*7 januari 1873, Orléans – † 5 september 1914, Villeroy (Fr.)

Op 11 november 1918, werd in een wagon bij Compiègne na vier jaar van strijd eindelijk de wapenstilstand getekend, in 1919 gevolgd door de Vrede van Versailles. Voor ‘de Groote Oorlog’ zijn er 70 miljoen soldaten gemobiliseerd geweest. Het op vijf na dodelijkste conflict in de wereldgeschiedenis leverde miljoenen vluchtelingen op, acht miljoen doden, talloze zwaar verminkte mensen. De kaart van Midden-Europa en van het Midden-Oosten veranderde drastisch.

Tegenspraak van de kant van kerken en theologen was er nauwelijks. En ook de revoluties van 1917 die in Berlijn, Moskou en Istanbul kronen deden rollen, hadden het einde niet gebracht. Europa kwam pas uit het moeras na Amerikaanse inmenging. En deze oorlog heeft maar weinig nieuwe heiligen opgeleverd. Misschien moeten we die 8 miljoen maar heilig verklaren: vaak jonge mannen, niet rijk genoeg om hun dienstplicht af te kopen, gebruikt als kanonnenvlees ten dienste van imperialistische machtshonger en nationalistische wedijver.

Charles Péguy was al direct aan het begin gesneuveld bij de Eerste Slag aan de Marne. Hij bleef bekend vanwege een gedicht over de hoop. Het wandelt in zijn verbeelding als een klein meisje tussen de twee grotere zussen Geloof en Liefde. Eigenlijk wijst zij vooral de weg. En God verwondert zich. Want is zij niet onbestaanbaar? ‘Wat een wonder is er niet voor nodig, dat zij dat kleine hoopje hoop nooit als overbodig ervaren, maar met voorzichtige gebaren in hun hand en in hun hart bewaren, een vlammetje dat keer op keer weer wankelt en dreigt neer te slaan, maar altijd weer weet op te staan,en nooit wil doven.’

Péguy was een Franse schrijver, dichter en essayist. Hij was eerst vooral socialist en nationalist. Na een tijd van agnosticisme was hij zich rond 1907 toch weer katholiek gaan noemen. Zijn opvattingen zijn omstreden. Was hij eerst antimilitairistisch, toen de oorlog dichterbij kwam wees ook hij pacifisme af en keek hij verwachtingsvol uit naar de strijd voor het vaderland. Maar zijn gedicht over de hoop steeg voorgoed boven alle slagvelden en rokende puinhopen uit. ‘Het is dat kleine meisje hoop – je ziet het zwak zijn, bang zijn, beven, je denkt soms dat het zo onooglijk is – het is dat kleine meisje hoop dat de mensen zien laat, zien soms even, wat in het leven mogelijk is.’
(2018)

*17 februari 1885, Verona – † 1 oktober 1968, München

Guardini was een belangrijk en veelgelezen denker, internationaal bekend en gelauwerd. In een veelheid van boeken en preken liet hij een halve eeuw lang een groot wijsgerig licht schijnen over tal van onderwerpen. Italiaan van geboorte, maar opgegroeid in Duitsland was hij in 1910 tot priester gewijd. Om aan het werk te kunnen in het pastoraat moest hij Duitser worden. Hij besloot dat hij een Europeaan was en bleef. In zijn werk boeide het preken hem meer dan de liturgie. Zijn boek ‘Over de geest van de liturgie’ (1918) zette een koers uit na de chaos van de Eerste Wereldoorlog en werd een belangrijke stimulans voor liturgievernieuwing in zijn kerk.
Hij werd verbonden aan een katholieke jeugdbeweging, in een tijd dat ook andere jeugdbewegingen veel aanhang hadden. Hij organiseerde populaire werkweken met sport, spel, bezinning en geloofsonderricht. En vanaf 1921 was hij docent en hoogleraar van een nieuw vak ‘Katholieke Levensbeschouwing’ in verschillende Duitse steden. Zijn colleges waren druk bezocht. Daarnaast preekte hij ’s zondags voor studenten. Met zijn internationale bestseller over de betekenis van Christus, ‘Der Herr’ (1937), maakte hij zich niet geliefd bij de nazi’s. Hij kreeg in 1939 ontslag en een spreekverbod.

Een christelijk denker dus. Guardini geloofde in het oude katholieke ideaal van een harmonieus samengaan van geloof en wetenschap, maar dan eigentijds. Want in de Middeleeuwen was het geloof een vanzelfsprekendheid, in de moderne tijd is voor de ‘werelds-denkende’ mens het geloof een probleem. Guardini gaf taal aan een doorleefde christelijke levensbeschouwing die voor mensen in allerlei lagen van de maatschappij herkenbaar was.

Een Europees denker. Van meet af aan is de eenwording in Europa begeleid door kritische stemmen van christenen en humanisten. In Europa is er meer dat ons bindt dan gemeenschappelijk economisch belang, vond Guardini toen de voorloper van de Europese Unie gevormd werd, de Europese Gemeenschap van Kolen en Staal. Wat zou hij er nu, vijftig jaar na zijn dood van vinden? Brexit. Nationalisme. Politici die een loopje nemen met de democratische rechtstaat. Vreemdelingenhaat. Religie die achter de voordeur moet. Europa is bezaaid met kerken en kapellen. Misschien niet zo goed voor Europa als ze steeds meer aan gebruik voor de liturgie onttrokken worden.