Harmen Jansen

theologie, kerk en samenleving

  • Home
  • Heiligenkalender
  • Mijn publicaties
    • Mozesboek
    • Artikelen
    • Overige boeken
  • Activiteiten
  • Kerk en Theologie
    • Kerk
    • Theologie
  • Opgemerkt
  • Geschiedenis
  • Heiligenkalender januari-april
  • Heiligenkalender mei-augustus
  • Heiligenkalender september-december

Jacobus Revius

Posted on 30/12/2018

november 1586, Deventer – † 15 november 1658, Leiden

’t En zijn de Joden niet, Heer Jezu, die u kruisten,
Noch die verradelijk u togen voor ’t gericht,
Noch die versmadelijk u spogen in ’t gezicht,
Noch die u knevelden, en stieten u vol puisten:
Ik ben ‘t, o Heer, Ik ben ’t die u dit heb gedaan

Een effectieve rem op antisemitisme en ander hatelijk wij-zij-denken is ongetwijfeld het besef dat je zelf geen haar beter bent. Revius schreef deze regels in het gedicht ‘Hij droeg onze smerten’. Kort erna (1633) zette Rembrandt zichzelf prominent met baret op een schilderij van de kruisiging als één van de oprichters van het kruis. Alsof hij het gedicht kende.

Jakob Reefsen was predikant in Zeddam, Winterswijk en Deventer. In Deventer organiseerde hij de oprichting van het Athenaeum Illustre, een middelbare school met ‘professoren‘ die een eeuw lang strikt calvinistisch moesten zijn. Dat was Revius ook toen hij in Leiden regent was van het Statencollege, het internaat voor theologiestudenten met een beurs. Hij verzette zich heftig tegen de toenemende invloed van de moderne filosofie van René Descartes. Hij heeft meegewerkt aan de Statenvertaling en was ook muzikaal actief.

In zijn gedichten klinkt die calvinistische strijdbaarheid door, maar ook een
spiritualiteit van diepe verwondering. En hij is bepaald niet tobberig. Na Vondel was Revius de grootste Nederlandse dichter van de Gouden Eeuw. ‘Over-ijselsche Sangen en Dichten’ (1630) was zijn belangrijkste werk. Hij heeft net als Vondel ook wel voor toneel geschreven, vanzelfsprekend over een Bijbels onderwerp. Maar hij was op zijn best in de korte dichtvormen van epigram, sonnet en lied.
Hoog en lank/ Breed van gank, /Dik en stark/ Was de ark./Daar in klam/ Sem en Ham/ Met zijn broer/ Vaar en moer/ En nog drij/ Wijfs daar bij/Al het vee/Had daar stee.
Bekend is de vergelijking van de kerk met de brandende braambos van Mozes:
Hoe komt ‘et dat de kerk als in een oven gloeiet,/ Vervolged, onderdrukt, en even heerlijk bloeiet?/ Verwondert u des niet, o Christen, want de Heer,/ De Heer is in zijn kerk: die laat ze nimmermeer.
Zijn lied ‘Zolang als ik op aarde leven mag’ haalde terecht het Liedboek van 2013. Het heeft een vrolijk Frans dansmelodietje (L. 866).
En deze kunnen we ook in onze zak steken:
In een schoon waterken vertonet hem de zonne,/ Niet in een vuile zomp, of rusteloze bronne/ Gods gelijkenis vertoont zich aldermeest/ In een gestadig hert en onbesmetten geest.

(2018)

Posted in: Uncategorized | Tagged: poëzie

Ida Gerhardt – *11 mei 1905, Gorinchem – † 15 augustus 1997, Warnsveld

Posted on 31/12/2017

Het raken aan de zomen van het licht

‘Dwars tegen de keer’ luidt de titel van een biografie over de dichteres Ida Gerhardt. Ze was veeleisend. Toen ze als 62-jarige in Eefde nog belijdenis van het geloof had afgelegd, stak ze daarna niet onder stoelen of banken dat ze wars was van gezellig gedoe in de kerk of van ‘blijdschap per drumband besteld’. Onder de duizenden brieven die ze nagelaten heeft zaten ook bemoeizuchtige in verband met zaken als uitbreidingsplannen van de stad Kampen ten koste van het landschap.
In perfectie ligt een hoog geluk, vond ze. Veel theologen houden van haar gedichten. Ook al zijn ze soms stug. Romantiek is ver te zoeken. Geen vlotte rijmpjes, wel heel trefzekere zinnen en prachtige beelden. Over de kracht van onkruid dat beton kan weerstaan. Over de ‘wiggen duisternis, wiggen licht’ van de vuurtoren als beeld voor het raadsel van de ouderdom: ‘het prijsgegeven zijn en alreeds vrij. Het raken aan de zomen van het licht’. Over Christus als hovenier, bij Rembrandts prent bij het paasevangelie van Johannes. Of hoe het licht op zondagochtend begint te wandelen over de tafel.
Ze was lerares klassieke talen in Kampen en Bilthoven. Haar werk verraadt haar kennis van antieke dichters: Lucretius, Vergilius, de lesbische Sappho, Plato. Samen met haar levenspartner Marie van der Zeijde vertaalde ze tussen 1966 en 1972 de 150 psalmen uit de Bijbel, rechtstreeks vanuit het Hebreeuws dat ze speciaal hiervoor had geleerd. De teksten worden nog altijd in diverse kloosters gebruikt in het dagelijkse getijdengebed.
Het is te merken dat ze opgroeide, woonde en werkte in plaatsen aan rivieren. Haar verlangen heeft verte nodig. Aan het begin van de bundel ‘Vijf vuurstenen’ kun je haar voorstellen op het rotsachtige Ierland, waar de twee dames graag verbleven. Heeft ze steentjes geraapt? In haar hand symboliseren ze harde levenservaringen. Verschillende gedichten gaan er op door. Haar suïcidale moeder, miskenning, eenzaamheid, kritiek. Volwassenen zijn in haar gedichten lang niet altijd kindvriendelijk: een moeder die met een harteloze opmerking ‘distelzaad’ in de ziel van een kind strooit, een pastor die zich vergrijpt aan een meisje. Jongeren en kinderen genieten meer haar bewondering. Het kind dat op paasmorgen de eigen naam in sterkers in de tuin ziet. De trotse jongen met lampion in de optocht die haar herinnert aan Eroos – het verlangen – uit de geschriften van Plato en uit de gedichten van haar inspirator Leopold. Maar die steentjes in haar hand weegt ze ook als kansen. God liet haar niet met lege handen staan. Worstelen met de weerbarstigheden van het leven en het volharden in haar dichtersroeping heeft ook veel goeds opgeleverd.
En de natuur breng haar ook vaak tot overgave en rust. Vooral door de meditatieve verstilling heeft menig gedicht een grote overtuigingskracht. Die is nog lang niet uitgewerkt.
(1917)

Posted in: Uncategorized | Tagged: poëzie, vrouwengeschiedenis

Welkom op de weblog van Harmen Jansen
theoloog, predikant van de Protestantse gemeente te Winsum-Halfambt (Gr.)

Tweets by @HarmenGJzn Follow @HarmenGJzn

Heiligenkalender bevat de schrijfsels uit de rubriek 'Geloofsgetuigen' in Geandewei en Protestantse Kerkbode. Op alfabetische volgorde en kalendervolgorde. Gestart 1-1-2014

Email: dshjansen@gmail.com

portret verkleind

Copyright © 2022 Harmen Jansen.

Theme by ThemeHall.