Gandhi, satyagraha, tractors en Palestijnen

Posted on

Zomervakantie betekende tijd om een goede biografie te lezen over Gandhi. Met de recent vertaalde biografie van Ramachandra Guha werd het ondanks de meer dan 1500 bladzijden bepaald geen straf. Eerder een religieuze ervaring om zo urenlang meegenomen te worden op een indrukwekkende zoektocht naar menswaardig leven in tumultueuze omstandigheden.
Mooi ingedeeld, gebaseerd op een schat aan informatie en op enorme historische kennis, zonder persoonsverheerlijking. En nog los van de werkelijk unieke persoonlijkheid van Gandhi een mooie manier om een van de grootste landen van de wereld en een veelbewogen geschiedenis een beetje beter te begrijpen (binnenkort meer inwoners dan China!).
Wat een wonderlijk mannetje was Gandhi. Inderdaad klein. En mager. Levenslang streng vegetariër en aanhanger van naturgeneeswijzen. Afkerig van moderne westerse technologie, al brengt hij zijn halve leven in treinen door als hij niet gevangen zit. Probeert de Engelse textielindustrie te beconcurreren door iedereen aan het handmatig spinnen te zetten. Zit waar hij ook heenreist zelf dagelijks minstens een uur achter het spinnewiel, halfnaakt in zijn eeuwige dhoti sinds hij ook de westerse kledij heeft afgezworen. Levenslang een blinde vlek voor zijn aandeel als veeleisende autoritaire vader in de ontsporing van zijn oudste zoon. Guha beschrijft de obsessies onverbloemd.
Niet fraai voor onze eigen geschiedenis is dat hij zijn kwaliteiten als leider ontdekte en ontwikkelde in gevecht tegen blank racisme en suprematie in Zuid-Afrika, met tegenover zich de voormalige generaal van de Boeren en vervolgens Britse goeverneur met Nederlandse voorouders Smuts (1870-1950), die geen duimbreed toegeeft aan de eis van meer rechten. Dankzij die tegenstand ontwikkelt Gandhi de praktijk van satyagraha en ahimsa: geweldloos burgerprotest met stakingen, een mars en bereidheid om gevangenisstraffen uit te zitten. In Zuid-Afrika sticht Gandhi ook al een ashram, een woon- en werkgemeenschap. Daar wordt ook zijn tijdschrift uitgegeven. Voor de discriminatie van de zwarte – inheemse! – bevolking heeft hij totaal nog geen oog. Dat wordt veel later pas anders.
Ik stond eens op het perron van Pietermaritzburg op de plek waar Gandhi uit de trein was gezet omdat hij zich niet hield aan de bordjes die plaatsen alleen voor blanken reserveerden. Maar het belang van dat moment wordt gerelativeerd door Guha, net zoals wel meer momenten die iconisch zijn geworden dankzij de film van Attenborough.
Belangrijker en interessanter is de religieuze gedrevenheid die altijd centraal staat. Diep geworteld in Hindhoe tradities en overtuigingen verbindt hij zijn religieuze opvattingen met die van andere godsdiensten, in het bijzonder met de Bergrede uit de Bijbel. Gandhi houdt een dagelijks gebedsuur met teksten en liederen uit verschillende godsdienstige tradities, ook de islam. En wekelijks ook een stiltedag zonder activiteiten, hoogstens dat hij zijn oor te luisteren legt voor verhalen die niet kunnen wachten. Voor alles was hij de geestelijk leider. Bijna al zijn hongerstakingen – die hij wonderbaarlijk overleefde, menige Brit dacht dat er dan dus wel gesmokkeld moest zijn met glucose – zijn gericht op het uitzuiveren van wanpraktijken in zijn eigen gemeenschap of zijn achterban.

Vanaf zijn terugkeer naar India in 1915 – dan begint deel 2, hij is dan al 45 – geniet hij een enorme belangstelling en populariteit. Hij wordt het boegbeeld van het verzet tegen het Britse regiment en van de grote Congrespartij. Hij is vooral de pleitbezorger van de eenwording van het ernorme land op basis van godsdienstige tolerantie en geloof in de waarde van de eigen cultuur. Zo probeert hij bijvoorbeeld een brug te slaan tussen de moslim- en hindoegemeenschappen door na de val van het Turkse rijk hartstochtelijk (maar tevergeefs) mee te ijveren voor het behoud van het Turkse kalifaat. Hij streeft een hervorming van het kastenstelsel na, waarbij de verschillende kasten zich niet meer boven elkaar verheffen, maar alleen ‘horizontaal’ in respect naast elkaar blijven bestaan. In zijn eigen ashram wordt op voet van gelijkheid geleefd. En hij ziet zich steeds meer genoodzaakt – vooral ook dankzij het optreden van de radicale Amedkar – om tenslotte het hele kastenstelsel te bestrijden. Zoals ook zijn behandeling van vrouwen steeds meer op basis van gelijkwaardigheid plaatsvindt. Al blijft hij onverbiddelijk vasthouden aan de eenmaal gemaakte keuze voor een celibatair leven binnen zijn huwelijk – nog zo’n merkwaardige obsessieve trek: zijn negatieve waardering van seks. (In andere ashrams in India zal later een andere boodschap klinken!)
Het Hindoeïsme moet in elk geval ook hervormd worden. Tekenend is dat hij zijn hele leven haast nooit in een tempel komt, of het moest zijn om demonstratief de openstelling voor alle kasten mee te vieren. Hij reist voor die hervorming stad en steeds meer ook land af, met een missie die zich verbreedt naar integrale dorpsverbetering. En ondertussen beantwoordt hij duizenden brieven over alle mogelijke vragen die men de Mahatma (‘grote ziel’) voorlegt.
Zijn vele acties om meer rechten en meer politieke zelfstandigheid af te dwingen – waarvan de beroemde Zoutmars tegen de belasting op het zout maar een klein voorbeeld is – brengen hem veelvuldig achter slot en grendel. Wat was Churchill een racistische hork, evenals zijn klonen in het bestuur van India het vaak waren! De Tweede Wereldoorlog brengt Gandhi grotendeels opgesloten in een paleis door. Of de gruwelijke ernst van het nazidom (ver weg) en ook de wreedheid en de omvang van de Japanse terreur (dichtbij) wel helemaal tot hem doordrong? Ik aarzel. Ook de biograaf heeft hier misschien zelfs nog een te roze bril op, met zijn ‘wat als’- gedachte-experiment n.a.v. het voorgenomen maar gecancelde bezoek van Bonhoeffer aan Gandhi’s ashrams. Helemaal afwijzend stond ook Gandhi tenslotte niet tegenover leger en politie als organen van een staat.

Het meest indrukwekkende getuigenis van de kracht van geweldloos verzet wordt denk ik door Gandhi geleverd rond de tijd dat de Britten gaan vertrekken. Het is duidelijk dat het land in tweeën uiteenvalt. Naast India wordt een staat voor moslims in het leven geroepen: Oost- en West-Pakistan. Het uiteengaan gaat met veel etnisch-godsdienstig geweld gepaard. Hij had zich hier nu juist levenslang tegen verzet. Terwijl de moslimliga en in het bijzonder Jinnah hem al decennialang wegzette als ‘hindoeleider’ bleef hij zich altijd opwerpen als pleitbezorger van een gemengde samenleving. Maar juist als de onderhandelingen over de naderende staatkundige zelfstandigheid tot een climax komen en men hem in New Delhi bij de onderhandelingen wil hebben, vertrekt hij naar de brandhaarden van oplaaiend etnisch geweld om zich daar tussen de mensen te vestigen. Met een hongerstaking dwingt hij – intussen tegen de 80 – in Calcutta bij de plaatselijke leiders een einde aan het geweld af. Hij wil dan naar de Punjaab, maar de noodzaak om ook Delhi met een hongerstaking te pacificeren houdt hem daarvan af.
Hoezeer ook Hindoes geradicaliseerd waren bleek toen hij door zo’n extremistische Hindoe werd vermoord. Tijdens een gebedsuur.
Het is echt aan deze offers van Gandhi te danken dat er in India decennialang een veel toleranter cultureel-godsdienstig klimaat heerste dan in de nieuwe buurstaat.

Een nieuwe Jezus? Jezus was zeker één van zijn grote voorbeelden. Op trektocht door Bengalen las hij op kerstmis 1946 in zijn openbare gebedsuur 1 Corinthiërs 13 over de macht van de liefde! Zijn hongerstakingen waren vormen van plaatsvervangend lijden en boetedoening voor misdragingen van anderen. Hij wierp als het moest het vege lijf in de strijd. En altijd betoonde hij een ongelooflijk respect voor de persoon van zijn tegenstander, steeds op zoek ook naar de dialoog, hoe akelig diens gedrag en diens opvattingen ook waren!

Nee, trekkers die op snelwegen spookrijden zijn geen vreedzaam protest. Intimidatie is ook een vorm van geweld. Onze regering zou ik ook niet willen vergelijken met het Britse koloniale regime. Wel zou je in ons oververhitte land verlangen naar een Gandhi die zich fysiek tussen de conflicterende partijen werpt om vreedzaam overleg en wederzijds respect af te dwingen. Om mensen te winnen, niet om van mensen te winnen.

En de Palestijnen? Het moderne zionisme, de Balfour declaration, het Britse besuur over Palestina, joden en Arabieren met elkaar en met het Britse bestuur in conflict en tegenslotte het geweld rond de stichting van de staat Israël: het loopt allemaal parallel met dit verhaal van Gandhi, India en Pakistan. Er had kortom een andere staat kunnen ontstaan in het o zo (on)heilige land.
Buber had zoiets gewild. Zijn homeland zionisme beoogde een staat voor twee volken. Maar toch verbleekt de glans van deze eerbiedwaardige Jood voor mij bij die van Gandhi. In zijn brief aan Gandhi (dl 2, pag. 573) ontpopt hij zich met neerbuigende opmerkingen over Arabieren als een aanhanger van de leer van de superioriteit van zijn volk, om niet te zeggen als een racist. En bijna 75 jaar later hebben racisme en extremisme het daar alleen maar meer voor het zeggen gekregen, net als helaas zoals het lijkt ook in het India van Modhi.

helaas een uitgave zonder foto’s en landkaarten


Vedanayagam Samuel Azariah – 17 augustus 1874, Zuid-India – 1 januari 1945

Posted on

We hebben vrienden nodig!

Het is 1910. In Edinburgh, Schotland, wordt een grote Wereldzendingsconferentie gehouden. Men beraadt zich over de voortgang van de wereldwijde zending en evangelisatie. Na ‘de eeuw van de zending’ is ook op het zuidelijk halfrond het christendom gaan groeien. Toch zijn van er van de twaalfhonderd gedelegeerden slechts zeventien zelf uit dat zuiden afkomstig. Een ervan is een christelijk leider uit India, Samuël Azariah. Aangemoedigd door John Mott, de grote zendingsman van dat moment, spreekt hij zijn speech recht uit zijn hart. Beleefd maakt hij de vergadering duidelijk dat het tijd wordt dat kerken in het zuiden onafhankelijkheid krijgen. Geen vaderlijke betutteling meer, maar ondersteuning op voet van gelijkheid als broeders en zusters. ‘We hebben vrienden nodig’.
Het wordt een beroemde zin. Het Zuiden van de wereld meldt het Noorden dat het andere verhoudingen wil! Pas een halve eeuw later komt er daadwerkelijk een einde aan het westerse kolonialisme, als het ene na het andere land in Azië en Afrika zich losmaakt uit de westerse voogdij van landen als Groot-Brittannië, Frankrijk en Nederland. En dat gaat lang niet altijd vriendelijk. Paternalisme is moeilijk af te leren.
Azariah was zoon van een dorpspastor. In 1905 was hij de eerste Anglicaanse bisschop in India geworden, van het nieuwe bisdom Dornakal, Madras. Hij preekte vaak over de vier demonen Dirt, Disease, Debt, Drink: vuil, ziekte, schuld en drank. Hij maakte ook duidelijk dat het evangelie haaks staat op het kastenstelsel. De ‘onaanraakbaren’ hadden zijn grote aandacht. Op dit punt had hij ook een belangrijk meningsverschil met niemand minder dan Mahatma Gandhi. Gandhi zag ook dat het Hindoeïsme een ingrijpende verandering nodig had. Maar hij was tegen christelijke zending. Azariah vond dat er niets minder dan een bekering nodig was. Het Hindoeïsme was te nauw verbonden aan het onderdrukkende kastenstelsel. Net als in de begintijd van het christendom is het Evangelie een kracht die de wereld op zijn kop zet. Overigens nam Azariah in liturgie, kleding en kerkbouw wel allerlei elementen van de cultuur van zijn land over.
Nog steeds hebben mensen en bevolkingsgroepen te lijden onder onderdrukking, uitbuiting, politieke chaos. Zien wij de ander die onze vriendschap nodig heeft?
(2018)

Khan Abdul Ghaffar Khan – *6 februari 1890, Punjab, Brits India – † 20 januari 1988, Peshawar, Pakistan

Posted on

Mijn religie is waarheid, liefde en dienst aan God en mensen

Misschien kan het een bijdrage zijn aan vrede tussen godsdiensten als we heiligen van elkaar erkennen. ´Bacha Khan´ (‘koning Khan’), een Pashtun, is dan een kandidaat. Hij was een moslim uit een regio vol etnische spanning en gewelddadig conflict, maar behoorde tot de categorie zeldzame leiders die consequent en vanuit een diep geloof geweldloosheid voorstonden. ‘Geweldloosheid is liefde en wakkert moed in mensen aan’.
Al vanaf 1910 was hij actief in het onderwijs en het stichten van scholen. In 1929, na de pelgrimage naar Mekka gemaakt te hebben, stichtte hij de Khudai Khidmatgar (dienaren van God), herkenbaar aan rode shirts. Ze kregen met keiharde bestrijding door het Britse regime te maken. De democratische beweging voor sociale hervorming streefde naar onderwijs voor jongens én meisjes, ontwikkeling en uitbanning van bloedwraak. In de jaren ’30 werd hij een van Gandhi’s naaste bondgenoten. Ze stonden zij aan zij in het verzet tegen de Britse overheersing, maar ook tegen de opdeling van het Aziatische subcontinent langs etnisch-godsdienstige lijnen. Hij bleef de Congresbeweging van Gandhi en Neru trouw, ook toen de moslimliga steeds meer afstand nam uit angst dat na vertrek van de Britten de moslims zouden worden onderdrukt door de hindoe’s. De Britten gaven feitelijk steun aan deze islamitische afscheiding. Ze zetten de top van het Congres tot het einde van de Tweede Wereldoorlog gevangen. Het was zijn zoveelste Britse gevangenschap.
De Pashtun raakten in 1947 bij de deling van Brits India over verschillende landen verdeeld. Bacha Khan ging in het Pakistaanse deel wonen, erkende de staat en zette zich politiek in voor meer autonomie van zijn Pashtun. Zonder resultaat. Hij werd tot aan het einde van zijn leven gedwarsboomd, gevangen gezet of verbannen, nu door de regering van Pakistan. Al met al zat hij een derde van zijn lange leven gevangen. In 1963 was hij Amnesty Internation als gewetensgevange van het jaar. Tijdens een jubileum van de Congresparij in India werd hij geëerd met een bijzondere onderscheiding. Hij werd ook voorgedragen voor de Nobelprijs voor de vrede. Zijn begrafenis in Afghanistan werd bijgewoond door 200.000 mensen. De oorlog die er op dat moment in Afghanistan woedde werd er zelfs voor stil gelegd.
Bij haar toespraak voor de VN door de Pakistaanse Malala noemde zij Bacha Khan als een van haar drie helden, naast Mandela en Moeder Teresa. Onder de Taliban is hij gehaat.

(2018)

Esther John (Named Qamar Zia) – ‘Maak je van alles los, Jezus roept’

Posted on

Esther John14 oktober 1929 Madras (Brits India)    –   2 februari 1960  Chichanatwi  (Pakistan)

In 1998 werd er een beeldengalerij geplaatst boven de westelijke ingang van de Westminster Abbey in London. Tien levensgrote figuren in steen vullen nissen die 500 jaar leeg gebleven waren. Boven de hoofdingang van deze drukbezochte toeristische trekpleister herinneren zij aan bijzondere christenen uit de twintigste eeuw van over de gehele wereld, allemaal om het leven gekomen door geweld en onderdrukking. Indrukwekkend. De kerk zelf is vooral een monument voor nationale beroemheden. Hier rust de Britse trots. Maar bij de ingang wordt de bezoeker er zo aan herinnerd dat de navolging van Christus niet aan Britten alleen is voorbehouden: geen van deze tien is Brits.  En tussen beroemdheden als Romero, King en Bonhoeffer staat daar ook Esther John.
Esther John was een van de vele slachtoffers van het etnische en religieuze geweld dat in de twintigste eeuw ook het Indiase subcontinent teisterde. Ze werd geboren in een gezin van moslims. Op haar zeventiende werd ze door haar vader naar een  christelijke school in de buurt gestuurd. Ze raakte onder de indruk van het geloof van haar docenten. Bij het lezen van Jesaja 53 sloeg de vonk over.  Bij de deling van Pakistan en India verhuisde ze met haar ouders naar Pakistan. Een zendeling, ingelicht door een docent van haar vroegere school,  vond haar en gaf haar een Nieuw Testament. In zeven jaar tijd las ze dit in het geheim 27 keer. Om onder het huwelijk met een moslim uit te komen vluchtte ze naar de zendeling in Karachi. Bij haar doop in 1955 nam ze de naam Esther John aan. Bij de eerste aartsbisschop van Karachi vierde ze haar eerste kerstfeest.  Ze werkte enkele jaren in een zendingsziekenhuis. Na een opleiding tot  evangelist trok ze in 1959 naar de regio van Chichawatni waar ze met presbyteriaanse zendelingen samenwerkte. Ze trok met een fiets rond om vrouwen te leren lezen, met hen op de katoenvelden te werken en in hun dorpen te evangeliseren. Op 2 februari 1960 werd ze dood op haar bed gevonden, bruut vermoord. De moordenaars zijn nooit gevonden, de verdenking ging richting haar broers. De gemeenschap waarin  ze leefde en werkte bleef haar met eerbied gedenken.
Op haar stenen beeld in Londen houdt ze een trommeltje vast en heeft ze blote voeten.
Alsof het volgen van Jezus een dans is.

Vedanayagam Samuel Azariah (17 augustus 1874 – 1 januari 1945)

Posted on

bishop_azariah

We hebben vrienden nodig!

Het is 1910. In Edinburgh, Schotland, wordt een grote Wereldzendingsconferentie gehouden. Men beraadt zich over de voortgang van de wereldwijde zending en evangelisatie. Na ‘de eeuw van de zending’ is ook op het zuidelijk halfrond het christendom gaan groeien. Toch zijn van er van de twaalfhonderd gedelegeerden slechts zeventien zelf uit dat zuiden afkomstig. Een ervan is een christelijk leider uit India, Samuël Azariah. Aangemoedigd door John Mott, de grote zendingsman van dat moment, spreekt hij zijn speech recht uit zijn hart. Beleefd maakt hij de vergadering duidelijk dat het tijd wordt dat kerken in het zuiden onafhankelijkheid krijgen. Geen vaderlijke betutteling meer, maar ondersteuning op voet van gelijkheid als broeders en zusters. ‘We hebben vrienden nodig’.
Het wordt een beroemde zin. Het Zuiden van de wereld meldt het Noorden dat het andere verhoudingen wil! Pas een halve eeuw later komt er daadwerkelijk een einde aan het westerse kolonialisme, als het ene na het andere land in Azië en Afrika zich losmaakt uit de westerse voogdij van landen als Groot-Brittannië, Frankrijk en Nederland. En dat gaat lang niet altijd vriendelijk.
Azariah was zoon van een dorpspastor. In 1905 was hij de eerste Anglicaanse bisschop in India geworden, van het nieuwe bisdom Dornakal, Madras. Hij preekte vaak over de vier demonen Dirt, Disease, Debt, Drink: vuil, ziekte, schuld en drank. Hij maakte ook duidelijk dat het evangelie haaks staat op het kastenstelsel. De ‘onaanraakbaren’ hadden zijn grote aandacht. Op dit punt had hij ook een belangrijk meningsverschil met niemand minder dan Mahatma Gandhi. Gandhi zag ook dat het Hindoeïsme een ingrijpende verandering nodig had. Maar hij was tegen christelijke zending. Azariah vond dat er niets minder dan een bekering nodig was. Het Hindoeïsme was te nauw verbonden aan het onderdrukkende kastenstelsel. Net als in de begintijd van het christendom is het Evangelie een kracht die de wereld op zijn kop zet. Overigens nam Azariah wel allerlei elementen van de cultuur van zijn land over in liturgie en kerkbouw.
Op de Anglicaanse heiligenkalender staat hij op 2 januari. Nog steeds hebben mensen en bevolkingsgroepen te lijden onder onderdrukking, uitbuiting, politieke chaos. Misschien is vriendschap ook nu de naam voor een tegenkracht van fundamenteel belang.