Het geweten heeft rechten, maar ook plichten

Gewetenloosheid is er best veel in de wereld. Newman maakte zich er al grote zorgen over.
1874. Het liberalisme viert triomfen. De vrijheid van meningsuiting krijgt steeds meer voet aan de grond. Newman ziet schaduwkanten. Gewetensvrijheid is nu ‘het recht om te denken, te spreken, te schrijven en te handelen naar eigen oordeel en stemming, zonder enige gedachte aan God.’ Het is een vrijbrief ‘om af te zien van geweten, een Wetgever en Rechter te negeren, zich los te maken van ongeziene verplichtingen’. Hoe actueel als we denken aan ons vurig verdedigde recht tot het maken van harde grappen in cartoons en cabaret. Of aan alle applaus voor iedereen die vooral druk zichzelf weet te zijn.
Vanuit het christelijk geloof zouden we ons geweten liever moeten zien als echo van de stem van God. Wie bij zijn geweten te rade gaat luistert dan niet naar de stem van egoïsme dat ver voor zichzelf uitkijkt. Evenmin naar het verlangen om consistent met jezelf te zijn. Het geweten is boodschapper van de Eeuwige, ‘de inheemse plaatsvervanger van Christus’.
En daarom was dezelfde Newman vurig pleitbezorger van een gelovig klimaat in de kerk, het gezin en het onderwijs. Want tot zo´n gewetensvol mens moet je gevórmd worden.
Newman was een van de grootste theologen uit het negentiende-eeuwse Engeland. Tot op heden wordt hij bewonderd als gedreven zoeker naar waarheid, met eerbied voor de traditie en tegelijk open voor nieuwe sporen waarop de Geest de kerk wil leiden, een oprecht gelovige. Hij behoorde tot de zogenaamde Oxfordbeweging. Die streefde naar een opwekking van geestelijk leven in de kerk door hernieuwde aansluiting op oude katholieke wortels. Liturgie, gebed, sacrament en ambt stonden hoog in het vaandel. In 1845 stapte hij van de Kerk van Engeland over naar de RK Kerk. Newman werd een belangrijke pion in het streven naar katholieke terreinwinst op de Anglicanen. De toenmalige paus maakte hem in 1879 kardinaal. En onlangs in 2010 werd hij door paus Benedictus zalig verklaard, de eerste Britse zalige sinds de Reformatie. De paus prees hem voor het verdedigen van de vitale plaats van godsdienst in de samenleving. Maar Newman heeft ook altijd onder niet-katholieken respect genoten en inspirerend gewerkt op hun vernieuwing van kerk en liturgie.
Zijn uitvaart schijnt 15.000 mensen op de been gebracht te hebben. Zijn preken in mooi Engels waren veel gelezen. Zijn wapenspreuk was Cor ad cor loquitur, hart spreekt tot hart.
Newman. Mooie naam. Moesten we niet allemaal ‘de nieuwe mens aantrekken’ (Efeziërs 4: 24)?