24 juni 1542, Fontiveros – 14 december 1591, Úbeda (Sp.)
God leidt iedere ziel langs een andere weg
In een eenvoudige kerk onderweg in Andalucië trok vooral de kansel mijn aandacht, wat houterig in felle kleuren geschilderd. Een bordje vermeldde: hier had Juan de la Cruz gepreekt!
De eenvoudige ambiance paste wel bij het verhaal van deze grote geestelijke. Hij wordt vaak samen genoemd met Teresa van Avila. Hij had haar ontmoet op een crisismoment in zijn loopbaan, terwijl zij bezig was met de hervorming van de orde van de Karmelitessen. Zelf werd hij de eerste ‘ongeschoeide’ karmeliet. Ze ondervonden enorme weerstand van de geestelijkheid tegen hun idealen. Jan onderging zelfs gevangenname en geseling in Toledo. Nog lang na zijn dood hield de Inquisitie de verspreiding van zijn geschriften tegen. Het gewone volk moest niet teveel op het spoor gezet worden van een persoonlijke spiritualiteit van verinnerlijking.
Johannes van ’t Kruis schreef mystieke gedichten en commentaren. Ze maken hem tot op heden een grote autoriteit voor het inzicht en begrip van het geestelijk leven en de mystieke ervaring. Zijn taal is rijk aan begrijpelijke beelden. In zijn gedicht Het geestelijk Hooglied vergelijkt hij de Heer met een hert. De genade van God is zo groot dat het hem als mens verwondt in de ziel. Hij zwerft rond op zoek naar het hert dat van hem is weggevlucht. Hij vraagt aan de herders en aan de bloemen om het hem te komen vertellen als ze Hem zien. Een ander beeld is van het stuk hout dat door het vuur gegrepen wordt. Zo kan de menselijke ziel kan vervuld raken van de gloed van de liefde van de Ene, de Beminde. Als groot kenner van de ziel weet hij te beschrijven wat de voorwaarden zijn die dit mogelijk maken en hoe we dit kunnen belemmeren. En blijft ook de ervaren begeleider beseffen hoe groot de verscheidenheid is van de wegen die God in mensen gaat?
Zijn meest bekende uitdrukking is ‘de donkere nacht van de ziel’, de titel van een van zijn werken. De gevoelens die een mens in een identiteitscrisis ervaart, lijken misschien op een depressie, maar zijn het niet. De loutering van ons streven, ons begeren en van onze gedachten, gaat niet vanzelf. Soms zijn we elk houvast kwijt.
En zo past zijn verhaal goed bij advent en kerst. Zonder gang door de duisternis breekt er geen licht door. Er zijn verschillende soorten duisternis. Soms hoort het donker dus helemaal bij de geboorte van een nieuw mens.
2017