Schiet progressief, liberaal en verlicht Nederland niet te ver door met zijn roep om een verbod op conversietherapie? Ik overweeg geen seconde om dit in het activiteitenaanbod van mijn kerkgemeenschap op te nemen. Maar zo’n verbod hoort niet bij een samenleving gebaseerd op een lange reeks grondwettelijke vrijheden. Zo’n samenleving leeft met allerlei ongemakken zoals straffeloos verhandelde partydrugs, politieke partijen met racistische ideeën, sluierdwang, reclame voor second love, antivaccinatieleugens en de discriminatie van vrouwen bij de toelating tot kerkelijke ambten. Het voorstel doet mij denken aan het gedwongen ontslag van ‘weigerambtenaren’ en de strafkorting voor de SGP om het vrouwenstandpunt. De weg van (stevig!) debat en van geduld in afwachting van het effect van deze debatten wordt verlaten en ingeruild voor dwang, verbod en straf.
Daar komt bij dat ik het onlogisch vind. Ik snap het gewoon niet. Op wat voor opvatting over het ontstaan en ontwikkelen van seksuele identiteit is die roep eigenlijk gebaseerd? Vroeger werd de strijd om erkenning van homorechten gevoerd op basis van argumenten over natuurlijke aanleg. Homoseksualiteit was niet tegennatuurlijk omdat bewezen kon worden dat sommige mensen nu eenmaal die aanleg hebben. Maar is het dominante frame nu niet veeleer dat seksuele identiteit een sociaal construct is? Vergeet het idee over genetische aanleg! Roze of blauwe muisjes bij de geboorte zijn taboe, alleen gemengd toegestaan! Het aanbod van zowel poppen als autootjes in de speelgoedbak van ieder kind verplicht! Weg met de m/v-notering bij de burgerlijke stand (ook als er bij de overgrote meerderheid van de pasgeborenen geen misverstand mogelijk is)! En dan kan ieder vrijelijk kiezen uit de grote snoepdoos van diverse identiteiten.
Of toch niet en is de mainstream gedachte dat het bij de ontwikkeling van een zelfbeeld waarin iemand gelukkig kan zijn om een combinatie van nature en nurture gaat? Maar als dat zo is dan speelt zich die conversietherapie in het zelfde gebied af waar ook de LHBTI++ pleidooien voor ruimte en aandacht in het onderwijs hun goed recht hebben. Want bij een combinatie van nature+nurture bestaat niet alleen het gevaar dat iemand onder dwang van een rigide conservatieve opvoeding (met bijvoorbeeld thuisonderwijs ergens in de Bible belt) zijn of haar natuur onderdrukt. Dan bestaat ook de kans dat iemand onder druk van een al te constructivistische ideologie van zijn of haar pedagogische omgeving het contact met de eigen natuur verliest. Ook dan kan iemand in de zucht om er vooral toch maar bij te horen, verstrikt raken in onwaarachtige zelfbeelden.
We leven in een land waarin hormoonbehandeling al is toegestaan op een leeftijd waarin iemand nog niet kiesgerechtigd is omdat het puberbrein nog onvoldoende in staat is om een helicopterview te ontwikkelen voor een zelfstandig oordeel. De wereld van film, theater en tv is druk bezig met een inhaalslag om te zorgen dat lesbische vrouwen en transgenders volop in beeld en op de planken komen. Klassieke Romeo+Julia’s zijn helemaal uit, songfestivals wemelen van de diversiteit. Is het niet gezond als er in de samenleving dan ook enige ‘tegenmacht’ bestaat? Zo ja, dan zit er niets anders op dan de ruimte die fanatieke ‘constructivisten’ voor zichzelf claimen ook te gunnen aan hun creationistische tegenpolen.
En verder vind ik conversietherapie een prachtig woord. Zonde dat dit nu geclaimd is voor één speciale vorm van bekering. Geloofsgemeenschappen zijn als het goed is allemaal plekken waar we samen permanent in conversietherapie zijn.
‘Het Kind is al geboren’
De synode besloot op 15 november om geen wijziging aan te brengen in de regelgeving rond huwelijk en levensverbintenissen. Het huwelijk blijft in de Protestantse Kerk alleen weggelegd voor man en vrouw, ook al zegt een ‘bijsluiter’ nu dat dit geen waardeoordeel is over homoseksuele mensen en hun keuzes.
Karl Barth
‘Het Kind is al geboren’. Zo’n veertig jaar geleden behoorde een groot hoofdstuk huwelijksethiek van Karl Barth tot de tentamenstof van de aankomende theoloog, althans in mijn geval. Een zinnetje is altijd bij mij blijven hangen. Barth leerde dat het in een christelijk huwelijk niet om voortplanting hoeft te gaan. Een huwelijk is er om twee mensen aan elkaar te laten groeien. In liefde voor en trouw aan de ander die anders is dan jij word je zelf méér mens. Dat is het hoofddoel. En ook een huwelijk zonder kinderen, gewenst of ongewenst, is dan volwaardig. Dat ene zinnetje verbond de theologische ontkoppeling van de huwelijkse liefde van de voortplanting regelrecht met de boodschap van Kerstmis! Twintig jaar voor de pil. Zou dat kinderlijk eenvoudig inzicht niet kunnen helpen om van de kerkelijke discriminatie van het zogenaamde homohuwelijk af te komen?
Vijftig jaar geleden stierf deze grote protestantse theoloog. Er wordt een Barth-jaar ingeluid. Zijn dikke boeken zijn een onuitputtelijke bron voor theologische bezinning en debat. Maar het is wel een gecompliceerde erfenis. Zo wijdde hij in de 142 bladzijden van het hoofdstuk over man en vrouw en de waarde van het huwelijk maar één bladzijde kleine letters aan homoseksualiteit. Een donkere bladzijde van afwijzing en afkeuring met woorden als ‘pervers’. Het is 1951. Het maakt duidelijk tegen wat voor theologische stromen de pleitbezorgers moesten oproeien die vanaf de jaren ’60 ook in de kerken hun nek uitstaken voor een andere kijk op homoseksuele geaardheid. Dat ook een ander van hetzelfde geslacht ‘de ander’ kan zijn door wie je in een intensieve levensgemeenschap meer tot je bestemming komt, was niet in Barth opgekomen. Maar dat neemt de waarde van die ene gouden greep niet weg.
De revolutie van kerst
Rond de kerkelijke discussies over homohuwelijk en inzegening valt vaak het woord scheppingsorde. Een kind is biologisch gezien kind van één vader en één moeder. Dat kun je inderdaad een door God gegeven orde noemen. Maar juist over het vaderschap van dat ene bijzondere Kind is er vanaf het begin veel gedoe en gaan er wonderlijke verhalen. Althans bij twee evangelisten. God hield zich niet aan de scheppingsorde maar varieerde erop! Jezus is van Jozef slechts adoptief zoon. Een biologisch mirakel? Eerder een sociale revolutie. De biologie is niet meer allesbepalend voor ouderschap en identiteit.
‘Het Kind is al geboren’. Barth wees er op dat er door de komst van Christus iets fundamenteel veranderde ten opzichte van het Oude Testament. Daar kon geen man gemist geworden om de toekomst van Gods volk veilig te stellen. Niet alleen waren kinderen een soort verzekering voor de oude dag vanwege hun zorgplicht: ‘Eert uw vader en moeder’. Israël moest voortbestaan. En er moest een Messias geboren worden. Het Oude Testament is het boek van de verwachting. Maar het Nieuwe Testament is het boek van de vervulling. De Messias is gekomen! En het huwelijk wordt direct in een ander licht gezet. ‘Trouwen is goed, niet trouwen is beter’ zegt Paulus. Seks mag achterwege blijven. En Jezus bleef alleen. En iedereen kon zijn vader, moeder, broeder en zuster worden, in het huisgezin van de Vader. In Naam van deze Vader werd naastenliefde nu het grote gebod, niet meer ‘weest vruchtbaar en wordt talrijk’. En niet-joden gingen meedoen in het voortbrengen van ‘Gods volk op aarde’.
Wat niet veranderde was het belang van het kind. Maar ouderschap gaat voortaan niet over de vraag wie de verwekker was en uit welke baarmoeder je gekomen bent. Je vader, moeder, broer en zuster zijn degenen die de wil van God doen door je als kind te verwelkomen, liefdevol te verzorgen en verstandig op te voeden. Daarvoor kan het biologische ouderschap een belangrijke drijfveer zijn. Maar soms is vader al weg voordat de negen maanden om zijn of is moeder mentaal niet in staat verantwoord zorg te geven. Een kind wordt daar niet minder waardevol van. Jezus’ naaste broertjes en zusjes zijn de hele en halve wezen, de straatkinderen, de kinderen waarvan het spoor naar de biologische ouders in archieven totaal doodloopt.
Draagmoederschap
Precies rond die vijftiende november was er in de media een debat over draagmoederschap. Mogen twee mannen langs die weg samen ouders worden? Eenoudergezinnen en samengestelde gezinnen zijn een normaal verschijnsel geworden. Veel kinderen hebben méér dan vier grootouders. Celdonatie en celkerntransplantatie helpen ongewenst kinderloze stellen. Adoptie bestaat al sinds keizer Augustus. En de vraag naar warme pleeggezinnen is voortdurend groter dan het aanbod. De strijd om het homohuwelijk is bij alle vragen die deze ontwikkelingen oproepen een achterhoedegevecht. Het is wettelijk al lang geregeld én heeft zijn recht van bestaan bewezen door de zegen die er regelmatig op blijkt te rusten. Het maakt mensen gelukkig. En kinderen vinden bij zulke echtparen veiligheid en liefde die in ‘klassieke’ huwelijken soms ver te zoeken is. De liefde en trouw tussen twee mensen is niet afhankelijk van het vermogen om samen kinderen te verwekken. Omgekeerd is een kind wel afhankelijk van harmonie en trouw tussen de opvoeders. Moet een kerk dáár dan niet vooral op inzetten? We willen van elk kind dat geboren wordt geloven dat ze ook kinderen van de Ene zijn. Teveel komen er in de knel. Wie zijn in Jezus’ naam hún vader, moeder, broer of zuster? Hoe laten we Christus geboren worden in onze relaties en in ons samenleven met elkaar?
Protestantse Kerkbode, hoofdartikel december 2018
Elkaar vrijlaten
naar aanleiding van de discussie over (in)zegenen van huwelijken
Hoe vrij kunnen we elkaar in de kerk laten? In het opvoeden is vrijheid een spannend thema. Opvoeden is gefaseerd loslaten. Een verstandige ouder doet het in wisselwerking met het groeiende vermogen van het kind om verantwoord met vrijheid om te gaan. De peuter van twee moet achter het hekje blijven. Maar een kind van achttien moet niet nog om toestemming hoeven vragen om naar vrienden te mogen gaan. Het puberbrein is dan toch echt een stuk verder ontwikkeld als toen de eigenaar ervan twaalf of dertien was en nog niet goed de gevolgen van eigen beslissingen kon overzien.
Kerkelijke gemeenten hebben geen puberbrein. Toch doet onze Protestantse Kerk nog aan betutteling. Ook al laat de landelijke kerk nu met ‘Kerk 2025’ een stuk regie los over de plaatselijke gemeente. Regels voor bestuur, beleid en organisatie worden verruimd, met terecht behoud van vormen van toezicht en van gezamenlijk beleid, want kerk ben je ook samen en met gezamenlijke verantwoordelijkheden. Maar gemeenten krijgen meer vrijheden.
Verder terugkijkend was ook het samen-op-weg-proces richting kerkenfusie van 2004 een oefening in elkaar meer vrij laten. De neiging om kerkelijke eenheid te verwarren met eenvormigheid zit nogal diep in het protestantse DNA. Protestanten waren heel lang meesters in het aanscherpen van de eigen identiteit. Kerkelijke neuzen stonden vaak in één richting. Of menigeen dácht in elk geval dat het zo was. Het heeft heel wat jaren van discussie en vergaderwerk gekost voordat het wiel van de Protestantse Kerk was uitgevonden. Maar toen hádden we dan ook wat: een kerk van gemeenten uit verschillende protestantse stromingen, waarin liturgische smaken mogen verschillen. En praktijken mogen soms haaks op elkaar staan. Neem de ruimte voor vrouwen. In een substantieel deel van de Protestantse Kerk worden er nog steeds geen vrouwen in het ambt gekozen. Een man kan na zijn theologiestudie proponent worden ook als hij verklaart dat hij zijn vrouwelijke collega’s wel als mens en als vakzuster respecteert, maar niet als collega-predikant. Voor sommige gemeenten heeft zo’n theoloog dan juist een pre. Dat heb je in een kerk met veel vrijheden.
Maar diezelfde kerk verbiedt de plaatselijke gemeente nog wél om een huwelijk van twee mensen van hetzelfde geslacht kerkelijk in te zegenen. Dezelfde vrijheid die een deel van de kerk voor zich heeft opgeëist om af te wijken van wat in ons land nu geldend recht is geworden, wordt niet gegund aan andere gemeenten om zich juist wél daaraan te conformeren. Predikanten moeten een soort weigerambtenaar zijn. Ze mogen twee vrouwen of twee mannen alleen ‘zegenen’. Het heet een ‘andere verbintenis’. Het mag geen huwelijk heten.
Apostel Paulus kan ons redden. Neem de kwestie die toen veel rumoer gaf, namelijk het punt van wel of niet kosjer eten, of wel of niet eten van vlees van dieren die aan heidense goden waren geofferd. Paulus wenst zijn gemeenteleden toe dat ze elkaar daarin vrij konden laten en elkaar er niet om zouden veroordelen. Paulus neemt de verschillen serieus. Hij doet ze niet af als alleen maar verschil van smaak. Het zijn gewetenszaken waarbij overtuigingen botsen. Maar hij leert een ander principe nog zwaarder te wegen. In de kerk van Christus geldt de regel van respectvol omgaan met elkaar als ‘mensen van de Weg’. De binding aan de Heer, aan het Evangelie van een bevrijdende Liefde gebiedt dat. ‘Laat iedereen zijn eigen overtuiging volgen’. ‘Wie bent u dat u een oordeel velt over uw broeder en zuster?’ (Romeinen 14 vers 5 en 10). Niet het verschil van gedrag en opvatting is hinderlijk voor het Evangelie, maar de onmacht om elkaar vrij te laten. ‘Christus heeft ons bevrijd opdat wij in vrijheid zouden leven; houdt dus stand en laat u niet weer een slavenjuk opleggen’ (Galaten 5 vers 1).
Met die vrijheid is kerkpolitieke koehandel bedreven. Er zijn rond de kerkfusie van 2004 compromissen gesloten die gelijk al niet werkten, want een groot deel van de rechterflank ging ondanks de vrijheid om alles te houden zoals men het plaatselijk gewend was, toch gewoon niet mee. Zij konden niet leven met ruimte voor gemeenten met kinderen aan het Avondmaal en met ‘zegening’ van twee mannen of vrouwen.
En het helpt de Kerk ook nu niet verder om over het huwelijk tussen man en vrouw te doen alsof het zo ongeveer artikel 1 van de Apostolische Geloofsbelijdenis is. Het was al voor Jezus en Paulus niet de enig zaligmakende manier van omgaan met onze menselijke seksualiteit en het is het nog steeds niet. Wat alleen helpt is om de diepte opnieuw te peilen van de bijbelse begrippen vrijheid en samen één zijn in de Heer. Leven vanuit goddelijke genade schept vrijheid, zo vierden we niet voor niets vorig jaar in tal van Reformatieherdenkingen.
En dan zijn er nog wel meer compromissen van 2004 die om herziening vragen. Waarom hebben we toen opnieuw oude belijdenisgeschriften heiliger verklaard dan twintigste-eeuwse mijlpalen van belijden zoals de Barmer thesen uit de strijd tegen het nazisme? Het was en is niet uitnodigend naar christelijke stromingen zoals remonstranten, doopsgezinden en baptisten.
Augustinus zei: ‘ik zou God niet als Vader hebben als ik de Kerk niet als Moeder had’. Van ouders waardeer je achteraf niet alleen maar dat ze je op het spoor gezet hebben van eten met mes en vork, niet vloeken, het vieren van de zondag, je meningsverschillen uitpraten in plaats van uitvechten. Je waardeert ook de blijvende band van liefde, toen je de vrijheid nam om je eigen draai te geven aan het pakket meegekregen waarden, normen en overtuigingen.
Mijn moeder mag nog wel wat ruimdenkender worden.
Protestantse Kerkbode, hoofdartikel zomer 2018