*100/114, Flavia Neapolis – † plm. 165, Rome
de woorden van de Verlosser hebben een ontzaglijke majesteit in zich en brengen een grote gemoedsrust
Je zou hem een Palestijns theoloog kunnen noemen. Want zijn geboorteplaats Flavia Neapolis is het huidige Nabloes. Het was toen deel van het Romeinse rijk. Justinus is een van de eerste apologeten: de gedreven verdedigers van het christelijk geloof uit de tweede eeuw die een christelijke theologie begonnen te ontwikkelen. Die verdediging was wel nodig. Zoals de Apologie van Justinus, gericht aan keizer Antoninus Pius laat zien, had het christendom bij de gestage verbreiding door het Romeinse Rijk te maken met beschuldigingen van atheïsme, incest, kannibalisme en domheid. Door een beeld van het leven van de christenen te geven wil hij laten zien dat het van hoger niveau is dan wat het heidendom leert.
Justinus was een bekeerde niet-jood. Als jonge man bezocht hij diverse filosofische scholen. Op een dag was hij aan het mediteren, mogelijk aan de kust te Efeze. Een oude man zoekt daar het gesprek met hem. Stap voor stap toont hij hem de zwakheid van alle filosofische stelsels en raadt hij hem de lezing van de profeten en evangelisten van de Bijbel aan. Justinus, al onder de indruk van de moed van vervolgde christenen, ging over tot het christendom.
Gekleed in een filosofenmantel dook hij op in allerlei plaatsen in het Romeinse Rijk om debatten aan te gaan over het geloof. Hij verloochende de Griekse filosofie niet, maar gaf er nieuwe inhoud aan. Socrates werd zo net als Abraham een voorloper van het christendom en de God van Plato was eigenlijk de God van de Bijbel. Bewaard gebleven geschriften laten zien dat hij de gnostiek bestreed en de christelijke leer van de opstanding der doden verdedigde. De gnostiek was de ‘new age’-leer van de oudheid: een populaire spirituele filosofie met Christus als symbool van het diepere Zelf. Ook Marcion, de dissidente christen in Rome die het Oude Testament het boek van een mindere God vond dan het Nieuwe, ‘werd bestreden door Justinus.
Zijn belangrijkste geschrift is een debat met Trypho, een rabbijn die de christenen verweet dat ze de joodse wet hadden gebroken en een mens als god vereerden. Justinus beriep zich op de Hebreeuwse Bijbel, die in zijn visie van Christus getuigde. Gods wijsheid is in Christus mens geworden. Hoe kun je die nu passeren? Het gaat er heftig aan toe. ‘Jullie hebben het toppunt van jullie verdorvenheid bereikt in de haat tegen de rechtvaardige die jullie hebben gedood’.
Justinus werd in Rome vanwege zijn overtuigingen veroordeeld en geëxecuteerd. De verantwoordelijke keizer is dan Marcus Aurelius, ook een filosoof en de auteur van Meditaties over stoïcijnse gemoedsrust die nog altijd worden gezien als een literair monument voor dienstbaarheid en plichtsbetrachting. Vervulling met ‘hogere wijsheid’ garandeert dus bepaald nog geen humaan gedrag.
(2018)