Het voorbeeld is niet het beste middel om te overtuigen, het is het enige middel

Een halve eeuw geleden stierf Albert Schweitzer. Theoloog, filosoof, organist, musicoloog, predikant, zendingsarts. Hij had zijn voorspoedige carrière in Europa opzij gezet om zijn roeping te volgen als arts in Afrika. Meer dan een halve eeuw werkte hij in een ziekenhuis in Lambarene. Met thuis een tropenbestendige piano met pedaal. Concerttournees om fondsen te werven voor zijn werk brachten hem ook naar Nederland. Het geld van de Nobelprijs voor de vrede van 1953 werd in een leprozenkliniek gestoken.
Een harde werker. Rond 1906 publiceerde hij bijna tegelijk een degelijk boek over de geschiedenis van het onderzoek naar de historische Jezus én een boek over Bach én begon hij zijn medische studie naast zijn predikantschap in Straatsburg en zijn activiteit als orgelbouwadviseur met innovatieve ideeën.
De historische Jezus was volgens hem een apocalypticus van wie de boodschap over het ophanden zijn van een hemelse doorbraak van Gods Koninkrijk niet uitkwam. Gelukkig hebben we ook nog zijn gelijkenissen en het voorbeeld van zijn leven van solidariteit en naastenliefde. De theoloog Schweitzer kreeg niet alle gelovige en theologische handen op elkaar. Maar hij kon een potje breken omdat hij zelf zo’n ernst maakte met het volgen van het voorbeeld van Jezus.
Zending is in zijn ogen niet mensen van hun mooie godsdiensten beroven, maar inzet voor hun waarachtige menselijkheid. Het is een zoenoffer voor alle ellende die de christelijke naties over volkeren elders hebben uitgestort door als roofstaten in plaats van als cultuurstaten op te treden. Zending is ontwikkelingshulp met het geloof dat ware menselijkheid niet kan worden volbracht zonder ware godsdienst en omgekeerd, aldus een preek in 1907.
Beroemd werd ook zijn ethiek van eerbied voor het leven. Hij kon letterlijk geen vlieg kwaad doen en was principieel vegetariër. Morele goedheid betekent ‘ons gevoel overwinnen van andere schepsels gescheiden te zijn en meeleven en meelijden met wat ieder geschapen wezen om ons heen meemaakt en beleeft’. En dan alles doen wat je kunt om ander leven te behouden en te beschermen. Pacifist Schweitzer bepleitte dus tijdens de Koude Oorlog ook eenzijdige ontwapening.
Zijn ideeën over Jezus, Paulus, orgelbouw, Bachspel en zijn nogal paternalistische aanpak van het werk in de tropen zijn verouderd. Zijn boodschap van eerbied voor de kwetsbare natuur is dat bepaald niet. Als de bijen sterven vanwege foute chemicaliën in de landbouw zijn grote kritische burgerbewegingen pure noodzaak om chemieconcerns en politici in beweging te krijgen. Wij dus.