*30 november 1628, Elstow – † 31 augustus 1688, Londen

Een van de figuren die Christen op zijn pelgrimsreis ontmoet heet Schaamte. Hij heeft dan al heel wat ontberingen doorstaan, maar deze metgezel is nog best een lastige. ‘Hij had veel tegen de godsdienst zelf te zeggen’.

De oude bestseller De Christenreis naar de Eeuwigheid is echte fantasy. Bunyan loodst zijn hoofdfiguur Christen literair door bloedstollende gevechten en verleidingen met special effects zoals een gamer van nu zijn avatar door spannende avonturen in 3D naar een hoger level leidt. Zo raakt Christen stevig gewond in een gevecht van meer dan een halve dag met Apollyon, een vuur en rook spuwend monster met schubben dat met scherp schiet. Gelukkig grijpt hij nog net op tijd naar het Zwaard des Geloofs. Harry Potter is in Engeland dus niet zomaar uit de lucht komen vallen. Bunyans boek is stichtelijke lectuur, maar kreeg ook erkenning als volwaardige literatuur.

Op zijn beurt is Bunyan ook niet de eerste die het leven van een christen beschrijft in de vorm van een allegorie. Parallel met de populariteit van het echte pelgrimeren was er al in de Middeleeuwen een eigen genre van geestelijke reisverhalen ontstaan voor thuisblijvers. Een beetje christen leeft immers met het zicht op het hemelse Jeruzalem, vergezeld van Geloof, Hoop en Liefde. En bij niemand gaat het vanzelf. In die oudere literatuur heeft de christen twaalf belletjes aan zijn reistas, voor elk geloofsartikel één. Heiligen van naam en faam vuren hem vanaf stadsmuren aan en deugden als armoede en kuisheid geven extra vaart. Bij de puritein Bunyan krijgt de geloofsstrijd een andere gedaante. Zo verliest Christen onderweg bijvoorbeeld een keer zijn ticket naar de hemel. Hij moet weer helemaal terug naar de plek van zijn doop. Typische Bunyan-figuren zijn ook heren als Wereldwijsheid, Bijbedoelingen, Wettisch en mevrouw Grote Wanhoop. En natuurlijk is het op een kermis dat hij metgezel Getrouw gearresteerd ziet worden.

Bunyan schreef meer van zulke boeken, de meeste net als dit in gevangenschap. Het wil in de zeventiende eeuw nog niet zo erg lukken met de godsdienstvrijheid en zeker niet in Engeland. Ketellapper Bunyan was zelf tijdens een burgeroorlog soldaat geweest. In die tijd vloekte hij nog als een ketter. Daarna getrouwd was zijn leven nogal veranderd en was hij zelfs diaken en lekeprediker in de vrije baptistengemeente van Bedford geworden. Maar na de Restauratie van 1660 in de tijd van Koning Jacobus II was iedere prediker zonder licentie van een bisschop strafbaar. Twaalf jaar heeft Bunyan gevangen gezeten, en in 1675 nog weer een poos. De Christenreis verscheen in 1678 en werd al in 1682 in het Nederlands vertaald. Heel veel andere vertalingen zouden volgen. Pelgrimeren is op allerlei manieren weer een populair thema. Bunyan daagt uit om ook het bijbehorende vreemdelingschap niet te schuwen.