* 10 oktober 1510 oktober 1560, Oudewater – † 19 oktober 1609, Leiden
Predestinatie is het besluit van God om degenen die zich bekeren en geloven en daarin volharden, zalig te maken
Jacobus Hermansz was zoon van een wapensmid. Vanwege het overlijden van zijn vader werd hij opgevoed door een priester met protestantse sympathieën. Een groot gedeelte van zijn familie kwam in 1575 door Spaanse hand om het leven. Maar zijn naam is voorgoed verbonden geraakt met ander wapengekletter: het conflict tussen remonstranten en contra-remonstranten tijdens het Twaalfjarig Bestand in de Tachtigjarige Oorlog. Toen was hij zelf al overleden.
De intelligente jongen heeft kunnen studeren in Marburg, Leiden, Genève en Italië. In 1587 werd hij beroepen als predikant in Amsterdam. Daar werd hij door zijn huwelijk lid van de familie Reael, Amsterdamse regenten. Hij raakte onder vuur van predikant Petrus Plancius, vanwege zijn interpretatie van de leer van de predestinatie, de ‘voorbestemming’. De ruzie werd gesust. Maar in 1603 werd Arminius hoogleraar theologie te Leiden – en collega van zijn vroegere leermeester Franciscus Gomarus. Het botste al snel over de leer van de rechtvaardiging door het geloof. Voor Arminius was het geloof van een mens tot op zekere hoogte voorwaarde voor het vergevend oordeel waarin God de gelovige rechtvaardig verklaart. Voor Gomarus was het geloof alleen instrumenteel: het is het middel waardoor men het heil verwerft. Gods eeuwig besluit om de mens het heil te schenken gaat aan het geloof vooraf. Waarop Arminius de vrije keuze voor het geloof onderstreepte. Maar dan is Gods eeuwig raadsbesluit ook mede afhankelijk van deze menselijke keuze.
Theologische debatten horen bij de vorming van iedere student. Maar dit loopt uit de hand. Het groeit uit tot een nationale en politieke strijd, ondanks het overlijden van Arminius. Predikanten raken her en der in conflict met vroedschappen. De theologische twist vermengt zich met politieke tegenstellingen tussen Hollandse regenten en de Prins van Oranje en met sociale verschillen tussen elite en gewone man. De aanhangers van Arminius komen met een Remonstrantie (verklaring). Tijdens de Synode van Dordrecht van 1618-’19 trekken ze aan het kortste eind. Van Oldebarneveldt wordt opgehangen, Hugo de Groot ontsnapt via een boekenkist.
Het conflict had nooit zover hoeven te komen als de theologen beter de grenzen van hun logische argumenten in het oog hadden kunnen krijgen. Debatten over de overmacht van Gods genade en de vrijwilligheid van de mens duiken steeds weer op in de kerkgeschiedenis. In Gods werk zijn we geen ‘stok en blok’, erkende ook de Synode van Dordrecht. En Arminius’ nadruk op de geloofsbeslissing kreeg ruim een eeuw later de sympathie van John Wesley en de methodisten. Spijtig dat deze oude breuk in het Nederlandse calvinisme nooit geheeld is, ook niet bij de kerkfusie van 2004, ondanks de Remonstrantse deelname aan een belangrijke Verklaring van Overeenstemming in 1984.
2017