Aritius Sybrandus Talma – *17 februari 1864, Angeren – † 12 juli 1916, Haarlem

‘De arbeider heeft toch een goddelijk recht op vrijheid en zelfstandigheid. Een recht op voldoende beloning om met zijn gezin als burger, huisvader en kerklid een menswaardig leven te leiden.’

Voordat ‘vadertje Drees’ de AOW invoerde bestond er de Ouderdomsrente. De grondlegger van onze sociale wetgeving was een hervormde dominee met Friese voorouders. Syb Talma, geboren in een pastorie, was zelf predikant in Heinenoord, Vlissingen en Arnhem, en na zijn politieke loopbaan nog in Bennebroek en als veldprediker in het leger.
1891 – nu 125 jaar geleden – geldt als het geboortejaar van de christelijk-sociale beweging. Abraham Kuyper opende het Eerste Christelijk Sociaal Congres met een belangrijke rede en in Rome verscheen de pauselijke encycliek Rerum Novarum. Concrete politieke resultaten had het niet direct, ook niet toen Kuyper minister-president was. Dat veranderde toen Talma in 1908 minister werd van Landbouw, Nijverheid en Handel, waaronder in die tijd ook sociale wetgeving viel. Hij had zich in 1891 bij de ARP, de partij van Kuyper, aangesloten.
Hoe zijn sociaal bewustzijn ontwaakt was? Hij hoorde als student in Utrecht bevlogen colleges van de ‘ethische’ professor Valeton over de oudtestamentische profeten. Hij zag de worstelingen van gemeenteleden om de kinderen voldoende te voeden. Hij las geschriften van de Britse geestelijke en christen-socialist F.D. Maurice. En hij werd actief binnen de protestantse arbeidersbond Patrimonium. ‘De Leeuw van Patrimonium’ organiseerde debatten met liberalen en socialisten. Hij verdedigde het stakingsrecht en droeg zo bij aan de doorontwikkeling tot echte vakbond.
Bij de Tweede Kamer verkiezingen in 1901 versloeg hij de SDAP-leider Pieter Jelles Troelstra verpletterend in diens thuisdistrict Tietjerkstradeel. En eenmaal minister in het coalitiekabinet-Heemskerk bracht hij allerlei arbeidswetten tot stand. De arbeidsinspectie werd gemoderniseerd. Er kwamen Raden van Arbeid waarin voor het eerst ‘sociale partners’ samen werkten. De basis werd gelegd voor verzekeringswetten bij ziekte en arbeidsongeschiktheid. En op 9 december 1913 begon de eerste uitkering van ouderdomsrente van de staat voor pensioengerechtigde 70-plussers. Door het verzekerde pensioenstelsel zouden binnen korte tijd overal ‘rustoorden’ ontstaan voor ouderen die nu niet meer aangewezen waren op de armenhuizen.
Dit fundament onder ons sociale stelsel kwam er niet zonder slag of stoot. Talma had veel last van de behoudende aristocratische vleugels van de christelijke partijen. En van de oude Abraham Kuyper die grote moeite had met zoveel overheidsbemoeienis. Talma raakte geïsoleerd in zijn eigen kring. En zijn gezondheid brokkelde af. Twee jaar na zijn ministerschap overleed hij.
In Burgum staat een bronzen borstbeeld.