Harmen Jansen

theologie, kerk en samenleving

  • Home
  • Heiligenkalender
  • Mijn publicaties
    • Mozesboek
    • Artikelen
    • Overige boeken
  • Activiteiten
  • Kerk en Theologie
    • Kerk
    • Theologie
  • Opgemerkt
  • Geschiedenis
  • Heiligenkalender januari-april
  • Heiligenkalender mei-augustus
  • Heiligenkalender september-december

Jhieronimus Bosch – *circa 1450, ´s-Hertogenbosch – 9 augustus 1516 aldaar begraven

Posted on 01/01/2017

Moraliteit saelt wesen

500 jaar geleden werd hij in zijn stad Den Bosch begraven. Een groot kunstenaar. Maar hoort ´den duvelmakere´ ook in deze rubriek Geloofsgetuigen? Een paar bezoekers van de schitterende tentoonstelling van zijn werk eerder dit jaar in zijn stad vonden desgevraagd van wel. Ik aarzelde. Met zichtbaar plezier verzon hij allerlei wangedrochten: ´vreemde drollen ende seltsame grillen´. De Tuin der Lusten is een feest van blote lijven. En geestig schildert hij op De Hooiwagen hoe iedereen, de geestelijkheid incluis, een graantje meepikt van de rijkdommen des levens, ook al voert het naar de hel. Waarop hij ook graag zijn fantasie loslaat met misschien verwerking van eigen herinneringen aan een heuse stadsbrand: de hel op aarde die iedereen kon treffen.
Maar een schilder met goed betalende kerkelijke opdrachtgevers hoeft zelf niet per se religieus te zijn. Soms hebben juist nogal seculiere componisten, filmmakers en schilders grote religieuze werken geschapen. En wie hemel en hel op het witte doek of het kale hout brengt weet dat hij eigen verbeelding projecteert op wat per definitie de voorstelling te boven gaat.
Aangeland bij De Hooiwagen hoorde ik een moeder haar kind uitleggen wat voor figuren er allemaal aan het hooi staan te trekken, onnadenkend en kortzichtig bezig om het eigen geluk na te jagen. Het jochie was vol aandacht. Die kreeg wat mee. Precies wat Bosch beoogt. Mensen laten nadenken over hun keuzes. Hij waarschuwt voor dwaasheden, stelt wangedrag aan de kaak. En schildert kluizenaars als voorbeelden voor de strijd tegen alle zonden.
Aan het begin van de tentoonstelling stond De Landloper, een pelgrimsfiguur die blijkens allerlei subtiele symbolen op het schilderij in de vorm van een spiegel je uitnodigt om ‘te bespiegelen’. In hoeverre weet jij je aan de verleidingen te ontrukken die je van het ‘lopen van de Weg’ willen afhouden? Er komen geen Jezus of Maria op voor. Er wordt niet geknield of gebeden. Hoogstens op aanpalende schilderijen. Het gaat om jou in het nu.
Op het schilderij dat de hekkesluiter vormde was de ‘tunnel naar het licht’ geschilderd zoals veel mensen die na bijna-dood-ervaringen die wel beschrijven. Voor het eerst in de geschiedenis! Uit eigen ervaring? We weten het niet. Wel dat hij allerlei geestelijke lectuur onder ogen gehad moet hebben. Hij was lid van een genootschap dat zich liet inspireren door de Moderne Devotie, de beweging voor spirituele verdieping die dan al eeuw lang actief is.
Misschien is juist in die spannende combinatie van spot en humor met ernst en van spirituele bezonnenheid met alledaags leven in huwelijk, baan en stad wel zijn boodschap gelegen.

(2016)

Posted in: Uncategorized | Tagged: kunst, spiritualiteit

Ignatius van Loyola – *24 december 1491, kasteel Loyola (Sp) – †31 juli 1556, Rome

Posted on 01/01/2017

.. dat wij in al onze activiteiten, voorzover als mogelijk, vrij zijn, op ons gemak bij onszelf en gehoorzaam aan het licht, dat in het bijzonder aan ieder is gegeven

Paus Franciscus is een Jezuïet. Oprichter van de Societas Jesu en de eerste generaal van deze orde was Ignatius, een Spaans geestelijke en auteur van de Geestelijke Oefeningen. Hij was een oudere tijdgenoot van Calvijn. Hun paden hebben elkaar in 1534 nog bijna gekruist doordat ze na elkaar in Parijs op hetzelfde instituut hebben gestudeerd. De een werd leider van de Reformatie, de ander riep het staande leger van missionarissen in het leven dat de Contra-Reformatie van de paus ging dienen. Tegenpolen dus, maar wel met eenzelfde passie om mensen tot geestelijk leven en intieme omgang met God te brengen.
Ignatius was de zoon van een Spaanse edelman, geboren in Baskenland.  Een ommekeer in het leven van de ambitieuze jongeman vond plaats toen hij diende in het Spaanse leger. Bij de Franse belegering van Pamplona in 1521 verwondde een kanonskogel zijn benen. Tijdens zijn ziekbed werd hij zich bewust van verschillende innerlijke gemoedsbewegingen bij wat hij las: behalve ridderromans ook boeken over het leven van Jezus en over heiligen zoals Franciscus van Assisi. Dit was het begin van zijn methodische ‘onderscheiding der geesten’. En hij kreeg visioenen. Eenmaal genezen hing hij zijn wapenrusting aan de kapstok bij een Mariabeeld. Met een streng ascetisch leven nam hij zichzelf stevig onder handen. Daarbij reisde hij onder meer naar Palestina.
De Geestelijke Oefeningen uit 1522-’24 vormen een stap-voor-stap-handleiding voor een vierwekentraining van bezinning en meditatie aan de hand van de thema´s zonde, het leven, het sterven en de opstanding van Christus. Het werd pas in 1548 gedrukt. Intussen had hij met enkele geestverwanten in 1534 de plechtige geloften van een monnik afgelegd. In 1540 werden de statuten van de orde goedgekeurd.
De orde groeide snel. De Jezuïeten gingen van meet af de hele wereld over en waren overal actief in onderwijs en wetenschap, kerkbouw, biecht afnemen, zorg aan pestlijders. Ze stichtten universiteiten, bouwden kerken, adviseerden en bekritiseerden overheden en stichtten de staat Paraguay. Hun politieke invloed riep ook verzet op. Onder druk van verschillende Europese hoven werd hun orde in 1773 door de paus opgeheven. Ze moesten in ballingschap tot een andere paus hen in 1814 weer de ruimte gaf.
‘Ignatiaanse’ meditatie is recent ook onder protestanten aan een opmars begonnen. Een belangrijk ´exercitie´ die Ignatius aanprees is namelijk het in werking zetten van de verbeeldingskracht bij het eerbiedig overwegen van een Bijbelgedeelte. Deze visualisering en de aandacht voor de innerlijke gewaarwordingen daarbij kan sterke effecten hebben.
(2016)

Posted in: Uncategorized | Tagged: kerkgeschiedenis, spiritualiteit

Arsenius – *plm 354, Rome †rond 440, Troë bij Memphis

Posted on 30/12/2016

Arsenius is een woestijnvader uit het begin van de christelijke kloostertraditie. Hij was diaken toen hij een aanstelling kreeg aan het hof in Constantinopel van keizer Theodosius de Grote, de man die het christendom tot staatsgodsdienst van het Romeinse rijk uitriep. Hij moest de prinsen onderwijzen. Maar de riante positie en het luxe bestaan bevielen hem steeds minder. ‘Zwijg en bewaar de stilte’ kreeg hij als antwoord op zijn gebed om redding. Rond zijn vijftigste vertrok hij naar Alexandrië, aangetrokken door de roep van de monniken in de Egyptische woestijn. Zijn roem snelde hem vooruit. Maar toen hij in de deur verscheen van Johannes de Dwerg die hem zou begeleiden, keurde deze abt hem geen groet of blik waardig. Na een tijdje wierp hij hem een stuk brood voor de voeten. Arsenius schrok er niet voor terug. Precies wat hij zocht.
De manier waarop Egyptische monniken en zusters hun egocentrische verlangens te lijf gingen nam soms bizarre vormen aan. Arsenius leefde ook sober, maar niet extreem. Een andere monnik uitte een keer daarover verbazing. Waarop deze als antwoord kreeg dat menig monnik in zijn vorige leven herder of boer geweest was en dus gewend aan slapen op de grond, maar dat Arsenius zijn halve leven tussen linnen lakens op zachte bedden had geslapen.
Arsenius liet gemakkelijk tranen lopen. Bijvoorbeeld over het gedrag van zijn vroegere leerlingen toen ze keizer waren geworden.
Maar de beroemde geleerde werd een echte hesychast: kluizenaar die stilte (hesychia) zoekt. In een van de verhalen zit hij alleen met de Heilige Geest in een boot. Zijn zwijgen is de keerzijde van zijn poging om steeds in contact te blijven met de innerlijke Bron. Daarin is hij ongemakkelijk. Hij jaagt mensen weg. ‘Als jullie horen dat Arsenius ergens is, kom dan niet in zijn buurt’. Zo’n behoefte aan stilte en rust kan ook egocentrisch zijn. Deze stilte gaat niet over angst voor kritiek, afwijzing of spot. Of over gebrek aan interesse voor anderen. Arsenius dwingt vooral om na te denken over ons spreken. Worden onze woorden geboren uit luisteren: naar jezelf, naar je eigen ‘beter weten’, naar wat iemand echt vroeg, naar wat de ander tussen de regels door zegt of schrijft of chat, naar de Ander? Het hart ligt vaak gauw op de tong, maar wat voor een hart? En Arsenius is dan extra lastig voor dienaren van het Woord: zij die van spreken en schrijven hun beroep hebben gemaakt en vanwege hun opleiding en ervaring menen wel eens iets te weten.

Posted in: Uncategorized | Tagged: kerkgeschiedenis, spiritualiteit

Sint Patrick – *Plm. 400 Engeland – † 17 maart 461, Saul bij Downpatrick, Ierland

Posted on 30/12/2016

patrickIk kan niet zwijgen over zulke grote zegeningen en zo’n groot geschenk als de Heer mij gegund heeft in het land van mijn gevangenschap

Duizenden heeft hij gedoopt, veel kerken gesticht. Sinds de zevende eeuw is hij al vereerd als beschermheilige van Ierland. Zijn vaste symbool is een klavertje drie. Het zou volgens de legende door hem gebruikt zijn om de leer van Gods drie-eenheid uit te leggen. Dankzij de verspreiding van Ieren over gehele wereld werd St. Patrick in veel landen een feestdag, met veel groen. Heel geliefd is ook de ‘Ierse reiszegen’ die aan hem wordt toegeschreven: ‘De Heer is voor u om u de juiste weg te wijzen. Achter u, om u te bewaren. Naast u, om u in de armen te sluiten. Onder u om u op te vangen wanneer u dreigt te vallen. In u om u te troosten als u verdriet heeft. Boven u om u te zegenen. Zo zegene u Vader, Zoon en Heilige Geest’. Maar of de woorden ook echt van hem zijn is maar de vraag.
Patricius Magonus Sucatus werd eeuw geboren aan de westkust van Engeland. Hij was een Romein, zoon van Calpurnius en Conchessa. Vader was een diaken, diens vader een priester. Toen hij 16 jaar oud was, werd Patrick werd gevangen genomen door binnenvallende zeerovers en als slaaf verkocht in Ierland aan een stamhoofd en druïde met de naam Miliuc. Deze liet Patrick werken als veehoeder. Zo vertelt Patrick zelf in zijn ‘Confessio’, een terugblik op zijn leven.
In de Ierse open lucht met de schapen onderweg wordt bidden een gewoonte voor hem, ongeacht sneeuw of ijs. ‘Meer en meer kwam de liefde van God en de eerbied voor God in mij, en het geloof groeide en mijn geest werd geoefend, totdat ik wel honderd keer per dag bad en in de nacht bijna evenveel’. ‘De Geest brandde in mij in die tijd’.
Na zes jaar hoort hij in een droom een stem: ‘Je gaat naar huis. Zie, je schip ligt gereed’. De volgende morgen neemt hij de benen en loopt naar de kust. Gevaarlijk. Een weggelopen slaaf is zijn leven niet zeker. Patrick vindt een schip, beleeft onderweg avonturen en keert terug naar huis. Maar daar hoort hij in een droom weer een stem van overkant om terug te komen. Hij volgt in Frankrijk een scholing tot geestelijke. Dan gaat hij terug naar Ierland om het evangelie te verkondigen. Hij kent er de taal en de gewoontes. Hoewel er dan al een tijd christendom in Ierland is blijft het een riskante onderneming. Er is oppositie van druïden. Patrick schrijft dat hij streefde naar een leven ‘in goed vertrouwen jegens de heidenen’, want het mocht niet gebeuren dat om hém Gods Naam gelasterd zou worden. Ze zouden ook niet vervolgd mogen worden. Eens moet hij zich verdedigen tegen een beschuldiging van zelfverrijking, terwijl hij juist grote geschenken weigerde en gewoon was te betalen voor begeleiders en beveiligers op zijn tochten.
Door het verhaal van Patrick heen schemert nog de invloed van de cultus van de zon, populair onder Romeinen en Kelten. Maar in de slotzinnen van zijn geestelijk testament herinnert hij er nadrukkelijk aan dat die zon niet altijd blijft schijnen. Patrick vertrouwt op de blijvende kracht een andere zon: Jezus Christus.

Posted in: Uncategorized | Tagged: kerkgeschiedenis, spiritualiteit

Mijn voorpagina´s in de Protestantse Kerkbode van 2016

Posted on 30/12/2016

Verhulst en Tora: Bloedboek?
http://www.pgwh.nl/nl/290-dominee-harmen-jansen/472-bloedboek

Veranderde visie op Israël
http://www.pgwh.nl/nl/187-ongecategoriseerd/470-veranderde-visie-op-israel

Emigreren of pelgrimeren (over hemelvaartsdag, een boek van Gied ten Berge en omstreden praktijken van Christenen voor Israël)
http://www.pgwh.nl/nl/290-dominee-harmen-jansen/471-emigreren-of-pelgrimeren

Zijn wij niet allen landlopers? (over een schilderij van Jeroen Bosch)
http://www.pgwh.nl/nl/290-dominee-harmen-jansen/469-zijn-wij-niet-allen-landlopers

Duurzaamheid? Floreerbaarheid! (Naar aanleiding van de film ‘Cowspiracy’)
http://www.pgwh.nl/nl/290-dominee-harmen-jansen/497-duurzaamheid-floreerbaarheid

Geloofsgemeenschap? Vriendengenootschap!  (naar aanleiding van een nieuwe publiciteitscampagne van de PKN)
http://www.pgwh.nl/nl/290-dominee-harmen-jansen/496-geloofsgemeenschap-vriendengenootschap

 

 

Posted in: Kerk, Opgemerkt, Theologie | Tagged: bijbeluitleg, ethiek, Israël, kunst, Palestijnen, PKN-zaken, politiek, spiritualiteit, Theologie

Charles Taylor

Posted on 21/09/2010

Ook ik ben intussen een fan van Charles Taylor. Niet de criminele bendeleider uit zwart Afrika, maar de Canadese filosoof, winnaar van de prestigieuze Templeton-prijs. Zijn boeken zijn veel te dik, en daarom voor te weinig mensen toegankelijk, jammer. ‘Bronnen van het Zelf’, bijna 700 blz. leesstof. Een seculiere tijd, zo’n 1000 blz. Alleen thrillers van die omvang zijn om door te komen. Maar ik doe mijn best en merk dat ik soms juist nog meer zou willen, meer informatie over de personen die hij voor het voetlicht brengt, citaten uit hun boeken, illustraties erbij. Het zijn prachtige verhalen over hoe we geworden zijn die we zijn, wij westerlingen die te druk zijn met onszelf te onderscheiden van anderen en ons authentieke zelf te ontdekken, te ontwikkelen en te ontplooien om nog echt intensief aan God, geloof en kerk te doen. In zekere zin zijn het ook thrillers die een complot ontrafelen en de spanning erin houden. Taylor bestrijdt met kracht van scherpe historische analyses dat er voor God niets anders op zit dan om uit ons blikveld, uit onze gedachten en gevoelens te verdwijnen. Omdat veel wetenschap, pers en media samen een soort complot lijken te hebben gesmeed om ons dat te laten denken, is er zoveel intelligentie en zoveel boekpapier nodig als Taylor inzet. Wat Taylor laat zien is dat het bepaald niet zo is, dat alleen de wetenschappers, de literatuur, of de kunstenaars zijn die de moderne westerling en met zijn ongeloof ‘gemaakt’ hebben. Kerkleden willen nogal eens beschuldigend wijzen naar hun te moderne dominees zijn die de kerken leeg zouden hebben gepreekt. ‘De theologen gingen voorop’ luidt een titel van een boek over de leegloop van de gereformeerde kerken sinds de jaren ’60. Taylor laat zien hoe invloedrijk economische en politieke factoren zijn. Bijvoorbeeld de prijsdaling van consumptieartikelen door massaproductie gecombineerd met stijging van inkomen, dus welvaart. Of het verschil tussen Noord-Amerika of Noord-West-Europa, met een heel andere politieke geschiedenis, waardoor het er met het christendom anders voorstaat.
De historische veranderingen betekenen wel dat ook bij Taylor allerlei antwoorden van vroeger niet meer ‘kunnen’. De dorpsparochie van de 19de eeuw tot en met de vijftiger jaren komt niet meer terug. Het geloof van voor Darwin is niet meer voor ons beschikbaar. Wat overblijft is de mogelijkheid en de noodzaak van gemeenschappelijk authentiek-christelijke spiritualiteit. Vermoed ik, want ik ben nog niet klaar met Taylor. (Wordt vervolgd)

Posted in: Geschiedenis, Theologie | Tagged: filosofie, geschiedenis, spiritualiteit, Theologie

Gelovigen werken niet aan zichzelf?

Posted on 08/08/2009

Volgens een kosteres in Zuid-Holland zijn kerkgangers alleen maar met het instand houden van hun geloof bezig en vergeten ze aan zichzelf te werken. Aldus een interview in Trouw, augustus 2009, in een serie die al jaren loopt over religieuze ervaringen. Ook deze geinterviewde mevrouw had een ervaring doorgemaakt. Ze liet nu het oog vallen op Soestdijk als ideale plek om een centrum te stichten voor spirituele verandering van mensen.
Typisch iets van deze tijd, die zwart-wit tegenstelling tussen kerkelijk geloven en buitenkerkelijke spiritualiteit. Bijna hoogmoedig. Je hebt ‘ervaren’, en nu ‘weet’  je, en ‘weet’  je tegelijkertijd dat die anderen in de kerk om je heen ‘nog niet zover zijn’ als jij. Alsof er in de kerk niet wekelijks door kerkbezoekers  in gebed en lied, bezinning, rituelen en symbolen naar een God gezocht wordt die ook ‘in’  je woont en door jou werken wil.
Een prachtige slogan luidt ‘zoek niet de ervaring, zoek God’.  Jezus zei ‘zoek eerst het Koninkrijk van God en zijn gerechtigheid en alle dingen zullen je worden toegeworpen’.

Posted in: Opgemerkt | Tagged: spiritualiteit

Mooi boek over de Psalmen

Posted on 05/08/2009

Drama van crisis en hoop. De psalmen: gedicht, gebundeld en gebeden, uitg. Meinema 2008, ISBN 978 90 211 4169 5, is een prachtig boek over de Psalmen. Het geeft heel veel wetenswaardigs over de ontwikkelingen in het wetenschappelijk onderzoek van de Psalmen, laat helder zien hoe de opbouw van het boek Psalmen is en van afzonderlijke psalmen, trekt mooie thematische lijnen en vertelt ook fraai over de doorwerking in de geschiedenis. Prachtig zoals Augustinus de Psalmen wilde lezen! In mijn boek Vijf stenen, vijf broden zat ik min of meer op dezelfde lijn van denken. Waar Schuman het proces van Davidisering benadrukt, waaraan de Psalmen zijn onderworpen, leg ik wat meer accent op zoiets als de ‘mosaïsering’. Ook Schuman onderkent de vijfdeling, maar doet er niets mee. Terwijl hij juist laat zien dat het verhaal van David en Goliath een belangrijke rol speelt in het proces van Davidisering in de fase van afronding van het kanonieke Psalmboek, zoals blijkt uit de apocriefe Psalm 151, of veel later de afbeeldingen in het Utrechts Psalter na Psalm 150. David raapt in dat verhaal vijf stenen. Hij heeft de vijf wijsheden van de Tora op zak. Maar dat kunnen geen andere zijn dan de vijf wijsheden van de Psalmen. Wie David zegt, zegt niet alleen Psalmen maar ook Mozes. Deze ‘messias’ zingt zich niet los van Tora, maar beaamt hem en zingt hem te binnen.

Posted in: Opgemerkt, Theologie | Tagged: bijbeluitleg, Psalmen, spiritualiteit
« Vorige 1 2

Welkom op de weblog van Harmen Jansen
theoloog, predikant van de Protestantse gemeente te Winsum-Halfambt (Gr.)

Tweets by @HarmenGJzn Follow @HarmenGJzn

Heiligenkalender bevat de schrijfsels uit de rubriek 'Geloofsgetuigen' in Geandewei en Protestantse Kerkbode. Op alfabetische volgorde en kalendervolgorde. Gestart 1-1-2014

Email: dshjansen@gmail.com

portret verkleind

Copyright © 2023 Harmen Jansen.

Theme by ThemeHall.