zou inruilen voor het levensvijandige van een kwaal in je lijf of de vastgelopen verhoudingen in je werk of je familie?
Het project is me dus eigenlijk te calvinistisch. Een flinke dosis lutherse traditie (vrije ‘Psalmlieder’) of de vrijmoedigheid van Taizé om veel selectiever met de teksten om te gaan, zou het een grotere kracht kunnen geven. En jammer is ook dat de psalmen niet in hun oorspronkelijke volgorde zijn blijven staan!
Wat Klaas Hendrikse met Jezus heeft
Klaas Hendrikse heeft weer een knuppeltje in het hoenderhok van christelijk Nederland gegooid. ‘God bestaat niet en Jezus is zijn zoon’. Zijn provocerende stijl mag inmiddels bekend zijn. Die roept ook mijn aversie op. De journalist van Trouw legde die onprettige kant van de persoon KH deze week in een interview helder bloot. In het FD ging Eep Talstra veel meer inhoudelijk in op zijn boek. Hoewel KH zijn huiswerk over zou moeten doen als het gaat om een goede weergave van de stand van zaken in het wetenschappelijk onderzoek van het Nieuwe Testament, heeft KH volgens Talstra wel een punt. Ik moest daarbij denken aan een zin uit een boek uit de jaren ’90 van Marcus Borg over het Jezus-onderzoek in de VS, waarin hij dat onderzoek als ‘het best bewaarde geheim’ van de christelijke theologie typeerde. Ik heb zelf rond mijn proefschrift (2002, over de opstanding van Christus) gemerkt hoeveel moeite ook predikanten van mijn eigen ‘soort’ nog hebben met voluit erkennen dat de Jezus-van-de-bijbel niet samenvalt met de historische Jezus. Loskomen van de opstanding als een historische gebeurtenis krijgt nog steeds menigeen niet voor elkaar en zelfs van de maagdelijke geboorte wordt door nogal wat verder best modern levende voorgangers de historiciteit voor mogelijk gehouden.
Dit alles bedenkend valt mij de Hendrikse van het interview in Volzin (vandaag 28 oktober) best mee. Hier ontmoet ik een pastor die graag, en met een luisterend oor, optrekt met mensen. Die het bijbelse getuigenis zo direct mogelijk probeert te verbinden met spiritualiteit van alledag van gewone mensen. Zo legt hij een verbinding tussen de ervaring van hemzelf en anderen hoe je in gesprek kunt zijn met je overleden familieleden en de ervaring van opstaan. Over Jezus zegt hij ‘Een fotografische close-up maken is onmogelijk’. ‘Wat we op de foto zien is een vage figuur die in een groot licht staat’. Die figuur schept ruimte voor een eigen Jezus-beeld. Bijvoorbeeld het beeld van een Jezus ‘die in een volkomen scheve wereld rechtop loopt’. Dat zijn prachtige zinnen die wat mij betreft het ‘mysterie van Pasen’ niet om zeep helpen maar juist benaderen.
Dus misschien ga ik deze keer Hendrikse maar wel kopen.
In mijn gemeente bleek onlangs voor een gespreksgroep over Jezus zo goed als geen belangstelling te bestaan. Misschien dat Hendrikse de tongen los weet te maken en Jezus opnieuw in de belangstelling weet te brengen? Krijgen we misschien toch nog een come-back van Jezus?
Geen opgedrongen wetenschap
Vandaag, maandag 5 september, begint het schooljaar en beginnen de colleges van mijn kinderen. De jacht op punten is weer geopend. De trotse vader vindt dat ze het tot nog toe goed gedaan hebben. Toch is de waarde van mooie diploma’s en wetenschappelijke kennis betrekkelijk. Ze garanderen geen baan en al helemaal niet dat je op een goede manier in het leven weet te staan.
Onlangs kwam ik puur toevallig een prachtige bladzijde tegen van Pierre Daniël Chantepie de la Saussaye, hoogleraar rond de voorlaatste eeuwwisseling en ‘ethisch’ theoloog. Hij heeft daar heerlijk af op de cultuur van examinering en diplomering die steeds dieper het onderwijsstelsel is binnengedrongen. Het is 1898 en hij kijkt terug op een halve eeuw ontwikkelingen sinds de grondwet van 1848. Behalve een schoolstrijd bracht die ook een toenemend intellectualistisch karakter van het onderwijs. ‘Kennis aanbrengen, opdringen desnoods: wat was het ééne noodige. Vandaar naast den verderfelijken schoolstrijd de tweede wrange vrucht: de examens.(..) De examens bederven het onderwijs voor de leerlingen die tot een zeker doel gedrild worden; zij brengen onrust in tal van huisgezinnen (…) Zij veroorzaken niet minder geestelijke stoornis, jacht en ellende voor de onderwijzers, die een reeks van akten moeten behalen (..) Op dezen weg nu kan geen vruchtbare kennis verkregen worden. Het geslacht onder de nieuwe wetten onderwezen, is noch bekwamer, noch gelukkiger dan vorige geslachten. (..) De zuur verdiende hoofdonderwijzersakte geeft geen waarborg dat de bezitter zonder grove fouten Nederlandsch kan schrijven (..) Bij al het vele leeren voor examens kent men steeds minder. De geest bewaart alleen wat vrijwillig verworven is, hij stelt geen prijs op opgedrongen wetenschap’.
Niet alleen verrassend actueel vanwege de leerkrachten die ook in onze tijd vaak niet goed blijken te kunnen rekenen en schrijven. Of de overtrokken verwachtingen van ‘kenniseconomie’. Ik moet natuurlijk ook denken aan het afrekensysteem met punten en vijfjaarlijkse toetsing waarmee de PKN sinds vorige week predikanten en kerkelijk werkers tot eeuwige studenten van academie en Hogeschool degradeert. Een model dat ontwikkeld is in nauw overleg met bedrijfskundigen en andere ‘-logen’, maar zonder echt contact met de ervaringen en de ‘wijsheid’ van het grondvlak.
(Citaat uit P. D. Chantepie de la Saussaye, Geestelijke stromingen, 1914, p. 7)
McDonaldization in de kerk
McDonaldization nu ook in kerk. Zo typeert Frank Verborg, adviseur gedragsverandering, de nieuwe regels voor Permanente Educatie in de PKN. Citaat: “Leiding geven aan professionals, niet doen!”, zegt hoogleraar organisatiekunde Mathieu Weggeman. Hij bedoelt daarmee dat leidinggevenden van een professionele organisatie eerst de “collectieve ambitie” helder moet formuleren, daarna moeten professionals de ruimte krijgen die naar eigen inzicht waar te maken. Einde citaat. Zie verder:
http://www.npi.eu/publicaties/mcdonaldization-kerk.html
Israël de enige echte democratie in het MO?
Trouw van 3 maart 2011: dhr. F. Weisglas beweert dat Israël de enige democratie is in het huidige Midden-Oosten. Vreemd. Israël is een staat die een groot gedeelte van de inwoners op zijn grondgebied onderdrukt, fnuikt, kleineert en in concentratiekampen opsluit – want hoe moet je Gaza en de West-Bank anders noemen, gezien de hermetische afsluiting met muren, prikkeldraad en zwaar bewapende chekpoints, met gecontroleerd ‘zelfbestuur’ dat een eventuele Palestijnse staat nooit meer laat worden dan een nieuw Transkei. Als er tekenen van fysiek verzet zijn, slaat de staat er hard op. Het laatste militaire optreden in Gaza 2009 was even hardvochtig als dat op dit moment van Khadaffi: een oorlog met honderden onschuldige burgers als slachtoffer. Geen enkel ander land in het Midden-Oosten ontzegt zo ingrijpend, hardhandig en doelgericht om etnische redenen een gedeelte van de bevolking op ‘haar’ grondgebied fundamentele burgerrechten en mensenrechten als de staat Israël. ‘Democratisch’ beslist. Zou het kunnen zijn dat landen als Tunesië, Irak en Egypte Israël ver gepasseerd zijn op weg weg naar een echte democratie met kiesrecht voor alle bewoners, ongeacht ras, huidskleur en godsdienst?
Piano in Gaza
Ze heet Rania Elias. Een modern geklede vrouw. Frêle maar met een uitstraling van taaie onverzettelijkheid. Met behulp van Power Point zet ze kort en krachtig het verhaal van Yabous Productions neer. Ze is er de directeur van. Yabous in Oost-Jeruzalem, genoemd naar Jebus, de oude naam van de stad, organiseert Palestijnse kunst, vooral muziek en theater, en is betrokken bij het opzetten van muziekonderwijs op de West Bank.
Het is zondag en in een school in Bethlehem kunnen de deelnemers aan de achtste conferentie van Sabeel in verschillende lokalen presentaties bijwonen. We zien beelden van nachtelijke voorbereidingen van een groot evenement, om minder kans te hebben op verhindering door het Israëlische leger en politie. Of hoe de openingsfestiviteiten van een nieuw pand werden verhinderd. Het nabijgelegen Franse consulaat had gelukkig al bij voorbaat gastvrij ruimte te beschikking gesteld. Ook Palestijnse kunst en cultuur moet kennelijk op alle mogelijke manieren worden gefnuikt. Door vergunningen pas op het nippertje voor de aangekondigde uitvoering te verlenen, uitreispassen niet te verstrekken, een gecontracteerde buitenlandse muziekgroep op Ben Goerion weer terug te sturen. Gaza wordt hermetisch gesloten gehouden voor de invoer van muziekinstrumenten. Was er onlangs toch een piano naar binnen gesmokkeld! Hadden ze een artiest zonder vergunning buiten de checkpoints om uit de West Bank naar Jeruzalem weten te vervoeren!
Het verhaal voegt zich naadloos bij alle andere over taaie volharding die we tijdens deze achtste conferentie van Sabeel horen of op locatie in ogenschouw nemen. Ik hoorde er zeggen dat als je geweldloos verzet volgens de ideeën van King en Ghandi in de praktijk wilt bestuderen, op dit moment Palestina the place to be is. Hoe lang zou het duren voordat hun vrijheid aanbreekt?
nog 25 jaar
In mijn Friese omgeving worden er al allerlei grappen over gemaakt. Over 25 jaar vergaat de wereld en komt Jezus terug, aldus ds. Bottenbleij van de Vrije Baptisten-gemeente in Drachten. Dus wat zou je je nog druk maken over je pensioen, de carrière op langere termijn, de duurzaamheid van je huis of kerkgebouw. Maar ik vind het vooral tenenkrommend. Ik voel plaatsvervangende schaamte over de fundamentalistische onzin, dit onkritisch inspelen op gevoelens van onzekerheid van mensen, zulk onverantwoord omgaan met het respect dat de bijbel nog bij veel mensen heeft. En wat een minachting voor de wetenschappelijke theologie die ook collega B. achter de knoopjes heeft alvorens zich ‘ds’ te mogen noemen. De wereld vergaat niet over 25 jaar en Jezus komt niet weer. Hij moet beter weten over wat voor boek de bijbel is, hoe de wereld in elkaar zit en hoe je interpretatie van het overgeleverde geloof pleegt. Maar net als vijf jaar geleden zal het wel weer een aantal zondagavonden druk verkeer naar en van Drachten opleveren en zullen de DVD’s weer als zoete broodjes over de toonbank gaan. Kassa! Ondertussen treurt Jezus zelf op zijn hemelse wolk over het feit dat zijn ware comeback op deze manier bemoeilijkt wordt. Hij zou zo graag de verlosser en bevrijder in hoofden en harten van mensen zijn die hen aanzet tot maximale inzet voor het behoud van de geliefde planeet van zijn hemelse Vader nu het nog kan. Want als wij samen niet alles op alles zetten is ’t gewoon een keer afgelopen, zonder happy end.
Charles Taylor
Ook ik ben intussen een fan van Charles Taylor. Niet de criminele bendeleider uit zwart Afrika, maar de Canadese filosoof, winnaar van de prestigieuze Templeton-prijs. Zijn boeken zijn veel te dik, en daarom voor te weinig mensen toegankelijk, jammer. ‘Bronnen van het Zelf’, bijna 700 blz. leesstof. Een seculiere tijd, zo’n 1000 blz. Alleen thrillers van die omvang zijn om door te komen. Maar ik doe mijn best en merk dat ik soms juist nog meer zou willen, meer informatie over de personen die hij voor het voetlicht brengt, citaten uit hun boeken, illustraties erbij. Het zijn prachtige verhalen over hoe we geworden zijn die we zijn, wij westerlingen die te druk zijn met onszelf te onderscheiden van anderen en ons authentieke zelf te ontdekken, te ontwikkelen en te ontplooien om nog echt intensief aan God, geloof en kerk te doen. In zekere zin zijn het ook thrillers die een complot ontrafelen en de spanning erin houden. Taylor bestrijdt met kracht van scherpe historische analyses dat er voor God niets anders op zit dan om uit ons blikveld, uit onze gedachten en gevoelens te verdwijnen. Omdat veel wetenschap, pers en media samen een soort complot lijken te hebben gesmeed om ons dat te laten denken, is er zoveel intelligentie en zoveel boekpapier nodig als Taylor inzet. Wat Taylor laat zien is dat het bepaald niet zo is, dat alleen de wetenschappers, de literatuur, of de kunstenaars zijn die de moderne westerling en met zijn ongeloof ‘gemaakt’ hebben. Kerkleden willen nogal eens beschuldigend wijzen naar hun te moderne dominees zijn die de kerken leeg zouden hebben gepreekt. ‘De theologen gingen voorop’ luidt een titel van een boek over de leegloop van de gereformeerde kerken sinds de jaren ’60. Taylor laat zien hoe invloedrijk economische en politieke factoren zijn. Bijvoorbeeld de prijsdaling van consumptieartikelen door massaproductie gecombineerd met stijging van inkomen, dus welvaart. Of het verschil tussen Noord-Amerika of Noord-West-Europa, met een heel andere politieke geschiedenis, waardoor het er met het christendom anders voorstaat.
De historische veranderingen betekenen wel dat ook bij Taylor allerlei antwoorden van vroeger niet meer ‘kunnen’. De dorpsparochie van de 19de eeuw tot en met de vijftiger jaren komt niet meer terug. Het geloof van voor Darwin is niet meer voor ons beschikbaar. Wat overblijft is de mogelijkheid en de noodzaak van gemeenschappelijk authentiek-christelijke spiritualiteit. Vermoed ik, want ik ben nog niet klaar met Taylor. (Wordt vervolgd)
Film La Raffle/ de razzia van Parijs
Indrukwekkende film, mooi gemaakt, vreemd dat je hem maar in enkele bioscopen kunt bekijken. Onderwerp is de razzia van juli 1942 in Parijs. Hetzelfde onderwerp als het boek ‘En haar naam was Sarah’, van Tatiana de Rosnay, volgens mijn dochter het mooiste boek dat ze tot nog toe gelezen heeft. De film belicht de razzia vanuit een andere optiek en een ander verhaal, maar we komen eveneens uitvoerig in het wielerstadion in de buurt van de Eiffeltoren waarin tienduizenden mannen, vrouwen en kinderen dicht opeengepakt worden opgesloten alvorens te worden afgevoerd naar kampen en uiteindelijk de gaskamers. Het stadion is al lang gesloopt, de herinnering was bijna uitgewist, maar boek en film brengen deze schandvlek in de Franse en Europese geschiedenis opnieuw voor het voetlicht. De film is milder over de rol van de Franse politie en burgers dan het boek, ook al deugen er duidelijk heel wat Fransen niet. Wel troostend dat juist een pastoor onderduikers helpt en dat de heldin van de film, een rode-kruis-verpleegster, de dochter van een dominee is. Als je de huidige Franse acties tegen de Roma ziet of de populariteit van anti-immigratiepartijen in heel Europa, kunnen er vooralsnog niet genoeg van dit soort films en boeken verschijnen.
Tegen verruiming koopzondagen
Hebben we van al de discussies sinds de jaren ’90 over de koopzondag nou niets geleerd? Opnieuw dreigt er een stap gezet te worden op weg naar de totale afschaffing van de gemeenschappelijke vrije zondag, de zondag als een dag die anders is dan andere dagen. Nee, dit heeft niets maken met achterhaalde pogingen terug te keren naar de muffe zondagen van de jaren ’50 of eerder, gevuld met kerkgang, verveling, saaiheid. Ik heb niets tegen sport, muziek, cultuur, een open zwembad, een etentje op zondagavond en daarna naar de film. Maar we hebben echt geen winkelopening nodig. Zes dagen per week, voor mijn part van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat, inclusief de maandagmorgen, dat moet genoeg kunnen zijn. Het beschermt personeel en kleine winkeleigenaren. Met religie, sport, cultuur en recreatie moeten we samen die zondag toch mooi kunnen vullen. En niet te vergeten: met aandacht voor gezin, familie en vrienden. Moeten winkelen op zondag is geen vertoon van rijkdom en welvaart, maar van verschraling, verveling en verarming. Ik vind het dus uitstekend dat de PKN op haar site oproept om de petitie tegen verruiming te tekenen. http://www.tegenverruiming.nl/teken-de-petitie
Islamonderwijs met subsidie?
Terwijl de fractievoorzitters van CDA, VVD en PVV praten over een nieuw kabinet met gedoogsteun ontspint zich in Amsterdam een discussie over een subsidie door een stadsdeelraad voor islamitische weekendscholen. De afgelopen weken was ik net bezig om het boek van Tariq Ramadan, ‘Westerse moslims en de toekomst van de islam’ te lezen (2003, vertaling 2005). Hij pleit daarin nadrukkelijk voor een westerse vorm van islam die durft te breken met allerlei cultureel bepaalde vormgeving van de islam. Een cruciale rol wordt dan gespeeld door het onderwijs. Ramadan betoont zich geen voorstander van islamitische scholen. Liever deelname aan het Europese openbare onderwijs, aangevuld met islamitische bijscholing in weekendscholen. Het leek mij een overtuigend betoog. Goede scholing in hun eigen godsdienst op de manier van Ramadan zou wel eens meer kunnen bijdragen aan de integratie van allochtone moslims, dan het gedreig en getreiter van de PVV (of van Sarkozy of de Lega Nord). Maar bij het Amsterdamse debat denk ik: subsidie aan dergelijke scholen past niet bij onze scheiding tussen kerk en staat. Prima dat dit onderwijs er is, maar het is dan net zoiets als kerkelijke catechese. Voor hun catechese krijgen kerken ook geen subsidie. Iets anders is het levensbeschouwelijk onderwijs op openbare scholen. Wettelijk hoort een (basis)school daarvoor ruimte te bieden. De vergoeding die de overheid (gemeentebestuur) daarvoor gaf is altijd minimaal geweest en de laatste decennia moest er voortdurend voor de instandhouding van die subsidie worden gevochten. De laatste jaren was er juist een stroomlijning van die subsidie (ook voor humanistisch onderwijs). Er is dus een grondwettelijke ruimte, een subsidiestroom en een kaderstelling voor levensbeschouwelijk onderwijs op openbare scholen voor kinderen waarvan ouders dat wensen. Wat daar bovenuit gaat, christelijke of islamitische catechese, valt daar niet onder. Voor de financiering van dergelijke activiteiten kunnen particuliere giftgevers gebruik maken van belastingaftrek. Ook dat behoort bij onze burgerrechten. Amsterdam: gelijke monniken, gelijke kappen!
Gelovigen werken niet aan zichzelf?
Volgens een kosteres in Zuid-Holland zijn kerkgangers alleen maar met het instand houden van hun geloof bezig en vergeten ze aan zichzelf te werken. Aldus een interview in Trouw, augustus 2009, in een serie die al jaren loopt over religieuze ervaringen. Ook deze geinterviewde mevrouw had een ervaring doorgemaakt. Ze liet nu het oog vallen op Soestdijk als ideale plek om een centrum te stichten voor spirituele verandering van mensen.
Typisch iets van deze tijd, die zwart-wit tegenstelling tussen kerkelijk geloven en buitenkerkelijke spiritualiteit. Bijna hoogmoedig. Je hebt ‘ervaren’, en nu ‘weet’ je, en ‘weet’ je tegelijkertijd dat die anderen in de kerk om je heen ‘nog niet zover zijn’ als jij. Alsof er in de kerk niet wekelijks door kerkbezoekers in gebed en lied, bezinning, rituelen en symbolen naar een God gezocht wordt die ook ‘in’ je woont en door jou werken wil.
Een prachtige slogan luidt ‘zoek niet de ervaring, zoek God’. Jezus zei ‘zoek eerst het Koninkrijk van God en zijn gerechtigheid en alle dingen zullen je worden toegeworpen’.
Calvijn
Herman Selderhuis schreef ter gelegenheid van het Calvijn-herdenkingsjaar Calvijn.Een mens. Het ziet er wat saai uit. Jammer dat het niet met meer en betere illustraties is uitgegeven. Maar het is betaalbaar en vooral heel goed leesbaar. Selderhuis heeft een vlotte pen en een relativerende toon, af en toe zelfs een te populistisch toontje. Hij zet een Calvijn neer die in elk geval gedreven is, een harde werker, sober levend. Calvijn wint in Genève pas heel langzaam echt aan invloed en niet bepaald zonder slag of stoot. Hoemeer hij aan invloed wint, hoe scherper de scheiding kerk-staat wordt! Genève wil wel model staan voor een stad met goede zeden, maar S. laat zien dat op veel meer plaatsen de stadsbesturen grotere invloed op de zeden van de burgers proberen te krijgen. Ondertussen komt zo wel uit de verf hoezeer Calvijn een vrucht van de Renaissance is. De nadruk op bijbel en bijbeluitleg, disciplinering, onderwijs en theologie passen in een renaissance-ideaal van beschaving. Calvijn is bij S. niet zo’n grote scherpslijper, hij wil best water in de wijn doen om eenheid over de Avondmaalsleer met andere reformatoren te bewerkstelligen. Naar Franse landgenoten die proberen binnen de kerk Rome te blijven om haar van binnen uit te vernieuwen is hij wel compromisloos. Bij de Paapse mis kun je alleen maar weglopen. Voor de Franse protestant staat dan alleen maar de weg open om te vluchten. S. laat subtiel zien dat Calvijn hier misschien te simpel denkt en vooral ook te elitair. Je moet een vlucht maar kunnen betalen. Maar is dit niet een typische karaktertrek van de moderne Europeaan geworden: eerder emigrant dan rebelse opstandeling? Zo krijgen we dan later Pilgrim Fathers en Hugenoten in Zuid-Afrika. Verder vond ik in deze Calvijn nogal wat Stoicijnse trekken. In zijn brieven heeft hij het kennelijk veel vaker over de voorzienigheid dan de vermaledijde leer van dubbele predestinatie. Onder die voorzienige en onbegrijpelijke hand Gods moet je bij hem zonder morren bukken in geval van ziekte en tegenslagen. Calvijn laat zielen gestaald worden onder een hemelse tuchtroede. Af en toe ging hij gewoon te kort door de bocht.
Christelijke vaderlanders
Annemarie Houkes schreef een heel goed leesbaar historisch proefschrift: Christelijke vaderlanders. Godsdienst, burgerschap en de Nederlandse natie (1850-1900). Het verscheen in 2009. ISBN 9 789028 422803. Ze laat zien hoe de protestanten,de grootste maatschappelijke groepering van midden 19de eeuw, want half Nederland hoort er dan nog bij, zich langzaam maar zeker als groepering in de openbare ruimte begint te bewegen en organiseren. Ze zetten allerlei organisaties op om “inwendige zending” te bedrijven, jeugdwerk te doen, liefdadigheid te betrachten. Dankzij de trein kunnen ze grootschalige ‘zendingsfeesten’ organiseren. Zo begint de protestants-christelijke groepering allereerst heel letterlijk in het openbaar zichtbaar te worden. Abraham Kuyper speelt hier vervolgens handig op in. Hij deelt de eerste exemplaren van zijn nieuwe krant aan de bezoekers van zo’n feest gratis uit en zo begint hij een antirevolutionair netwerk over het hele land te leggen. Maar de verdienste van het boek is vooral ook dat het de hervormden veel meer zichtbaar maakt dan de geschiedschrijving tot nog toe deed: de hervormden die naast de AR de Christelijk Historische Unie vormden, die niet meegingen bij de Doleantie, maar niet minder plaatselijke jeugdverenigingen, vrouwenverenigingen etctera hadden, die de NCRV mede oprichtten en op termijn de belangrijkste fusiepartner zouden worden van de gereformeerden in de GKN en de ARP. Kuyper maakte gebruik van een beweging die hij niet zelf tot stand had gebracht en die zich ook niet zonder meer door hem liet kanaliseren.