Dit boek verschijnt rond 1 juni bij Bc-bs
Bijdragen Protestantse Kerkbode 2017 en 2018 (hoofdartikelen)
Het Kind is al geboren – dec. ’18
Koesteren van de Heimat in migrantenland – okt. ’18
Elkaar vrijlaten (over (in)zegenen van huwelijken in de Prot. kerk – zomer ’18
De Geest waait nog steeds over oecumene – Pinksteren 2018
Het einde van het kwaad bespreking boek Beatrice de Graaf, voorjaar 2018
Alternatieve feiten? – Pasen 2017 – naar aanleiding van ‘Opgestaan!’
Sterk en dapper – Veertigdagentijd 2017
Sterk en dapper. Veertigdagentijd 2017
‘Sterk en dapper’ is in deze Veertig Dagen de naam waaronder Kerkinactie de aandacht vraagt voor hulpprojecten op een zestal plaatsen verspreid over de hele wereld. Het is ook de titel van de bezinningskalender die de Protestantse Kerk heeft uitgegeven. Het is een kleurrijk boekje met korte teksten ter meditatieve overweging. Waarom verrast en prikkelt mij die titel?
De projecten van Kerkinactie brengt mensen, vaak jonge mensen, voor het voetlicht die veel te verstouwen hebben in hun leven. Het gaat om kinderen die uit huis zijn geplaatst omdat ouders niet op hun taak berekend zijn. Om ervaringen met criminaliteit, armoede, huiselijk geweld, tienerzwangerschap. Een verleden van verslaving of deelname aan bendes. Horen bij een etnische groep die nauwelijks rechten heeft. De projecten zetten niet alleen in op het bieden van veiligheid, maar ook op het aanleren van vaardigheden. Op het weerbaar maken en op eigen benen leren staan. Op aanmoediging tot trots en zelfvertrouwen, ook al lukt nog lang niet alles. Prachtig om te zien op de korte filmpjes die er voor elke zondag zijn gemaakt.
Neem Rosa uit Guatemala, een land met veel geweld en criminaliteit, corruptie en sociale ongelijkheid. Met moeite knoopten haar man en zij de eindjes aan elkaar. Ze zat vol boosheid en had nogal eens conflicten met familie. Genieten van het leven was moeilijk. Door de cursus die ze kreeg leerde ze omgaan met conflicten en spanningen. De Bijbel speelde een belangrijke rol in die cursus. Ze leerde vaardigheden in conflicthantering. Woorden als rechtvaardigheid en verzoening kan ze nu handen en voeten geven. Er is nu meer harmonie in haar familie. Rosa veranderde van een verlegen en teruggetrokken vrouw tot iemand die nu een leidende rol in haar omgeving vervult. Ze is sterk en dapper, maar dan allereerst door te accepteren wat is gebeurd en te vergeven.
Over sterke vrouwen gesproken. Op de provinciale dag in Appingedam waarop we 500 jaar protestantisme vierden kwam meer dan eens de bijbelse Debora naar voren als inspirerende heldin. En niet alleen de Bijbel maar ook de kerkgeschiedenis heeft allerlei prachtige rolmodellen opgeleverd van vrouwen die sterk en dapper hun mannetje stonden om mannelijke privileges te doorbreken en gelijkwaardigheid te bereiken in kerk en samenleving. Er zijn nog steeds fronten waarop deze strijd geleverd moet worden.
Keenan is ook sterk en dapper. Hij groeide op in Vrygrond, een grote wijk van Kaapstad, Zuid-Afrika. Bendes en drugsproblemen alom. Hij droomde als achtjarige al van het beroep van grafisch ontwerper. Op de Sozo Foundation kreeg hij niet alleen de kans om zijn talent op dit terrein te ontwikkelen. Hij vond er een inspirerende en veilige omgeving waardoor hij ook als mens kon groeien. Hij voelt zich sterk. En als dank ontwikkelde hij een cursus grafisch ontwerpen voor nieuwe studenten van deze stichting die niet in de kansloosheid van jongeren wil geloven.
In het christendom zijn andere waarden vaak meer naar voren gehaald dan ‘sterk zijn’. De grote held van ons geloof hangt aan het kruis toch vooral als een zwakke. Een weerloze lijder. Een machteloze. Hij schreeuwt om de afwezige God. Op crucifixen en in de eindeloos herhaalde gezongen en gespeelde passies is hij een slachtoffer, het willoze Lam Gods dat geen verzet biedt. En dit lijden en de dood lijken rond Pasen soms een doel op zich. Zijn einddoel. Wie er sterk zijn in dat verhaal zijn vooral de vertegenwoordigers van overheid, politie en religie. Zij hebben de macht. En het is niet moeilijk om de actualiteit ervan in onze wereld te herkennen. Het wemelt van de sterke mannen aan de macht die we liever zouden zien gaan dan komen.
In een kerkgebouw van een zwarte gemeenschap in Zuid-Afrika zag ik eens een grote crucifix aan de muur. De gekruisigde was hier een stevige, ronde zwarte man. Fier keek hij de ruimte in. Op zijn witte gewaad was het roze teken van solidariteit met aidsslachtoffers geprikt. Jezus was hier het toonbeeld van volharding, taaie inzet, krachtige trouw. En op hoeveel fronten in de samenleving komt het er niet op aan dat er mensen zijn die op die manier tegen de stroom in durven te zwemmen. Die dat niet aan anderen over laten. Laten we vooral zo naar Jezus kijken. Geweldloos, maar wel in verzet. Gewond en geblutst, maar sterk in zijn volharding. Eenzaam en verlaten, maar dapper. Een held, een strijder. Geen loser, maar een winnaar. Iemand die zich God zij dank niet neerlegt bij de wereld zoals wij die maakten.
En hij heeft de Geest gegeven. In deze Geest zijn mensen op allerlei manieren en op allerlei plekken vandaag sterk en dapper. Mooi en inspirerend om in deze Veertig Dagen de sporen daarvan te zien oplichten. En de teksten van de kalender prikkelen daarbij om na te denken over de vragen als waarin ik zelf mijn kracht zoek, of waarom ik soms niet wat dapperder ben.
maart 2017 Protestantse kerkbode
Een Jubeljaar in het land van de Bijbel?
Pinksteren komt van het Griekse woord voor vijftigste: pentecoste. Behalve het jaarlijkse Wekenfeest op zeven sabbatten na Pesach kent de Tora ook een feestjaar na zeven sabbatsjaren. ‘Elk vijftigste jaar zal voor jullie een jubeljaar zijn’, aldus Leviticus 25 vers 11. De Palestijnse theoloog Naim Ateek betrok dit gebod vorig jaar in zijn oproep aan Israël om een einde te maken aan de bezetting van de Westbank, Oost-Jeruzalem en Gaza. Het is vijftig jaar geleden dat deze bezetting een feit werd, in de Zesdaagse oorlog van 5-10 juni 1967. Maar het vijftigste jaar eindigt zoals het begon. Erger nog. En het is ook honderd jaar geleden dat het Britse Rijk in de Balfour Declaration aan de joden een Nationaal Tehuis toezegde in Palestina, zonder instemming te vragen van de bevolking van het land.
Het wordt zondag van de goddelijke Drie-eenheid. Maar ik moet aan andere drie-eenheden denken. Waarom delen joden, christenen, moslims niet samen op voet van staatkundige gelijkwaardigheid het land van de Bijbel: het héle land, in plaats van kleine stukjes voor Palestijnen en hele grote stukken voor Joden? Drie godsdiensten hebben hier hun oorsprong en belangrijke heilige plaatsen. Hier openbaarde zich de Ene, de Vader, Allah (Arabisch voor God).
En de drieëenheid van zionisme, christendom en staat Israël is ook zo’n heilige trits. Een beetje christen schaamt zich over de Holocaust en staat daarom achter de Joden. En omdat de staat Israël een ‘onverbreekbaar deel van de joodse identiteit’ vormt loopt die christen dus over van begrip voor alle moeilijkheden en bedreigingen van deze staat.
Mijn herinneringen aan vijftig jaar geleden zijn net zo grijs als de meeste tv’s van toen. De Jom Kippoeroorlog van 1973 herinner ik me beter. We waren blij met de Israëlische overwinning en later de vrede tussen Sadat en Begin. Maar inmiddels weten we toch dat het verhaal niet klopt over Israël als een bastion van westerse vrijheid en democratie tegenover een wereld van barbaarse en racistische moslim-terroristen? Ik hoorde onlangs in een bijeenkomst van een classicale commissie Kerk en Israël zonder veel tegenspraak beweren dat alle Arabieren lui zijn en dat Palestijnse christenen vooral last hebben van de moslims. Zulke onkunde is toch niet representatief voor hoe wij in onze kerk denken?
Het staat dus in de Tora. ‘In het jubeljaar zal ieder naar zijn eigen grond terugkeren’. Wie erfelijk grondbezit van de familie als pand had moeten afstaan vanwege oplopende schulden, krijgt het weer terug. Ongeacht de mate waarin er wanbeheer in het spel was geweest. Families mogen niet van generatie op generatie in armoede en ellende gedompeld worden. Er moet perspectief zijn op een betere toekomst voor de kleinkinderen. God is de eigenaar van het land en wederrechtelijke toe-eigening van bezit dat hij zijn kinderen heeft toevertrouwd, is niet toegestaan.
En dan is er ook nog internationaal recht: in verdragen vastgelegde afspraken over gedragsregels voor een bezettende macht. Over bevolking die niet mag worden getransporteerd van het land van de bezetter naar het bezette gebied en omgekeerd. Kolonisatie verboden! Evenals gevangenschap van Palestijnen uit de Westbank in Israël of annexatie van hele stukken land. Zoals er de morele plicht is om bij bezetting niet tot het gaatje te gaan bij het uitknijpen van een bevolking.
Naim Ateek (1937), Palestijnse Israëli, Anglicaans priester en theoloog, is een vreedzaam man. Toen Hamas in het leven werd geroepen ten tijde van de eerste Intifada, de gewapende opstand tegen de bezetter, stichtte hij de oecumenische christelijke organisatie Sabeel voor gerechtigheid en vrede in het land van de Bijbel: wel kritisch over de bezettingspolitiek, maar overtuigd van de roeping om de weg van geweldloosheid te gaan. In de Geest van Jezus van Nazareth en Bethlehem. Ateek appelleert met zijn organisatie aan het bijbelse geweten van de Joodse staat Israël en doet aan geestelijke vorming van groepen christenen.
Maar de recente nieuwsfeiten aan Israëlische kant gaan nog steeds over dagelijkse vernietiging van huizen van Palestijnen om plaats te maken voor kolonisten en militairen. Beschieting van vissers uit Gaza en gif op akkers in de buurt van de grens. Aanscherping van wetten tegen organisaties en personen die BDS bepleiten: boycot, desinvestering en sancties tegen Israëlische ondernemingen en organisaties als vreedzaam drukmiddel. Dreigend verbod op toeristisch overnachten achter de Muur.
Enkele Palestijnse nieuwsfeiten: Hamas matigt de eigen doelstelling. Hongerstaking van 1500 Palestijnse gevangenen voor een betere behandeling. Onder leiding van Barghouti, volgens sommigen de Palestijnse Nelson Mandela, volgens Israël een terrorist en bedrieger die stiekem repen eet op de wc. Velen zitten langdurig zonder proces achter de Israëlische tralies. Waaronder veel jongeren, kinderen nog, die met stenen gooiden naar een leger gewapend met tanks en mitrailleurs.
En de Protestantse Kerk in Nederland? Stilte. Tijdens de verkiezingen begin dit jaar liet Kerkinactie een uitvoerige diaconale kieswijzer maken. Een van de speerpunten waarop partijen werden getoetst was het mensenrechtenbeleid. Maar er ontbrak een specifieke toetsing van de visies van onze politieke partijen inzake Israël en de Palestijnen. Ook al had de synode in 2008 een Israël-Palestina-nota aangenomen waarin het internationale recht ook voor het kerkelijk beleid richtinggevend zou zijn. En stel je daarover als synodelid een vraag, blijkt ineens de gewoonte afgeschaft om vraag én antwoord schriftelijk aan de synodeleden te verstrekken. Geen antwoord dus. Ateeks organisatie Sabeel kon tot nog toe rekenen op steun van Kerkinactie. Maar de kerkleiding straat onder grote druk om daarmee te stoppen. Sommigen deinzen daarbij niet terug voor leugens over antisemitisme en steun aan terreur.
Omar, Sabeelbestuurder uit Jeruzalem, is een jonge vader en oprecht christen die ondanks alle complicaties van het wonen op een locatie waar vaak geen water is, vrolijk blijft. In september 2016 in Utrecht zei hij stellig: ‘volgend jaar zijn we vrij’. Het klonk als de eeuwenoude joodse roep aan het einde van het pesachmaal: ‘volgend jaar in Jeruzalem’. Zijn Hollandse vrienden keken hem ongelovig aan. Een Jubeljaar in het land van de Bijbel?
Prot. kerkbode mei 2017
Verslag synodevergadering 16 en 17 november 2017
een ongeautoriseerde persoonlijke weergave
Bespreking liturgie
Een persoonlijke inleiding door prof. Marcel Barnard, auteur van Tot Gods Eer, een handreiking voor gesprekken over liturgie. Vergezeld van een filmpje over een van de vijf typen liturgie. Van de vele vormen van liturgie waarmee hij in aanraking kwam, raakte een liturgie van 5 uur in een Afrikaans dorp hem het diepst. Met dans, bezwering en uitdrijving, drums en vuvuzela’s. De last van het aan anderen niet kunnen uitleggen wat maakt dat je christen bent weegt steeds zwaarder. Gesprek in de kerk over liturgie blijkt wel mogelijk. Maar eigenlijk moet je niet praten over liturgie maar vieren.
In groepjes uiteen moesten we praten.over drie basale vragen als Wat is voor u liturgie? Wat raakt u? Jammer dat de nota of de inleiding niet zelf het onderwerp van gesprek is. Korte rapportages. Wie is de eigenaar van de liturgie? Geheel is belangrijk. Samen afstemmen. Geraakt worden. Wat trekt je de liturgie binnen?
Scriba ds R de Reuver: wilde de notitie als ‘onderlegger’ samen met een verslag van deze bespreking aan de kerk aanbieden, op aandringen van de synode kwam de toezegging om in te stijl van het getoonde filmpje ook filmpjes over de andere stijlen van liturgie in onze kerk te laten maken. Voor inhoudelijk gesprek en commentaar op de notitie bood de vergaderorde geen ruimte. De scriba moedigt het zelf knippen en plakken aan bij het voorbereiden van het gesprek in de gemeente en toont bereidheid om de nota ‘langs communicatie’ te laten gaan. Maar de synode dwong met 46/77 stemmen af dat de notitie echt gespreksvriendelijker wordt.
Huisgemeenten
Onderdeel van Kerk 2025 dat nog was aangehouden vanwege de vele consideraties. Brainstormsessie. In maart zal er een ordinantietekst worden voorgesteld door de GCKO. Platform Kerk 2025 voor de inhoudelijke bezinning is aanwezig. Voorz. Ds Sjaak vd Berg leidt in, met een voorbeeld van krimp in Groningen en van een nieuwe gemeenschap in de randstad. Het roept vragen op over minimale kenmerken, de inbedding in het geheel van de kerk, het behoud van het goede van de presbyterale kerk, het gevaar van sektevorming. Gevoelens van bedreiging door concurrentie of van betutteling. Blijft de huigemeente meervoudig luisteren: naar God, naar elkaar, de cultuur van Nederland, etc.?
Reacties: liever ‘basisgemeente’? Verschil met pioniersgemeente? Mag het ook verzamelplaats van dissidenten zijn? Wat is de omvang? Zichtbare eigenheid en vindbaarheid rond een oude kerk in het dorp. Kerkpresentie. Basiskenmerken: christelijke traditie. Vieren, leren, dienen, delen in gemeenschap. Inbedding: huiver voor teveel organisatie. Adviseren ipv reguleren. Ruimte. Regio of classis. Initiatief ‘Stroom’ in Amsterdam is geheel losgemaakt van kerken. Maar komt dan toch voor allerlei vragen, want er moet protocol zijn rond misbruik etc. Keurmerk. Faciliteren. Loslaten, lenen en leren. Deel van een netwerk? Moet er verplichting zijn van wekelijkse samenkomst, mag het ook minder?
Voorgaan: ruimte voor lekeprediker, met lokaal preekconsent? Ds. Giethoorn: er zijn nu al bepalingen over bijzondere kerkdiensten. Wel verantwoordelijkheid van de kerkenraad. Saaksum is een huisgemeente ovv Noordhorn, streekkerkenraad.
Drie ‘luistervinken’ reageren. Stoppels: formuleren we zo eigenlijk niet wat we bedoelen met ‘back to basics’ voor alle gemeenten? Transparantie, eenvoud, ruimte – aldus de wens van Kerk 2025! We leven niet in een tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperk (Jan Roth). Bart van Noord citeert ‘Plezier beleven aan taaie vraagstukken’. Sommige vraagstukken moet je oplossen, met andere moet je vooral omgaan. Aangeklede groep of uitgeklede gemeente? We hebben een paar 100 gemeentes met nauwelijks predikantsplaats. Regelvraagstuk is soms vooral een cultuurvraagstuk, hoe ga je met elkaar om.
In de wandelgang heb ik ds. Giethoorn de zorg van onze classis mee kunnen geven dat de ordinanties door een teveel aan variabelen voor de organisatie van de gemeenten een bonte kerstboom wordt.
Geloven in delen – delen in geloven. Nieuw beleidskader Kerk in Actie
Een groet vanuit Indonesische partnerkerken, bondgenoten in een Platform voor gezamenlijke belangen van de PKN en 33 Indonesische kerken. Het gaat daarin om thema’s als gender, gerechtigheid, ecologische vragen, religieuze diversiteit.
Mooi opstapje naar gesprek over een nieuw beleidskader voor de komende jaren voor Kerk in Actie.
Ontwikkelingen in en rond ICCO maakten een evaluatie nodig. Er wordt nu gestreefd naar sterkere verbinding tussen missionair en diaconaal werk, tussen werk in binnen- en buitenland en tussen gemeenten en Kerk in actie. In 2004-2005 was voor het laatst een beleidsnotitie geschreven over zending. De samenwerking met ICCO was destijds met onvoldoende eigen beleidsvisie m.b.t. werelddiakonaat. KiA moet aansluiten bij de beweging die de kerk zelf maakt.
Herkenbaarheid voor de eigen gemeenteleden is belangrijk, eveneens in het publieke domein.
Vier focuspunten: Bijbel. Kerk in minderheidspositie (versterk de kerk in de samenwerking o.m. in het Midden-Oosten). Kansen voor kinderen en jongeren (alle kerken maken zich zorgen!). Hulp aan vluchtelingen en ontheemden, incl. aandacht voor oorzaken, zoals klimaatverandering.
Een hele serie reacties: is het wel verstandig om plaatselijke activiteiten zichtbaar te gaan maken onder het merk KiA? Liever onder de naam van eigen gemeente. Welke landen vallen af voor samenwerking?
GRA zou o.m. de samenwerking met anders geloven sterker uitgewerkt willen hebben.
Synodelid Goudkamp herinnert er nog even aan dat veel gemeenten KiA geen toegang wilden geven tot LRP. En benoemt de toegenomen behoefte aan armoedebeleid. Kerk moet ook op de barricaden. Rapporten zijn soms duidelijk waarom en waarover dat zou moeten. Diaken van Vegten herinnert aan eerdere prioriteitenlijstje/ thema’s van KiA. Maak zichtbaar welke nu wegvallen.
Opmerkingen over toegang geven tot de Bijbel, te weinig aandacht voor het belang van onderwijs etc. Verbinding met nieuwkomers in de samenleving. Vragen van klimaat en kerk en landbouw. Is de keuze genoeg gemaakt voor datgene waarin wij als Nederland een voorsprong hebben? Blijven we wel strijden tegen onrecht? Raakt de wereldwijde armoedebestrijding uit beeld? Is KiA niet duidelijk bezig met een verschuiving van diaconale projecten naar missionaire projecten?
Rommy Nauta antwoordt. Plaatselijke diaconieën hebben wel te kennen gegeven te willen meeliften met de naamsbekendheid van KiA. Publiek spreken van de kerk, jazeker. Ook vervolg geven aan armoederapportage. We moeten ons wel beperken. Het kan, want er zijn daarnaast zoveel one-issue-organisaties. ICCO moet zich erg focussen vanwege eisen en beleid vanuit politiek en EU. Fusie niet erg voor de hand liggend omdat KiA de beweging maakt naar meer kerkeigen. Wereldwijd is de LWF (Lutherse wereldfederatie) met overal kantoren is belangrijke partner. We hoeven ons als kerken niet over alles uit te spreken wat bij burgers leeft.
Scriba RdR: scherpe keuzes nodig, maar het zijn wel parapluthema’s. Door geloven in delen ga je ook delen in geloof. Hij belooft de synode meer mee te nemen in rapportage over stemverheffing in het publieke debat rondom armoederapportage. En het blijft helpen onder protest.
Motie Goudkamp dat de stem van de Kerk regelmatig moet klinken over barmhartigheid, gerechtigheid en vrede in het publieke domein, wordt met 62 stemmen voor aangenomen. En het ontraden amendement om armoedebestrijding als vijfde thema apart te benoemen ook, met 46 stemmen.
Ik had zelf nog gepleit voor klimaat/duurzaamheid als zesde speerpunt, maar daar ging niemand verder op in. Er is dus geen garantie dat KiA met het groene-kerken-beleid doorgaat, ondanks een positieve voetnoot daarover.
Vervolgbespreking Categoriaal pastoraat
Scriba RdR: Uitgangspunt is beleidsrijk bezuinigen. Een van de pijlers is de plaatselijke gemeenten een van de dragers te maken. Begeleiding door een projectgroep.
Fred Tjeerdsma verdedigt het voorgestelde plan van aanpak. Onderstreept de gezamenlijke verantwoordelijkheid en de gezamenlijke pijn. De solidariteitskas biedt gelukkig nog steeds budgetmogelijkheden. Kader voor beleid, met maatwerk voor handelingsperspectieven. Met schipperspastoraat richting vorming eigen gemeente. Het idee is er dat draagvlak is. Vijf jaar voor reorganisatie nemen is lang? Behalve tijd voor reorganisatie ook voor gewenning. Waar geen plaatselijk draagvlak is/ komt zal de Dienstenorganisatie niet maar op eigen houtje studentenwerk te verrichten. Diversiteit in de steden in het studentenpastoraat? FT antwoordt over verschillende kleuren van het SP in de verschillende steden. Ook nu kunnen gemeenten met veel studentenwerk een beroep doen op de solidariteitskas. Samenwerking met andere kerken: de VGK gaat participeren in het interkerkelijk dovenpastoraat. Zij beroepen een predikant voor 60 procent.
De GRA bepleit een kwalitatieve benadering, bijv. Wageningen rond het thema over ecologie en duurzaamheid. Maar zou het dan niet belangrijker zijn juist studentenpastoraat onder autotechnici te vestigen? Er zijn zoveel thema’s. In de nota gaat het niet om thema’s maar om studenten. Dus kwantitatieve normen zijn onvermijdelijk in het beleid. Er is gewoon te weinig geld voor studentenpastoraat voor alle steden. Studentenpastoraat als pioniersplekken? Oud motief: voorhoede in de maatschappij. Is het pionierswerk? Die discussie moet gevoerd. Nieuw: aanvulling vanuit de reserves (noot 8).
Moeilijk om op voorhand inhoudelijke criteria te formuleren voor de verdeling. Er wordt o.a. gekeken naar samenwerking pastores en studentenverenigingen. Projectsubsidie kan een manier zijn om toch iets in studentensteden zonder SP te doen. Het SP juicht ook zelf het idee toe om plaatselijke fondsenwerving te stimuleren en te ondersteunen. Er zijn al wel een paar tijdelijke 50/50 constructies gerealiseerd.
GRA: het gaat om de vorming van toekomstige leiders van de gemeente. En is dat geen landelijke verantwoordelijkheid? Pleit toch ook voor thematische creativiteit?
Ds. Camper vindt 20 % van het budget voor projecten van studentenverenigingen wel veel van ons geld.
Oud. Verbeek uit studentenstad Amsterdam is niet erg amused. Eerst praten met gemeentes over overheveling en dan pas bezuinigingsbesluit in de synode. De logica van reorganisatie volgen. Wel mag je loyaliteit veronderstellen. Slapende fondsen aanspreken.
Andere vragen: waarom niet meer oecumenische aanpak? Geen verschraling door eenzijdige steunverlening. Het totaalplaatje ontbreekt. Flinterdunne garantie dat koopvaardijpastoraat blijft, ‘ waar ik zulke mooie verhalen over hoor’.
Scriba RdeR trekt dan studentenpastoraat en koopvaardijpastoraat uit het besluitvoorstel, er is te weinig draagvlak. Er wordt een jaar uitgetrokken om met nieuwe voorstellen te komen. Tijd voor nader onderzoek. Vooralsnog alleen voor schippers-, doven- en luchthavenpastoraat nieuw beleid.
Kerk 2025 deel 3 mobiliteit predikanten
In april zijn er besluiten over het streven naar een cultuur van meer mobiliteit van predikanten genomen. Nu voorstellen over de kerkordelijke uitwerking hiervan in eerste lezing, ter consideratie aan de classes. Het begeleidende overzicht van de mogelijke financiële gevolgen is gebaseerd op veel aannames.
Scriba RdR: moest Kerk 2025 niet budgetneutraal zijn? Wel wat betreft quotum. Maar mobiliteit is een breder thema dan Kerk 2025. Het losmaken na twaalf jaar is een extra voorziening. Die kost geld. Het heffingspercentage voor de kas van de predikanten is geen onderdeel van het quotum.
De voorgestelde vertrekcompensatie (vertrek naar een kleinere predikantsplaats) kost geld. Op dit punt gaat het om horen van de synode. Besluit later in Kleine Syynode op basis van definitief voorstel.
Mr Zielhuis, cie van rapport Kerk 2025, legt de vinger bij twee zaken: teveel classicale druk op samenwerking met andere gemeenten. En op de vele onzekerheden rond de financiering, dus risico’s.
GRA: de aanscherping door het GCKO over stellen van randvoorwaarden niet in de geest van synode. De GRA wil het financiële onvermogen niet graag op predikant en landelijke kerk zien afgewenteld.
Reacties. Landelijk beleid? Dan landelijke financiering. Gaan de voorstellen niet teveel richting een vergoeding voor niet langer geleverde diensten?
Dhr. Runhert: vertrek na 12 jaar kost de predikant wat. En de gemeente: 1,5 jaar tractement. Dezelfde kosten als bij 3-20 procedure. De rest van de kosten is voor de kerk als geheel. Insolvabiliteitsregeling: de voorgestelde versoepeling is eigenlijk nog te gering. ‘Kannibalisering’ = de predikant eet teveel op.
De synode geeft groen licht voor het verder onderzoeken van de beide vertrekcompensatieregelingen.
RdeR onderstreept de noodzaak van bevordering van de cultuur van mobiliteit. Als je niets doet kost het ook geld. Hoeveel het gaat kosten weten we niet? Geen blanco cheque. Dus een proef? Instrument niet wegleggen. De nood is er. Zekerheden moeten worden ingebouwd.
GCKO mw Evers. Over de financiele gevolgen nemen we geen besluit. De besluiten gaan over mobiliteit.
Bijz. Cie van rapport wil 2/3e pred plaats noemen als streefgetal voor ‘voldoende omvang’ van predikantsplaatsen als streefdoel.
Anderen: de maatregel voor vrijwillige losmaking na 12 jaar eerst vanwege de hoge kosten op de plank laten liggen? Anderen: een proefperiode nemen!
Het enige andere discussiepunt is Ord. 3-3-2 over de toestemming na onderzoek van mogelijke samenwerking met andere gemeenten bij beperkte werktijd van predikanten.
Synodeleden: de financiele maatregelen zijn een soort sociaal plan. We krijgen de reorganisatievraag niet scherp. Vanwege de autonomie van gemeenten.
Dr Bos van het GCKO. Over de twaalfjaarstermijn: de Kleine Synode kan op elk moment een wachtgeldregeling beëindigen. Hij stelt een Overgangsbepaling voor waarmee de synode zelf de regeling kan beeindigen.
Teveel bemoeienis van de classis bij vacature om samenwerking te bevorderen? Voldoende omvang is 33 % en dat wordt niet ingeperkt. De classis houdt altijd als taak om rekening te houden met de kerkelijke verscheidenheid. De kerkenraad kan besluiten om toch zelfstandig te blijven, het BM beoordeelt alleen of er daadwerkelijk gezocht is naar samenwerking.
De twaalfjaarsregeling is een vangnet. Als alles goed gaat werken zal het weinig nodig zijn. Ook ‘ armlastige gemeenten’ kunnen er gebruik van maken. Werktijdvermindering bij insolvabiliteit als het wenselijk is, volgens criteria.
De synode aanvaardt de voorstellen, met de toevoeging van de overgangsregeling dat de Generale synode bevoegd is om ord 3-26-2a buiten werking te stellen als zij oordeelt dat de financiele gevolgen te groot zijn. Een noodrem-regel tot aan de evaluatie na vijf jaar van het hele mobiliteitsbeleid. .
Oud. Kamphuis pleit voor beslistheid om op de gekozen koers te blijven. Uiteindelijk maar 8 tegenstemmen.
Ord. 5.3 en 5.4 zegen of inzegening
In de pers was er van te voren al ruime aandacht voor. Scriba RdR: leven met verschillen is verrijkend. Dit verschil is nauwelijks uit te leggen. Het is ons in de wereldkerk niet gegeven om hierover gelijk te denken. Dan gaat het om oefenen in samenleven. Niet oordelen over het geweten van een ander.
De ordinanties van nu bieden ruimte. Zet een consideratieronde de polarisatie niet verder aan in plaats van het gesprek te bevorderen?
Twee verhalen volgen over hoe de gemaakte keuze rond geaardheid aan het geloof is gerelateerd.
Herman van Wijngaarden: Jaren ’90 ouderling in Langbroek. Uit de kast. Bleek geen probleem te zijn. ‘ OK, ik ben dus homo’. Zonder seksuele relatie. Nu wordt hem her en der gevraagd waarom geen relatie aan te gaan. Zijn leidraad: het onderwijs van Jezus die in Mt. 19 naar het begin terug gaat. Roeping in het licht van het koninkrijk om ongehuwd door het leven te gaan. Het leven is geen sinaasappel die moet worden uitgeperst. Het beste komt nog. Kruis dragen hoort er ook bij. En seksualiteit wordt erg over gewaardeerd. Een mens kan niet zonder liefde en verbondenheid, maar wel zonder seks. Vriendschap wordt ondergewaardeerd. St. Hart voor homo’s met steun van Ger. Bond biedt begeleiding en hulp, maar bespreekt single blijven als serieuze optie. ‘De pijn van 2004’ (Hersteld hervormden gaan niet mee met kerkfusie)
Annemarie van Briemen. Was nooit zo open over geaardheid. Leefde in GB context en zocht weg richting ambt. Context van afwijzing. Had geen voorbeelden. Niet licht ontvlambaar in de liefde? Of te weinig moed om zichzelf te aanvaarden? Werd als predikant ‘ingehaald door de liefde’: maar angst om uit het systeem te stappen, angst voor schade in de gemeente. Het evangelie van de aanvaarding won het. Het stormde wel in Boskoop. Nare reacties. Verwarring. Naast begrip en steun. Er kwam ook verdieping in de geloofsgesprekken. ‘Het verhaal moet verteld want er staan in de kerk levens op het spel.’
Hierna volgde een gesprek in kleine groepen over ieders eigen ervaringen in gemeenten. Daarna volgde een emotioneel gesprek in de synode. ‘ We hebben vandaag de zakdoek nodig gehad’.
Er lagen tegenvoorstellen en amendementen om toch wel tot wijziging van de ordinanties over te gaan. Het moderamen stelde voor: eerst het gesprek in de kerk voort zetten. Het trok nu het voorstel om geen ordinanties te wijzigen in. Reactie: ik krijg weer geen recht, wel aandacht. Weer een half jaar slecht slapen? Komt er dan echt een ander voorstel?
RdeR zet weer in bij de botsende gewetens! Niet over elkaars gewetens heersen.
Een homoseksuele predikant, verbonden met confessionelen en hervormden vraagt om hulp om het gesprek in die kringen te voeren en dan zo dat niet steeds hetero’s erover spreken. Vervolgens nog allerlei reacties. ‘Een vader had twee zonen. Een moeder had drie dochters. Hoezo even veel houden van, als een van de drie wil trouwen met een andere vrouw, maar dan anders behandeld wordt?’ Verzoek om dan toch wel een verklaring af te geven. Ook de Raad voor advies inzake het Gereformeerde Belijden zou graag willen dat het gesprek in de gemeente bevorderd wordt, waar de openheid voor het gesprek niet is.
In de LWF waren recent dezelfde posities tegenover elkaar te vinden: Avondmaal vieren hielp om de pijn met elkaar te delen en om bij elkaar gehouden te worden.
Andere pijn: dat ambtenaren van de burgerlijke stand werden ontslagen die geen homo’s wilden trouwen. Er is teveel drammerigheid, die de acceptatie in de weg staat.
Relatie met kerk 2025: back to basics. We zijn vrijgemaakt door Christus, dan kan de weg worden vrijgemaakt om deze steen van ergernis op te ruimen.
Geen veroordelende God, waarom dan toch veroordelende mensen? Niet langer discrimineren. Inclusiviteit graag de norm, met uitzondering op de regel, en niet andersom.
De bepaling van nu over het beleid ‘na beraad in de gemeente’ is een zenuwslopende bepaling. Zo vaak is er onzorgvuldige communicatie in het proces van de zgn. ‘zorgvuldige besluitvorming’.
Visitator ds WG Sonnenberg geeft aan dat er soms nog escalatie plaatsvindt van het gesprek in de gemeente. En hij benoemt een verschuiving in gemeenten, naar zorg dat de ene soort relatie niet over de andere heerst, minder de acceptatie van homoseksuele relaties zelf (als ik het goed begreep)
Scriba RdeR moet zichzelf bij elkaar rapen. Formuleert een verklaring. De PKN wil een inclusieve kerk zijn. Verwijzend naar de tafel van de Heer en de verschillende ‘zonen’. Wordt vervolgd dus.
Kerkelijke rechtspraak
De stroperigheid in de processen zou moeten worden verminderd. Er is overleg geweest en studie van gemaakt. De colleges moeten geen colleges worden voor het bewaren van bezwaren en geschillen (ds L. Giethoorn, projectleider). Plannen voor wijziging (minder colleges, daarvoor in de plaats colleges met verschillende kamers) blijven voorlopig liggen. De colleges vinden dat het nog wel gaat. Hoop dat regie met behulp van de classispredikanten beter wordt.
Profiel voorzitter visitatie
In de aanvang van het proces Kerk 2025 was het voorstel 4 FTE op 8 classispredikanten. Nu 3 FTE op 11 classispredikanten. Het mogen halftimers zijn. De synode stelt het profiel niet vast, maar het moderamen, gehoord hebbend ‘ het land’.
‘De generaal’ (voorz. Visitatoren generaal): In het verleden waren er ooit wel 700 visitatoren. De regio’s zijn nu al ontmanteld. Het feestelijke slot van de huidige visitatie was daardoor matig bezocht. Overdrachtsdocument in de maak. Ervan overtuigd dat er veel losmakingen zijn voorkomen door de visitatie.
Een aanbeveling uit de synode wordt meegenomen: meer accent op vaardigheden op terreinen van conflictbemiddeling en communicatie en interactie tussen professionals en vrijwilligers
Kerken delen
De synodelende kregen een boekje over medegebruik van kerkgebouwen door migrantenkerken
Er zijn plm. 1,3 miljoen migrantenchristenen, dat is incl. Broedergemeente.
Een voorbeeld: wat gebeurt er als drie Karen-gezinnen uit Myanmar in Waardenburg-Neerijnen komen wonen? 1 x pm eigen dienst in de kerk van de PKN-gemeente. Vervolgens gezamenlijke activiteiten. Het begon met belangstelling van één gemeentelid.
Taizé
De vrijdagavond werd besloten met een complete en stijlvolle Avondmaalsdienst. Vrijdags dagopening met een korte Taizéviering, met enkele Nederlandse broeders uit Taize: Jasper en Sebastiaan. De kapel zit helemaal vol. Daarna een inleiding. Br. Roger, beginner van de protestantse gemeenschap t.t.v. WO II, had ooit thesis geschreven over de Regel van Benedictus. De oudste Nederlandse broeder is nu 87. De jongste broeder uit Nederland is een twintiger. Vanaf eind jaren ‘60 oecumenisch. Toen verschoof het accent naar ontvangst van jongeren. Nog steeds komen er wekelijks enkele honderden tot duizenden, het hele jaar door. Via schoolgroepen komen jongeren soms voor het eerst in de kerk. Niet echt lekker eten en drie keer per dag naar de kerk? Maar ook: vreugde, dus plezier met elkaar, het bidden, het samen zijn, de corveetaak. Doordat Fr Roger na WO II streefde naar verzoening ook altijd grote belangstelling vanuit Duitsland. Uit PKN-kerken altijd ook veel belangstelling, slinkt nu, maar stijgedne belangstelling vanuit chr. studentenverenigingen (dit had ik willen horen vóór de discussie over het studentenpastoraat). Bijzondere herinnering blijft de jongerenontmoeting in R’dam waarbij 20.000 jongeren allemaal werden ondergebracht in gezinnen en ook niet-kerkelijke gezinnen meewerkten. Ontmoetingen ook elders in het buitenland, ook buiten Europa, op uitnodiging van kerken daar. Ook om de jongeren het signaal te geven dat God ook daar is en niet alleen in Taizé. Muziek: fr Roger kwam uit heel muzikale familie. Thuis drie piano’s. Alle eerste broeders ook muzikaal. In de jaren ‘ 60 vereenvoudiging nodig. De liturgie (prijswinnend!) was te mooi, ‘iedereen moet mee kunnen doen’. Solisten en koor zie je niet. Het wonderlijke is dat de liederen toch jongeren weten aan te spreken, ook de stilte. Het op de grond zitten werd eigenlijk uit nood geboren. Er hoeft geen kindernevendienst gehouden te worden.
Verandert er niets? Formule ligt vast? Nieuw: opzet voor opvang van jonge vluchtelingen – een omstreden thema in Frankrijk. In het dorp is er een vrouwengemeenschap waarmee wordt samengewerkt.
Benoemingen
mr. Endedijk in de Raad van Toezicht PTHU, drie herbenoemingen in de Auditcommissie, en als nieuwe voorzitter van het bestuur van de Dienstenorganisatie mw. mr. Greetje van der Waaij, en herbenoeming als bestuurslid mr. van Leussen.
Afscheid
van enkele synodeleden en van dhr Haye Feenstra als directeur van de DO per 31-12 a.s. Hij haalde de kerk uit de rode cijfers. Voorz. ds Karin vd B vraagt: Met welke bijbelse figuur te vergelijken? Aaron: rap van tong? Gideon met zijn bende? Mozes die door woestijn leidt? Jezus: iemand die schuld op zich genomen voor mislukken (Numeri project)? 12 jaar leiding gegeven. Als een echte kerkganger. Met humor en met vasthoudendheid, creatief. Botsen hoorde er soms bij. Cadeau: een reisgids met kleine bijdrage voor een gewenste reis.
HF is dankbaar. De kerk is sterker geworden. Zie discussie van deze middag. De manier waarop de kerk in de samenleving staat. Droom van de kerk bewaren. Ook als het botst met de mogelijkheden. Doet ook oproep om moderamen een plek in de gebeden te geven.
Schriftelijke vraag over jubileumjaar 60 jaar Israëlische bezetting Palestijnse gebieden/ 100 jaar Balfour verklaring
Van de gelegenheid tot schriftelijke rondvraag is in de zittingen van de synode van dit jaar kennelijk geen gebruik gemaakt. Vraag en antwoord worden in de regel aan het einde van de vergadering aan iedereen uitgedeeld. Ik was de enige die in april wel een vraag stelde. Het antwoord kwam pas een maand later, na de zitting. Ik had voor nu toch maar gevraagd vraag en antwoord ook bekend te maken, een half jaar na dato. Zoals verwacht vindt het moderamen dat onze kerk zich nog steeds houdt aan de beleidslijnen over Israël en Palestina uit 2009. Verder werd verwezen naar de internationale verbanden. Mijn vraag van april heeft niets kunnen veranderen aan de doodse stilte die de PKN dit jaar in de publieke ruimte én naar de eigen achterban toe heeft betracht als het gaat om de ernstige gevolgen van de bezettingspolitiek in de Westbank en de Gaza-blokkade. Van een kerk die zich houdt aan het beleid zoals in deze synode ten aanzien van Kerkinactie is vastgesteld mag anders verwacht worden.
HJ
Oepke Noordmans – *18 juli 1871 Oosterend (Frl) – † 5 februari 1956 Lunteren
De schepping is een plek licht rondom het kruis
Zijn verzamelde werken beslaan elf banden opstellen, lezingen, preken, brieven, boeken. De Friese boerenzoon Noordmans, dominee in Idsegahuizen-Piaam, Suameer en Laren (Gld) was een van de belangrijkste protestantse theologen in ons land uit de eerste helft van de vorige eeuw. Met een heel eigen beeldende en speelse stijl van schrijven en van denken. Niet zo barok als zijn vriend Miskotte. Geen strakke systematische redeneringen in lange zinnen zoals in de dikke dogmatieken van Karl Barth, de theoloog die vanaf 1918 internationaal de toon zette van het theologisch debat. Noordmans was het wel met hen eens maar redeneerde anders. De schuchtere man werd nooit professor. Het verhaal gaat dat hij vanwege smetvrees op ziekenbezoek de patiënt zijn wandelstok de hand liet geven. Dat nam niet weg dat hij schrijvend aan de hoek van zijn keukentafel in diep contact stond met de geest van de cultuur van Europa en zijn tijd. In meditaties klinkt soms het geluid van de leeuweriken of de bastoon door van het huisorgel uit zijn Friese jeugd, maar ook de dramatiek van nazisme en oorlogsgeweld, het falen van Europa. Zijn eigen pastorie werd getroffen door een bom.
Bekend werd zijn boek ‘Herschepping’ (1934). Hierin nam hij in kort bestek de geloofsleer door met de beroemde zin ‘scheppen is scheiden’. Geschreven voor leiders van jongerenkampen, geplunderd door predikanten. Ook een bestseller werd ‘Gestalte en geest’, een bundeling van theologische meditaties die hij als pensionado had geschreven. Het weerspiegelt de hoofdlijn van zijn denken over bijbel, kerk en geloof. Hoe God geschiedenis maakt door steeds opnieuw gestalte te geven aan zijn bedoelingen, maar oude gestaltes ook te verbreken om plaats te laten maken voor betere. God leert zelf ook van de geschiedenis. Saul moet plaatsmaken voor David en hij wekt verwachting voor een betere Messias. Het meest zichtbaar is God in de gebroken gestalte van de gekruisigde Jezus. Daar licht op wat onze verlossing is. Maar ook in de vertolking voor de wereld van de betekenis van Christus gaat het zo verder. Petrus gaat en Paulus komt.
En niet aan eenmaal gegroeide vormen blijven hangen was dan ook Noordmans’ credo voor de kerk. Hij was jarenlang intensief betrokken bij pogingen tot diepgaande reorganisatie van de Hervormde Kerk, als lid van de vereniging Kerkopbouw. Pas in de ‘apostolaire’ Kerkorde van 1951 kwamen gedachten uit deze beweging tot uitvoering. En zijn idee over huisgemeentes krijgt eigenlijk pas sinds kort voet aan de grond. Eerst moest kennelijk de secularisatie verder zijn gegaan om open te staan voor andere vormen van organisatie van kerkelijk leven dan de klassieke met dominee en kerkenraad.
Noordmans leert je om niet bang te zijn als oude vormen niet meer werken en in puin gaan. En om te blijven geloven in de herscheppende krachten van een zeer menslievende Geest.
Alje Klamer – * 25 april 1923, Groningen – † 1 juli 1986, Hilversum
Gods gedachten zijn gelukkig anders dan de gedachten van de mensen
De IKON is niet meer. De omroeporganisatie van een aantal samenwerkende kerken is opgegaan in de EO. Voorganger de IKOR was in 1946 opgericht zodat de kerken zich via de radio tot de samenleving konden gaan richten. Omroeppastor Alje Klamer was in de jaren ’60 en ’70 een van de boegbeelden. Van de vrijheid die kerkelijke zendgemachtigden zonder leden hadden werd ruim gebruik gemaakt om thema’s aan de orde te stellen waar velen binnen en buiten de kerken nog geen oor naar hadden.
Klamer was een kruidenierszoon uit Groningen. In de oorlog zat hij ondergedoken in Delfzijl omdat hij de Ariërverklaring niet wilde tekenen. Hij kwam weer tevoorschijn toen zijn ouders er om bedreigd werden. Hij werd in Berlijn te werk gesteld. Met TBC kwam hij weer terug. In 1949 voltooide hij zijn theologiestudie in Groningen, trouwde hij en werd hij hervormd predikant te Westernieland-Saaxumhuizen. In 1953 vertrok hij naar Maastricht. Voor de radio viel hij op als ´die man die zo gewoon sprak´. ‘Hij was een man met de gave van het woord, een retorisch talent. Ik ging vaak mee naar de kerk, er heerste daar een vreemd soort opwinding, hij maakte iets los bij mensen,´ aldus zijn zoon Ronald die bij het toneel ging. In 1959 begon het werk als radiopastor in Hilversum. Interkerkelijk dus. Van het een kwam het ander. Zoals de oecumenische Pinkster-appèls waarbij eens duizend gasten aan vijftig tafels in de Haagse Dierentuin een agapè-maal hielden. Hij was voorganger bij de eerste inzegening van ‘gemengde huwelijken’.
In 1961 pleitte hij voor de radio en in de pers voor mededogen met homoseksuelen. Het maakte enorm veel los. Hij raakte betrokken bij de start van ‘contactgroepen’ . Dit initiatief zou uitlopen tot een landelijk netwerk. Dat is ruim twee decennia voordat de Remonstrantse Broederschap als eerste kerkgenootschap ter wereld het kerkelijk homohuwelijk aanvaardde (1989). Ook andere taboes stelde hij aan de orde. Transseksuelen en incestslachtoffers kregen gehoor. De kinderen van vroegere NSB’ers met hun problemen. Allerlei lotgenotengroepen werden in het leven geroepen of van advies gediend. In 1976 stelde hij ook het clichébeeld over pedofielen aan de kaak. Dáárvoor kreeg hij maar weinig begrip.
Het optreden voor radio en later ook tv ging steeds vergezeld van brochures, bulletins en bijdragen in boeken en bladen als ‘De Open Deur’. In de ‘Margriet’ verzorgde hij een deel van de adviesrubriek voor lezers. In 1986 kreeg hij de Spaansprijs voor al dit publicitaire werk. ‘Niet een propagandist van iets, maar meer een gids, een meegaander’ noemde hij zichzelf. Steeds waren de verhalen van Jezus’ omgang met mensen zijn inspiratiebron gebleven.
Kinderdoop springlevend?
Er zijn in Nederland 6808 basisscholen in allerlei soorten en maten. Per leerjaar zitten er ongeveer 175.000 kinderen op school. Aldus de officiële cijfers. In de Protestantse Kerk worden er momenteel rond de 7700 kinderen per jaar gedoopt. Dat is dus minder dan vijf procent van alle pasgeborenen. Nauwelijks meer dan gemiddeld één kind per basisschool per jaar. Toch meent de kerkleiding bij de presentatie van de jaarcijfers 2013 in de synode en in de rondzendmail daar met grote letters boven te kunnen zetten dat de kinderdoop springlevend is. Het is een wel erg nadrukkelijke ‘framing’ van de cijfers. In de rondzendmail zelfs vergezeld met een staatje dat laat zien dat voorzover er in de PKN gedoopt wordt dat bijna altijd een kinderdoop is.
Eerder dit jaar heb ik in een stukje in Trouw de synode verweten dat men veel te eenzijdig beleid voert dat gericht is op het promoten van de kinderdoop. Daartoe is een paar jaar geleden besloten, inclusief beleid dat erop gericht is dat die doop dan ook eenmalig blijft en niet gevolgd wordt door een herdoop. Onze kerk voert in oecumenisch verband actief beleid om herdoop bij overgang naar een andere kerk tegen te gaan.
Wie dieper in de cijfers duikt kan zien dat er ook geboortes plaatsvinden bij ouders die lid zijn van de PKN zonder dat er een kinderdoop op volgt. Er staat dan met zoveel woorden in de statistiekbrief dat het duidelijk is dat niet alle ingeschreven kinderen worden gedoopt. ‘Dit hangt mogelijk samen met de sterke tendens onder de ouders van deze kinderen om geen belijdenis te doen’. Wat de cijfers ook laten zien is dat het aantal keren dat er per jaar openbare geloofsbelijdenis plaatsvindt minder dan de helft is van het aantal kinderdopen. En dat het aantal uitschrijvingen per jaar een veelvoud is van die van doop en belijdenis.
Kortom: de kinderdoop van een marginaal aantal pasgeboren ingezetenen van Nederland wordt in veel gevallen niet gevolgd door een traject van catechese die uitmondt in geloofsbelijdenis, maar eerder in kerkverlating, soms om in te treden in een andere kerk al dan niet gepaard aan een herdoop, in de meeste gevallen waarschijnlijk om buitenkerkelijk verder te gaan. We zien een doop die in teveel gevallen niet meer wordt gevolgd door een langdurige catechetische en pastorale begeleiding en kerkelijk engagement. Waarmee de kloof tussen de dooppraktijk en de bijbelse betekenis van de waterdoop steeds groter wordt, want de waterdoop in de bijbel markeert het begin van het leven in de navolging van Christus. Teveel gedoopten zeggen op een bepaald moment, en steeds vaker al vroeg, nee tegen die navolging.
Die 7700 kinderen die de waterdoop hebben ontvangen moeten we ondertussen wel koesteren. Met mijn kritiek op het synodebeleid zeg ik niet dat we niet heel enthousiast mensen moeten verwelkomen die met hun kind het pad van een gelovige opvoeding willen betreden. We moeten ze juist stevig begeleiden, enthousiasmeren en inspireren. Maar de kerkleiding zou meer moeten doen met het ongemakkelijke gevoel dat menige predikant heeft bij de voortzetting van de dooppraktijk uit de tijd van volkskerk en verzuilde samenleving, terwijl die steeds schever aansluit op de postmoderne situatie van kerk in een geseculariseerde en multireligieuze omgeving.
Karl Barth, de belangrijkste protestantse ‘kerkvader’ van de 20e eeuw was tevens criticus van de kinderdoop. Ik heb van hem geleerd dat een dominee niet in zijn eentje de kerkelijke praktijk moet gaan veranderen. Dat moet als dat nodig is de kerk doen. Maar kerken zijn logge lichamen en onze kerk is ook nog eens lui en heeft een kerkleiding die een slaapmiddel verspreidt.
Voor mijzelf betekent dit dat ik met vreugde kinderen blijf dopen die daarvoor van harte worden aangemeld, maar dat ik ook regelmatig wijs op de mogelijkheid van een verwelkomingsritueel zonder doopwater (zegening, ‘opdragen’, zalving). Want het ‘ja’ van God tegen het pasgeboren kind kan op allerlei manieren gevierd worden. En als zich ooit een volwassene meldt met de nadrukkelijke wens van een doop omdat er aan de eigen kinderdoop geen persoonlijke herinnering bestaat, kan deze op mijn steun en hulp rekenen.
Concert vernieuwd orgel Centrumkerk 12 april
Een nieuwe ruimte, een nieuw geluid.
De verbouwing van de Centrumkerk in Winsum is achter de rug. Ook het orgel heeft een grote onderhoudsbeurt gekregen. Die bleek dringend noodzakelijk.
Er heeft een kleine wijziging in de dispositie plaatsgevonden en het orgel is grondig geherintoneerd. Gecombineerd met de totaal veranderde accoustische omstandigheden is het nu een heel ander geluid. Het speelplezier is voor de organisten toegenomen, het luister plezier voor de hoorders.
Het orgel is gebouwd door de firma Mense Ruiter. De reparatie en wijziging van nu werd uitgevoerd door de nieuw gevormde Noord-Nederlandse Orgelbouwerscombinatie.
Op zaterdag 12 april is er van 15.00-17.00 u een ontvangst met toelichting gevolgd door een concert door Pieter Pilon en Gerwin Hoekstra
Voor meer informatie over de kerk zie www.pgwo.nl
Geen koudwatervrees voor het Liedboek nodig
De nadering van het Liedboek maakt de nodige discussie los. Voorgangers durven niet blindelings hun gemeente op te roepen de bundel aan te schaffen. Moet je niet eerst beoordelen of het boek wel goed genoeg is?
Mij lijkt er genoeg informatie voorhanden. Het proefbundeltje dat op de site van het Liedboek zichtbaar is, lijkt me heel representatief. (http://www.liedboek.nl/voorbeelden/proefbundel) Het is met zorg samengesteld.
Ik zie het zo. Neem de 150 Psalmen uit het Liedboek, een flink deel van de gezangen van 1973, zeker de bekende die het in veel gemeentes nog goed doen, voeg daarbij maximaal de helft van Tussentijds, leng het aan met Iona- en Taizéliederen, wat mooie nummers uit de verschillende bundels Zingend Geloven die Tussentijds niet gehaald hadden, een of twee handen vol Opwekking en een handjevol Psalmen voor Nu (‘zwart’ gemaakt door Dirk Zwart, helaas), een paar uit Hoop van alle volken. Stel je ook in op de teleurstelling dat hierbij wel een paar van jouw darlings gekilled zijn (net dat gezang uit ZG of TT dat je zo mooi vond, weer niet dat ene Johan de Heer lied dat er altijd in had gemoeten en toch niet die prachtige melodie van Oomens bij de tekst van Oosterhuis in plaats van de Geneefse psalmmelodie). Reken vooral ook op menige verrassing dat er buitenlandse en nieuwe Nederlandse liederen in staan die volslagen onbekend maar inspirerend zijn. Reken op golden oldies uit Alles Wordt Nieuw, op niet erg veel Elly en Rikkert (maar wie weet wel een paar van hun kinderliedjes), verwacht ook liturgische refreinen, onberijmde psalmteksten op noten, een stel Oosterhuisliederen, canons, en een flink aantal teksten zonder noten om te bidden of te mediteren.
Genoeg wat mij betreft om ‘blindelings’ te kunnen besluiten om het Liedboek, Tussentijds, AWN en ELB en al die eigengemaakte gemeentebundels (auteursrechten lang niet altijd afgekocht, vrees ik) in dozen op de kerkzolder te leggen. We krijgen eindelijk weer een echt goed basisboek voor de liturgie. Uit en thuis. Ook voor de opening of sluiting van een vergadering, een kring. Eindelijk niet steeds weer bij het bladeren in het Liedboek stuiten op teveel sterk verouderde gezangen. Het meeste dat je als voorganger graag wil ‘inzetten’ in de liturgie onder handbereik in één bundel. Meer dan 1100 nummers. Bijna twee keer zoveel als het oude liedboek dus. Tel uit je winst.
EW vecht tegen een windmolen
Het Evangelisch Werkverband neemt bij monde van Hans Maat het komende nieuwe Liedboek evangelisch de maat en heeft het te licht bevonden. Er staan wel mooie liederen in, maar de bundel als geheel is niet goed genoeg. Te weinig wat in zijn ogen ‘mainstream’ is = zeg maar Johan de Heer en Opwekking. Het Liedboek moet maar geen monopoliepositie krijgen. Bij die term knipperen mijn ogen. Had het Liedboek-1973 dan een monopoliepositie? Nooit gemerkt. In grote delen van de Hervormde Kerk bleef men heel lang oude psalmen 1773 zingen, of de bundel 1938. Met dank aan de modaliteitsorganisaties van toen en vooral ook de EO die tezelfdertijd werd opgericht en tot in lengte van jaren het Liedboek systematisch boycotte, dus zeg maar de onvrede over het Liedboek commercieel exploiteerde, ik stel het maar even scherp.
Gelukkig zet Maat nu de toon niet zo scherp. Het Liedboek 2013 heeft ook van fouten van 1973 willen leren en dat weet hij. Maar de zin dat het EW niet voldoende ‘grip’ heeft kunnen krijgen op het proces en het eindproduct onthult een machtshonger die als de ISK daaraan had toegegeven nooit tot een Liedboek had geleid. Allerlei belangengroeperingen wilden wel een stevig stuk van de koek. Met de enorme verscheidenheid aan liedculturen, spiritualiteiten en muzikale voorkeuren is een nieuw Liedboek een kwetsbaar product – met of zonder het onsje meer of minder van het een of het ander. De vraag in de huidige kerkelijke praktijk is niet of het huidige liedboek een monopoliepositie krijgt. Want die krijgt het toch niet. De vraag is of het Liedboek wel een positie krijgt. Of we onze plaatselijke en persoonlijke voorkeuren en kerkelijke subculturen met vaak allerlei muzikale eendagsvliegen, willen overstijgen in plaats van erin te blijven hangen en daarmee het Liedboek bij voorbaat al afserveren, zoals ik gedurende de afgelopen jaren om heen links én rechtszag gebeuren. Er is veel meer en veel breder overleg voorafgegaan aan de totstandkoming van dit Liedboek dan bij de keuze van paus Franciscus. Laat ook het EW de Geest de kans gunnen dat Hij (Zij?) misschien was meegeglipt bij het uiteindelijke redactionele conclaaf.
(gepost op Linked-in, 22 maart 2013)
Versoepeling PE-regeling PKN
Onder druk van onder meer de Open Brief over de Permanente Educatie die we in september vorig jaar met plm. tachtig ondertekenaars opstuurden is in november vorig jaar door de synode tot bijstelling besloten van de nieuwe PE-regeling. De voorstellen die de commissie nu aan de synode doet komen inderdaad aan de kritiek tegemoet. Minder verplichte deelname aan het aangestuurde scholingsaanbod. Evenredigheid tussen fulltimers en parttimers wat betreft verdeling verplicht/vrij. Geen sancties. Verduidelijking van de rol van de kerkenraad bij de jaarlijkse voortgangsgesprekken waarin het studieplan op tafel ligt.
Wat ik niet begrijp is waarom de kerkelijk werkers nu moeten inleveren op de omvang van hun PE in vergelijking met de oorspronkelijke opzet. Minder plichten is ook minder rechten.
Verder ontbreekt de financiële paragraaf in de voorstellen. Volgens de oorspronkelijke opzet gaat het geld van de kerk (de gemeentes) in principe naar de PTHU voor de cursussen in het aangestuurde deel en moeten we van de verhoging met € 50 per jaar van het geld (€ 700) voor boeken en abonnementen de cursussen in het vrije deel bekostigen. En dat kan als een rem werken op de mogelijkheid om je studieplan daadwerkelijk te realiseren. Een voorbeeld: vier dagen professionele cursus conflicthantering kost € 1950,00 excl. reis- en verblijfkosten. Ergens las ik dat er in principe € 1700 per vijf jaar per predikant beschikbaar komt. In veel gevallen zal er aan het eind van het geld nog menig niet behaald studiepunt over zijn.
Wat Klaas Hendrikse met Jezus heeft
Klaas Hendrikse heeft weer een knuppeltje in het hoenderhok van christelijk Nederland gegooid. ‘God bestaat niet en Jezus is zijn zoon’. Zijn provocerende stijl mag inmiddels bekend zijn. Die roept ook mijn aversie op. De journalist van Trouw legde die onprettige kant van de persoon KH deze week in een interview helder bloot. In het FD ging Eep Talstra veel meer inhoudelijk in op zijn boek. Hoewel KH zijn huiswerk over zou moeten doen als het gaat om een goede weergave van de stand van zaken in het wetenschappelijk onderzoek van het Nieuwe Testament, heeft KH volgens Talstra wel een punt. Ik moest daarbij denken aan een zin uit een boek uit de jaren ’90 van Marcus Borg over het Jezus-onderzoek in de VS, waarin hij dat onderzoek als ‘het best bewaarde geheim’ van de christelijke theologie typeerde. Ik heb zelf rond mijn proefschrift (2002, over de opstanding van Christus) gemerkt hoeveel moeite ook predikanten van mijn eigen ‘soort’ nog hebben met voluit erkennen dat de Jezus-van-de-bijbel niet samenvalt met de historische Jezus. Loskomen van de opstanding als een historische gebeurtenis krijgt nog steeds menigeen niet voor elkaar en zelfs van de maagdelijke geboorte wordt door nogal wat verder best modern levende voorgangers de historiciteit voor mogelijk gehouden.
Dit alles bedenkend valt mij de Hendrikse van het interview in Volzin (vandaag 28 oktober) best mee. Hier ontmoet ik een pastor die graag, en met een luisterend oor, optrekt met mensen. Die het bijbelse getuigenis zo direct mogelijk probeert te verbinden met spiritualiteit van alledag van gewone mensen. Zo legt hij een verbinding tussen de ervaring van hemzelf en anderen hoe je in gesprek kunt zijn met je overleden familieleden en de ervaring van opstaan. Over Jezus zegt hij ‘Een fotografische close-up maken is onmogelijk’. ‘Wat we op de foto zien is een vage figuur die in een groot licht staat’. Die figuur schept ruimte voor een eigen Jezus-beeld. Bijvoorbeeld het beeld van een Jezus ‘die in een volkomen scheve wereld rechtop loopt’. Dat zijn prachtige zinnen die wat mij betreft het ‘mysterie van Pasen’ niet om zeep helpen maar juist benaderen.
Dus misschien ga ik deze keer Hendrikse maar wel kopen.
In mijn gemeente bleek onlangs voor een gespreksgroep over Jezus zo goed als geen belangstelling te bestaan. Misschien dat Hendrikse de tongen los weet te maken en Jezus opnieuw in de belangstelling weet te brengen? Krijgen we misschien toch nog een come-back van Jezus?
Geen opgedrongen wetenschap
Vandaag, maandag 5 september, begint het schooljaar en beginnen de colleges van mijn kinderen. De jacht op punten is weer geopend. De trotse vader vindt dat ze het tot nog toe goed gedaan hebben. Toch is de waarde van mooie diploma’s en wetenschappelijke kennis betrekkelijk. Ze garanderen geen baan en al helemaal niet dat je op een goede manier in het leven weet te staan.
Onlangs kwam ik puur toevallig een prachtige bladzijde tegen van Pierre Daniël Chantepie de la Saussaye, hoogleraar rond de voorlaatste eeuwwisseling en ‘ethisch’ theoloog. Hij heeft daar heerlijk af op de cultuur van examinering en diplomering die steeds dieper het onderwijsstelsel is binnengedrongen. Het is 1898 en hij kijkt terug op een halve eeuw ontwikkelingen sinds de grondwet van 1848. Behalve een schoolstrijd bracht die ook een toenemend intellectualistisch karakter van het onderwijs. ‘Kennis aanbrengen, opdringen desnoods: wat was het ééne noodige. Vandaar naast den verderfelijken schoolstrijd de tweede wrange vrucht: de examens.(..) De examens bederven het onderwijs voor de leerlingen die tot een zeker doel gedrild worden; zij brengen onrust in tal van huisgezinnen (…) Zij veroorzaken niet minder geestelijke stoornis, jacht en ellende voor de onderwijzers, die een reeks van akten moeten behalen (..) Op dezen weg nu kan geen vruchtbare kennis verkregen worden. Het geslacht onder de nieuwe wetten onderwezen, is noch bekwamer, noch gelukkiger dan vorige geslachten. (..) De zuur verdiende hoofdonderwijzersakte geeft geen waarborg dat de bezitter zonder grove fouten Nederlandsch kan schrijven (..) Bij al het vele leeren voor examens kent men steeds minder. De geest bewaart alleen wat vrijwillig verworven is, hij stelt geen prijs op opgedrongen wetenschap’.
Niet alleen verrassend actueel vanwege de leerkrachten die ook in onze tijd vaak niet goed blijken te kunnen rekenen en schrijven. Of de overtrokken verwachtingen van ‘kenniseconomie’. Ik moet natuurlijk ook denken aan het afrekensysteem met punten en vijfjaarlijkse toetsing waarmee de PKN sinds vorige week predikanten en kerkelijk werkers tot eeuwige studenten van academie en Hogeschool degradeert. Een model dat ontwikkeld is in nauw overleg met bedrijfskundigen en andere ‘-logen’, maar zonder echt contact met de ervaringen en de ‘wijsheid’ van het grondvlak.
(Citaat uit P. D. Chantepie de la Saussaye, Geestelijke stromingen, 1914, p. 7)
McDonaldization in de kerk
McDonaldization nu ook in kerk. Zo typeert Frank Verborg, adviseur gedragsverandering, de nieuwe regels voor Permanente Educatie in de PKN. Citaat: “Leiding geven aan professionals, niet doen!”, zegt hoogleraar organisatiekunde Mathieu Weggeman. Hij bedoelt daarmee dat leidinggevenden van een professionele organisatie eerst de “collectieve ambitie” helder moet formuleren, daarna moeten professionals de ruimte krijgen die naar eigen inzicht waar te maken. Einde citaat. Zie verder:
http://www.npi.eu/publicaties/mcdonaldization-kerk.html