Christenen houden van het licht. Kerken werden altijd oost-west gebouwd zodat de gebeden richting zonsopgang gingen. De dagen begonnen vanouds met dank voor het licht en het overleven van de nacht. Christus won de slag met de zonnegod. En de oudste christelijke hymne buiten de lofzangen in de Bijbel is een avondlied, gericht op het andere licht dat zelfs de donkerste nacht verlicht. Phoos hilaron. Een korte maar krachtige aanbidding van de Drie-enige.
‘Vriendelijk licht van de heilige glorie, van de onsterfelijke Vader, van de hemelse, de heilige de Zalige Jezus Christus. De zon gaat dalen en wij zien het avondlicht: wij zingen Vader, Zoon en Geest het heilig loflied toe: eer zij God! Te allen tijde prijzen wij met heilige stem U, Zoon van God die alles ’t leven geeft en zingen doet: lof en dank’ (lied 238).
Het lied is verbonden geraakt met de naam Athenogenes. Hij zong het lied terwijl hij onderweg was naar de marteldood. Op afbeeldingen staat hij soms met een beul. De arm van de beul zou verlamd zijn geweest zolang Athenogenes het lied zong. Mogelijk gaat het om de theoloog Athenogenes die met elf anderen de dood vond op 16 juli 305 onder keizer Diocletianus in Sebaste, Armenië. Er is ook een verhaal dat Athenogenes op weg naar zijn executie een jong hert tegenkwam. Het dier liet zich door hem zegenen. De jaren daarna verscheen er telkens op de verjaardag van zijn dood in zijn kerk weer een hert.
Maar Athenogenes was niet de dichter. Het lied wordt al in de tweede eeuw genoemd. Basilius de Grote, een kerkvader verderop in de vierde eeuw, noemt het al een oud lied. Hij waardeert het omdat de Heilige Geest gelijk op met Vader en Zoon wordt bezongen als God. En het lied werd vast bestanddeel van de vespers in de kerken van het oosten: Grieks, Armeens, Russisch. Het zingen gaat traditioneel gepaard met buigingen in oostelijke richting en met het zwaaien van wierook. Pas na 1700 raakte het ook bekend in het westen. Componisten als Charles Wood en John Stainer schreven prachtige koormuziek bij de Engelse vertaling: Hail, gladdening light. En in tal van andere liederen keert het vriendelijk licht terug, in teksten van Verdaasdonk tot Oosterhuis en eerder John Henry Newman. Er is tenslotte licht dat gezonder is dan de straling waartegen je moet smeren met minstens factor zoveel om niet bij de huidspecialist terecht te komen, zonaanbidders als we altijd gebleven zijn.
(2018)