Vanuit de pastorie van het Zwitserse arbeidersdorp Safenwil werd een eeuw geleden een theologische revolutie ontketend met een wonderlijk boek, een commentaar op de Brief aan de Romeinen. Ds. Karl Barth wilde een nieuw soort theologie. Heel dicht bij de apostel Paulus, bijbelse theologie. Wel in de filosofische taal van zijn tijd, maar kritisch over de cultuur, de politiek en het christendom van Europa. Vriend ds. Thurneysen dacht via brieven mee. Barth sympathiseerde met de socialisten en was diep geschokt over de Duitse universiteiten waar hij had gestudeerd. Bijna alle hoogleraren steunden Kaiser Wilhelms oorlog. ‘God wil het’. Tijd voor het opnieuw peilen van het Evangelie van oordeel en genade. God is anders. Weg met het theologische liberalisme dat groot denkt over de mens en klein over God. Het boek baarde in 1919 veel opzien, ook bij de tweede druk van 1922 toen Barth het boek geheel omgewerkt had en nog kritischer was. Ook ‘links’ kon het Koninkrijk van God niet brengen.
Hoogleraarsbenoemingen volgden. Zijn theologische ontwikkeling maakte hem in toenemende mate tot bewonderaar van Luther en Calvijn en andere oude klassiekers. Na wat vooroefeningen begon hij begin jaren ’30 aan zijn grote werk: het schrijven van een nieuwe geloofsleer, de Kirchliche Dogmatik, afgekort KD. Hoewel er in een halve eeuw een reeks dikke banden verscheen, kreeg Barth het niet af. Ondertussen was hij wel de meest invloedrijke theoloog van de eeuw geworden, een leraar voor protestanten en rooms-katholieken over de gehele wereld. Dat werd versterkt door zijn voortrekkersrol in het kerkelijk verzet tegen Hitler. Hij redigeerde de Barmer Thesen, het belijdenisgeschrift dat verheerlijking van de Führer radicaal veroordeelde in Christus’ naam. Hitler verjoeg hem uit Bonn. Vanaf 1935 was Bazel Barths hoofdkwartier.
Maar ook de Koude Oorlog kreeg zijn steun niet. De westerse kritiek op het communisme was hem te goedkoop. En zo had Barth wel meer verrassingen. Zo vond hij de muziek van Mozart dichter bij het Evangelie staan dan die van Bach. En preken deed hij het liefst in de gevangenis. Minder aangenaam was zijn wonderlijke relatie met zijn secretaresse, de theologe Charlotte von Kirschbaum.
Die KD, in brieven met zijn Nederlandse bewonderaar K.H. Miskotte aangeduid als Moby Dick, naar een bekende literaire walvis, was wel erg breedsprakig. Die boeken zijn nu voor een habbekrats te koop. De essentie blijft goud waard: een getuigende theologie met diep respect voor het Woord dat uit de bijbelse geschriften opklinkt, eerbiedige overweging van de betekenis van de ene Naam.
(2018)

Het laatste woord dat ik als theoloog en ook als politicus te zeggen heb, is niet een begrip als ‘genade’, maar een naam: Jezus Christus