*4 september 1921, Santa Fe (Arg) – † 18 maart 2010, Buenos Aires

Uit Argentinië komen de tango, een bijzondere paus en een gewaardeerde koningin, maar ook een van de fraaiste stukken sacrale muziek van na de Tweede Wereldoorlog. De Misa Criolla uit 1964 behoort tot het ijzeren repertoire van gevorderde koren. Vooral hieraan ontleende Ramírez zijn internationale bekendheid.

De culturen van Zuid-Amerika zijn zelf al een mix van Indiaans, Afrikaans en Spaans. De Misa Criolla ontleent zijn warme charme aan de listige vermenging van ritmes en instrumenten van Latijns-Amerika met westerse muziekvormen én de klassieke mis in het Castiliaans. Wie krijgt er geen zin om mee te gaan klappen of klikken met het Glori a Dios?

Ramírez had klassieke muziek en compositie gestudeerd. Ook verzamelde en onderzocht hij volksmuziek in grote delen van Zuid-Amerika. Het maakte hem tot een van de grootste kenners van de volksmuziek. Die kennis verwerkte hij in zijn meer dan driehonderd composities. En toen het Tweede Vaticaans Concilie besloot dat de Rooms-katholieke kerk voortaan de mis in de volkstaal zou gaan vieren, ontstond er grote behoefte aan nieuwe muziek. Tijden een bezoek aan Duitsland vroeg een groep nonnen aan Ramírez of hij ook een geestelijk werk kon leveren. Zo ontstond deze Misa, al snel succesvol door een Philips-opname en later door uitvoeringen in Europa, waaronder in Nederland en in de St. Pieter in het Vaticaan. Vijftig jaar later leidde een zoon een nieuwe uitvoering voor de huidige paus. Wereldvermaarde solisten hebben hun naam verbonden aan verklankingen.

Ramírez sloeg zelf de Misa por la paz y la justicia (Mis voor vrede en recht) uit 1981 nog hoger aan, met nog meer Argentijnse ritmes en instrumenten én nu ook electronisch geluid. Het was de tijd dat een groot deel van Zuid-Amerika onder controle stond van nare militaire regimes. Ramírez had de muziek vermengd met stukken preek van paus Johannes Paulus II. Toch verbood de militaire gúnta de eerste uitvoering in Mendoza. Er zat te nadrukkelijke kritiek in.

Bij kunst die eigentijdse cultuur verbindt met de liturgie en de boodschap van de Kerk is het altijd spannend of een van beide niet tekort gedaan wordt. Wordt ‘The Passion’ niet teveel een seculier popconcert? Of levert de schilder, dichter of componist niet teveel van zijn of haar artistieke geweten in om acceptabel te zijn? Maar menig topwerk heeft een relatie met de liturgie en de Bijbel. Schoonheid en Waarheid kunnen nooit lang elkaars concurrent zijn.
(2018)

Als ze me doden, zal ik in het Salvadoraanse volk herrijzen

De status van Oscar Romero als voorbeeldig kerkleider is onbetwist sinds zijn executie door een doodseskader, terwijl hij de mis aan het opvoeren was in zijn eigen kathedraal in de hoofdstad van El Salvador, vlak voor Pasen. Drie jaar daarvoor was hij tot aartsbisschop in de hoofdstad van het land benoemd. Romero had al op zijn dertiende gekozen voor een opleiding tot geestelijke. Hij werd een priester die niet veel opzien baarde, trouw aan de kerk, conservatief, niet enthousiast over de vernieuwingen in de Rooms-katholieke kerk van de jaren ’60. Veel sociaal bewogen geestelijken zien zijn benoeming in 1977 als een poging van het Vaticaan om hen tegen te werken. Maar vanaf 1974 had hij als bisschop in een arm plattelandsgebied gewerkt. Daar had hij het leed van de landloze armen gezien en gehoord van zijn priesters hoe ze werden uitgebuit door steenrijke grootgrondbezitters. Geen stukje grond als aanvulling op het al te karige loon kon eraf. Er ging veel geweld uit van de regering tegen priesters en leken die zich voor hen inzetten, vanwege zogenaamde communistische agitatie. Romero ziet kerk en godsdienst onder vuur liggen. En eenmaal aartsbisschop steekt hij zijn kritiek op het onrecht niet onder stoelen en banken. Twee weken na zijn entree wordt een bevriende jezuïetenpater medogenloos vermoord. De president verkondigt ijskoud dat de pater mensen had opgehitst. Romero zegt hem in zijn gezicht: ‘Pater Grande was bezig kinderen te dopen. U bent een leugenaar.’
Romero koos ervoor om in een simpel huisje dichtbij de armen te gaan wonen in plaats van in het aartsbisschoppelijk paleis. Zijn preken werden wekelijks op de radio uitgezonden. Hij werd populair en internationaal beroemd. Tegen de elite zei hij: ‘Jullie martelen en doden en houden meer van geld dan van de mensen.’ Hij erkende het recht op zelfverdediging en op een volksopstand. In 1978 schreef hij mee aan een herderlijk schrijven dat een bevrijdingstheologie formuleerde. Het jaar daarop overhandigde hij de paus een dossier over de schendingen van mensenrechten. De VS riep hij op om de steun aan het regime van zijn land te staken – tevergeefs. Op 23 maart 1980 zei hij voor de radio dat een soldaat een bevel tot doden mocht negeren. ‘Ik bid u, ik smeek u, ik gebied u in de naam van God: houdt op met de onderdrukking.’
Soms geldt: wie zwijgt stemt toe en wordt medeplichtig. Romero heeft laten zien hoe een kerk ook zonder marxistische ideologie te omarmen een overtuigende bondgenoot van rechteloze mensen kan zijn. Rechtstreeks vanuit pastorale bewogenheid.

(2017)