*6 augustus 1804, Nijmegen– †2 oktober 1863, Ubbergen

Begin augustus 1843 staat Mr. J.J.L. van der Brugghen, president van de rechtbank te Nijmegen, voor zijn huis aan passanten een boekje uit te delen. De bedevaart naar het naburige Kevelaer bestaat 200 jaar en dat betekent extra drukte op de drie zomerse Mariafeesten. Van der Brugghen wil iedereen eraan herinneren dat verzoening en vrede met God uitsluitend te verkrijgen zijn door geloof in Christus en niet door bedevaarten. Zijn ‘blauwe boekje’ veroorzaakt rumoer in de stad en protest in de pers. Onbeschaamd vertoon van antipapisme en proselitisme!

Jurist Just van der Brugghen maakte met paar andere welgestelde protestanten in het katholieke Nijmegen deel uit van de Réveilbeweging. Zij willen getuigen tegen verwoestend bij- en ongeloof. Minder controversieel was de geloofsdaad van het jaar erop. In 1844 richtte hij er de eerste christelijke lagere school op, in 1846 gevolgd door een onderwijzersopleiding. De Klokkenberg werd een begrip en de stichter een held in het Réveil. Een gematigd man. Jarenlang studeert hij in de avonduren op de Brief van Paulus aan de Romeinen. Als hij erover publiceert blijkt dat zijn verlossingsleer niet al te strikt calvinistisch is.

In 1856 benoemt koning Willem III hem als formateur van een nieuwe regering. Hij moet een oplossing vinden voor de schoolkwestie, waarover grote verdeeldheid heerst. De enige keer in de negentiende eeuw dat een antirevolutionair de premiersbonus krijgt. In de Tweede Kamer worden de theologische degens stevig gekruist met Groen van Prinsterer, de ‘generaal’ van de antirevolutionairen. De herziene Lager-onderwijswet betekent het einde van hun vriendschap. Want voortaan moet het openbaar onderwijs zich alleen richten op het aankweken van christelijke deugden. Het mag niet aan een geloofsrichting gebonden zijn. Het staat burgers wel vrij eigen scholen te stichten. Maar hoe kon deze minister het ‘nationaal christelijk’ karakter van de staatsschool prijsgeven? Menigeen dreigt zijn steun aan de Klokkenberg in te trekken. Van der Brugghen treedt af, trekt zich terug uit de politiek en uit zijn scholen. Hij schrijft in zijn laatste jaren over de verbetering van het gevangeniswezen en het belang van de eed. Alleen een paar vrienden, Nicolaas Beets voorop, nemen het voor hem op, ook postuum. De ‘ethisch-irenischen’ worden ze smalend genoemd: te weinig principieel.

Wandelaars te Nijmegen moeten op de Beekmansdalseweg 7 maar even de pas inhouden uit respect voor deze verguisde grondlegger van ons onderwijsstelsel. Tot op heden hebben we vrijheid van schoolstichting, al dan niet reformatorisch, katholiek of islamitisch. En de financiële gelijkberechtiging had Van der Brugghen als minister ook bepleit, maar die kwam er pas na nog eens zeventig jaar schoolstrijd.
2017