Als ik spreek over vergeving bedoel ik het geloof dat je een betere persoon tevoorschijn kunt laten komen dan een die wordt verteerd door boosheid en haat. Als je in jezelf vergeving kunt vinden ben je niet langer geketend aan de dader.

*7 oktober 1931, Klerksdorp (ZA) – † 26 december 2021, Kaapstad

Aan het einde van zijn werkzaamheden als voorzitter van de Zuid-Afrikaanse Commissie voor Waarheid en Verzoening kreeg hij kanker. Tussen 1995 en 1998 had hij talloze verhalen aangehoord van daders en slachtoffers van de apartheidspolitiek. In lange verhoren waren moordpartijen en martelingen opgebiecht. De intens emotionele taferelen gingen de wereld over. Soms, als woorden voor het onbeschrijflijke leed te veel werden, was er samen gedanst. Om lange kostbare procedures van strafrechtelijke vervolging en gevangenschap te vermijden had de regering van de eerste zwarte president Nelson Mandela hiervoor gekozen. Slachtoffers van het politieke geweld konden hun verhaal doen. Plegers van politieke misdaden kregen amnestie als ze de waarheid onthulden en mochten om vergeving vragen. De inzet van ‘herstelrecht’ op zo’n grote schaal was nauwelijks eerder vertoond. Tutu greep hiervoor terug op het Afrikaanse besef van ubuntu: ‘een mens is een mens door andere mensen’. Je moet een weg vinden om weer samen verder te kunnen. En omdat de meeste blanken en zwarten het christelijk geloof met elkaar deelden, al was dat tot dan toe meestal apart van elkaar, kon hij ook een beroep doen op noties uit de Bijbel over vergeving, verzoening en bekering.
Kritiek op deze aanpak is nooit verstomd. Maar het heeft veel goeds opgeleverd. En Tutu moedigde ook in andere conflictgebieden mensen aan om te werken aan vrede en verzoening ter beëindiging van geweld: de Balkan, Noord-Ierland, Israël. Rwanda. Want hij kwam de kanker te boven en de eerste zwarte bisschop van de Anglicaanse Kerk in Zuid-Afrika bleef overal opduiken, in zijn paarse soutane en met zijn tranen en zijn karakteristieke giechel. Als het nodig was konden ook zwarte politici op stevige kritiek rekenen. Mandela’s typering van Tutu was: ‘soms schel, vaak teder, nooit bang en zelden zonder humor.’
De Nobelprijs voor de vrede had hij al in 1984 gekregen. Zijn boek ‘God heeft een droom’ uit 2004 blijft een aanstekelijke samenvatting van zijn opvatting van het Evangelie, voor iedereen verstaanbaar, ongeacht religieuze achtergrond. Je bent niet geboren om te haten. Op een dag zal ook een volk van dictators en militair geweld erkennen dat de onderdrukte partij familie is en zal de atheïst beseffen dat je door liefde te voelen een beter mens bent dan wanneer je haat koestert. ‘God gelooft in jou’.
En gelukkig hebben we ook de beelden met geluid nog. (2022)