Omdat de dwaling zich meestal niet in haar naaktheid laat zien, maar zich liever hult in aantrekkelijke kledij, lijkt zij voor de onervarene meer waar dan de waarheid zelf

28 juni is op de Rooms-Katholieke heiligenkalender  als de gedenkdag van Irenaeus. Hij geldt als beginner van christelijke theologie. Voor veel mensen is hij juist daarom tegenwoordig absoluut niet heilig meer. Hij bestreed namelijk de gnostiek. En de gnostiek is nu ‘in’, vooral sinds ‘nieuwe spirituelen’ zich konden herkennen in geschriften die in 1945 in het Egyptische Nag Hammadi onder het woestijnzand vandaan kwamen. Irenaeus zat dus in het kerkelijk complot tegen de ‘ware’ Christus.
Hij leefde in de tweede helft van de tweede eeuw. Hij had de martelaar Polycarpus van Smyrna nog gekend die weer leerling van de apostel Johannes geweest zou zijn. Zo voelde hij zich in een apostolische traditie staan. Het christendom waaiert naar alle kanten uit en Irenaeus wil er lijn in te brengen: de apostolische lijn. Bij hem begint de lijst met boeken die het Nieuwe Testament zijn gaan heten contour te krijgen, met daarin voor het eerst vier evangelisten.
Irenaeus ontwikkelt ook gedachten over de heilsgeschiedenis. Hij deelt de geschiedenis in periodes in aan de hand van Daniël en Openbaring. Hij is de eerste chiliast: iemand die gelooft in een duizendjarig Godsrijk op aarde na de wederkomst van Christus en de opstanding van de doden.
En daar geloofden de gnostici dus niet in. Voor hen was het aardse leven slechts een tijdelijke fase in de ontwikkeling van de ziel. Een leerschool, waarna de ziel op kan gaan in hoger sferen. Irenaeus stond pal voor een christendom waar het eerder om een ongekeerde beweging gaat: hoe er uit ‘hoger sferen’ heil op aarde neerdaalt. In zijn christendom is  ons lichamelijke bestaan de plek waar we God eren. En Christus was echt volledig lichamelijk mens.
Ontwikkelen van ‘gnosis’ (kennis) was ook belangrijk voor keizer Marcus Aurelius, de filosofische keizer van wie gedachten over levenskunst nog steeds worden gelezen.  Maar ook onder zijn bewind waren er heftige christenvervolgingen. Die van het jaar 177 trof het Gallische Lyon. Irenaeus bleef gespaard, waarschijnlijk omdat hij in Rome was. Hij volgde de vermoorde bisschop van Lyon op en bleef er tot zijn dood.
De apostel Paulus vond al dat niet het verwerven van diepe spirituele inzichten het belangrijkste is maar het groeien in de liefde. ‘Kennis (gnosis) maakt verwaand, alleen de liefde bouwt op’ (1 Korintiërs 8: 1).
Laten we zulk kostbaar apostolisch erfgoed maar blijven koesteren.