21 maart: Johann Sebastian Bach

Bach

Bach, de grote Bach, die mag de maat der engelen slaan, de lieve lange dag (Willem Barnard)

21 maart 1685 Eisenach 28 juli 1750 Leipzig

De gereformeerde theoloog Bavinck onderwees ruim een eeuw geleden dat gestorvenen niet actief een relatie met de levenden konden onderhouden. Ze hebben geen lichaam meer en de lofprijzingen van hun ziel in de hemel bereiken alleen God. We kunnen daarom geen heiligen vereren als leveranciers van goddelijke genade en dat was ook precies Bavincks bedoeling. Maar het geval Johann Sebastian Bach maakt duidelijk hoe theologie er naast kan zitten. Niet alleen is ‘JSB’ ongetwijfeld zeer actief in de hemel, ook al betwistte de theoloog Karl Barth ooit Bachs rol als hoofddirigent van het engelenkoor (Barth hield het op Mozart). Maar Bach is nog steeds ook op aarde druk in de weer om zielen te verheffen tot God of een hoger niveau van bewustzijn, gezien de nog altijd grote belangstelling voor zijn muziek. Vooral in Nederland. Nergens ter wereld is er tegen Pasen zo’n grote dichtheid aan uitvoeringen van de Mattheüs- en Johannespassion, ondanks hun lengte van minstens twee keer een zondagse kerkdienst.
Ook zonder pauselijke heiligverklaring is Bachs status als heilige onbetwist. Vriend en vijand van barokmuziek zijn het eens over de absolute kwaliteit van zijn oeuvre dat telkens weer nieuwe generaties componisten uitdaagt en nieuwe luisteraars boeit. Wie had ooit kunnen bedenken dat een land als Japan momenteel de beste uitvoerders van zijn muziek oplevert? Het zegt ook iets over de spirituele kracht van zijn muziek. Zij opent deuren naar God, naar verborgen krachten van de ziel en naar dimensies van het verhaal van de geboorte, kruis en opstanding van Jezus, die predikanten en priesters vaak niet meer open krijgen. Veel mensen zingen en beluisteren teksten die op zichzelf genomen ver van hen af staan, maar worden door de muziek geraakt.
Het verhaal van het leven en de persoon van de Thomascantor uit Leipzig is vergeleken met zijn muziek saai. Ambachtelijk musicus, liefhebbend echtgenoot, overtuigd lutheraan met theologische interesse, orgelbouwadviseur, huisvader van een groot gezin, docent van een jongenskoor, componist, uitgever, repetitor, dirigent. Jarenlang levert hij bijna elke week een complete cantate naast andere composities. Deze enorme productiviteit wordt gedragen door diep geloof, grote gedrevenheid, eerbiedige toewijding en kennelijk ook een talent voor management.
Veel uitspraken van Bach zijn er niet overgeleverd. De harmonieën, melodielijnen en ritmes bij de weloverwogen teksten vormen zijn boodschap. Met vaak aan het slot de handtekening SDG: Soli Deo Gloria, God alleen de eer.