De essentie van wijsheid is bewustwording hoever je van wijsheid vandaan bent

Eens was de Oekraïne bezaaid was met Joodse gemeenschappen. In die gemeenschappen laaide het vuur van het chassidisme hoog op, het jodendom van eenvoud, passie, liefde, broederschap en verhalen. En rabbi Nachman van Bratzlav werd een van zijn beroemdste rebbes.
Hij was een verscheurde en complexe persoonlijkheid. Intelligent, gevoelig, vroegrijp, enorm wispelturig en onberekenbaar. Een van de overgrootvaders was de Baal Shem Tov, de beroemde zeventiende eeuwse stichter van het chassidisme. Maar Nachman was ertegen dat chassidische rabbijnen om hun komaf op een hoog voetstuk werden gezet. Elke chassied moet zoeken naar de ‘tsaddiek’, de rechtvaardige, in zichzelf. En bidden doe je tot God, niet tot een rebbe.
Op zijn dertiende was hij al getrouwd, beroemd en had hij al een leerling. In 1798-1799 maakte hij een tocht naar de joden in Israël en bewerkte hij een verzoening tussen twee conflicteren partijen in de chassidische beweging aldaar. Een tijd lang deed hij aan strenge ascese. Vasten en zelfkastijding waren nodig om boete te doen.
Maar later riep hij zijn volgelingen op geen fanaticus te zijn. Bijzondere toeleg op één van de geestelijke praktijken van de Mitswot, de geboden, en de andere alleen gewoon beoefenen, was in zijn ogen voldoende. Je moet vreugde bewaren, dagelijks met God praten ‘als met je vriend’, bij jezelf en de anderen om je heen steeds de goede punten opzoeken. En muziek maken voor je spirituele ontwikkeling. Dagelijks een uur mediteren in dagelijkse afzondering, het liefst ergens in het veld of in een bos, werd dankzij hem een speciaal kenmerk van de Bratzlaver chassidiem.
Maar hij werd vooral beroemd door zijn verhalen. Daarin wemelt het van koningen, soldaten, prinsen, wijzen, bedelaars; heilige of wonderbaarlijke rabbijnen komen er niet in voor. Ze maken wonderlijke avonturen mee, verdwalen, worden gered uit rampen, krijgen een schat in bewaring. Maar de verhalen zijn springerig, geheimzinnig en diepzinnig. Vaak zijn het meerdere verhalen in één verhaal. De gebroeders Grimm die elders in Europa sprookjes verzamelen en bewerken, zijn van dezelfde generatie. Maar de verhalen van Nachman zijn doelbewust geweven uit religieuze symboliek. Het zijn geen sprookjes voor het slapen gaan, maar om wakker te worden. De koning is natuurlijk God, niet Napoleon die zichzelf tot keizer kroont. De mens krijgt die koning eigenlijk niet te zien, maar heeft wel zijn brief (de Tora) of een kostbare schat. Er moet vaak wat hersteld of gevonden worden. Wat stuntelt, rommelt, dwaalt en tobt de mens met wat hij van zijn Schepper gekregen heeft, ontloopt hij de waarheid! Maar het loopt vaak goed af. De mens kan contact krijgen met het geheim van zijn leven. Nachman brengt de hunkering naar verbroken zielsharmonie tot uitdrukking, het verlangen naar verlossing.
De verhalen werden met eerbied bewaard. ‘Maak gebeden van mijn verhalen’, was zijn wens. Hij stierf als vader van een groot gezin op 38-jarige leeftijd. Zijn graf in Uman, halverwege Kiev en Odessa, is tot op vandaag een belangrijk bedevaartsoord van chassidische joden uit de hele wereld. Zijn stoel werd door volgelingen in stukjes naar Jeruzalem gebracht.