Vader der lichten, geef ons ware wetenschap, zuivere godsdienst en ontspannen politiek, dat wij wijs, heilig en in vrede in deze wereldtijd geleid worden tot wij bij U wonen

28 maart 1592 Nivniče (Moravië) – 15 november 1670 Amsterdam

Vlakbij de Grote Kerk in Naarden, bekend van uitvoeringen van Bachs Matteüspassie, staat een standbeeld van Jan Amos Comenius. Hij is er namelijk begraven in de Waalse kerk . In zijn tijd was hij wereldberoemd. Comenius (Komensky) was een Tsjech die het tot bisschop had gebracht, een getrouwde protestantse bisschop wel te verstaan. Jan was zijn doopnaam, de naam van de profeet Amos nam hij zelf aan toen hij student was. Een profetische ijver voor ‘reparatie’ van niet minder dan de hele wereld bezielde hem levenslang. Hij was naast en na elkaar theoloog, natuurwetenschapper, pastor, onderwijzer, schooldirecteur, onderwijshervormer, filosoof, kerkleider, auteur van veel boeken. De Dertigjarige Oorlog in Midden-Europa trof zijn land en zijn kerk, de Tsjechische Broeder-Uniteit, zwaar. Men moest ondergronds. Tegenwerking en teleurstelling, de noodzaak van vlucht, brand van huis en bibliotheek, verlies van zijn gezin door de pest, het viel hem allemaal overvloedig ten deel. Hij maakte vooral naam als onderwijshervormer. Hij reisde half Europa rond met zijn onderwijsideeën, maar ook om de bevrijding van zijn land van de RK Habsburgers te bepleiten en de godsdienstvrijheid terug te winnen. Tevergeefs. Net als veel andere dissidenten van zijn tijd vond hij uiteindelijk in Amsterdam een veilige haven, waar hij de laatste veertien jaar van zijn leven als bisschop in ballingschap doorbracht met zijn derde vrouw. Vele tientallen boeken kwamen uit zijn hoofd, hart en handen die internationaal grote verspreiding vonden. Een catechismus voor zijn kerk, pedagogische boeken voor moeders en leerkrachten, de eerste encyclopedie voor kinderen, theologische verhandelingen over omstreden thema’s, verdedigingen van het gereformeerde geloof. In de afgelopen eeuw werd een enorm werk teruggevonden. Het bevatte wijze plannen en profetische vergezichten voor de verbetering van de wereld. Er zouden onder meer wereldwijde Raden moeten komen. Voor de godsdienst, voor de wetenschap, voor de vrede. Om conflicten vreedzaam op te lossen, om begrip te kweken en om van elkaar te leren. School, kerk en staat zouden samen op zoek moeten naar de Wijsheid, de Waarheid en de Vrede die God zelf in Jezus Christus al aan de wereld geschonken heeft. Ter voorbereiding op de komst van Christus’ Duizendjarig Rijk. Pas drie eeuwen en vele (wereld)oorlogen later werden echte stappen in deze richting gezet, met de oprichting van organisaties als de Wereldraad van Kerken, de Verenigde Naties, de Veiligheidsraad en vormen van interreligieus overleg.
Geestelijke nazaten van Comenius zouden later de Herrnhutter Broeder-Uniteit vormen. In Suriname deden ze belangrijk zendingswerk. Surinaamse christenen in Amsterdam Zuid-Oost wonen dichter bij hun geestelijke wortels dan ze zich waarschijnlijk realiseren.