De enige ware kerk is niet de kerk als hotel, waar gasten elkaar eerder vermijden dan ontmoeten, maar als de familie die onder één dak samenleeft in gemeenschap met elkaar – een kerk die spanning en ruzies kan verdragen

Kun je tegelijk voorstander zijn van christelijke zending én van religieuze tolerantie? Hendrik Kraemer was het beide vurig. Vijftig jaar geleden overleed deze veelzijdige, bewogen en visionaire gelovige die zo belangrijk was geweest voor kerk en zending. Hij was opgeleid als taalkundige en godsdienstwetenschapper voor zendingswerk in Nederlands-Indië. Onderweg daarheen was de boot in Egypte blijven steken. Hij liet zich toen in Caïro scholen in kennis van de islam. In Nederlands-Indië werd hij op zijn voorstel niet alleen maar taalgeleerde voor bijbelvertalingen, maar ook adviseur die de kerken hielp om zelfstandig te worden. Nieuwe christenen konden het beste zelf zo snel mogelijk ‘ambassadeurs van Christus’ worden. Zoals ook de Nederlandse kerkganger ‘den plicht en drang tot getuigenis’ moest hebben en overtuigd zijn van de ‘volstrekte vanzelfsprekendheid der zending zowel dichtbij als veraf’.
Internationaal werd Kraemer bekend met een boek over deze ‘apostolaatsgedachte’ voor de belangrijke Zendingsconferentie van 1938 te Tambaram (India). In de lijn van de theoloog Karl Barth wees hij vermenging van christendom met andere religies af. Het moest gaan om de betekenis van Jezus Christus.
En niet alleen kerken, maar ook de volkeren zelf moesten zelfstandig worden. Kraemer bepleitte al in 1931 het nastreven van verzelfstandiging van ‘ons Indië’. Hij stond op goede voet met islamitische voormannen en leiders van de nationale beweging. Tegelijk verdedigde hij zending ook op Bali.
Terug in Nederland en professor in Leiden (1937) werd hij leider van Gemeenteopbouw, beweging voor vernieuwing van de Hervormde Kerk. De kerk moest zich richten op de samenleving. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zat hij gevangen in het kamp Sint-Michielsgestel, zoals zoveel leidende figuren. Na de bevrijding nam hij deel aan de ‘doorbraak’ van de traditionele partijverhoudingen en de oprichting van de PvdA. Zijn apostolaatsgedachte kwam in de nieuwe hervormde kerkorde. In 1947 werd hij de eerste directeur van de denktank van de Wereldraad van Kerken te Bossey in Zwitserland.
Deze bijzondere loopbaan had niet voor de hand gelegen. Hij was geboren in een arm gezin in een achterbuurt in Amsterdam. Tijdens het Palingoproer was er een kogel door zijn wieg gevlogen. Als jonge wees kwam hij in een socialistisch gezin. Later in het Hervormde weeshuis maakte de kille sfeer hem tot een nozem, een ‘Amsterdams lieverdje’. Maar hij was er geraakt door de Bijbel die werd voorgelezen. Handelingen werd zijn favoriete bijbelboek, de levende Heer zijn ‘enige wettige eigenaar’. Zulk geloof kan je dus koersvast en recht door zee maken.